Autokreacja w perspektywie pedagogicznych aspektów samokształtowaniaaspektów samokształtowania

Pedagogiczna perspektywa autokreacji sytuuje to pojęcie w świetle procesów samokształtowania człowieka, które – jak podkreśla Bogusława Matwijów – są zazwyczaj interpretowane jako bliskoznaczne z samowychowaniem, samokształ-ceniem, autoedukacją, samodoskonaleniem czy kierowaniem włas nym rozwo-jem (por. Matwijów, 1994, 113–120). Główny aspekt rozważań wiąże autokreację z samowychowaniem i samokształceniem jako procesami zachodzącymi w świe-cie wewnętrznym człowieka. Są one świadomie i samodzielnie podejmowane przez podmiot, a ich efekty mają charakter osobotwórczy. Drugi aspekt rozważań wiąże procesy samokształtowania człowieka z zewnętrznymi uwarunkowaniami o charakterze społeczno-kulturowym. W tym kontekś cie ujawniają się potencjalne relacje między tymi formami aktywności, które zachodzą w wewnętrznym świe-cie człowieka, oraz wpływami wychowawczymi i socjalizacyjnymi jego środowiska społecznego. Relacja autokreacji do całościowo ujmowanych procesów wycho-wawczych ma charakter złożony i niejednorodny. Podłożem ujawniających się różnic jest wieloznaczność konceptualizacji zarówno procesów wychowawczych, jak i natury człowieka oraz charakteru jego relacji ze światem zewnętrznym. Róż-ne perspektywy znaczeniowe autokreacji prezentowaRóż-ne w literaturze pedagogicz-nej służą coraz bardziej rozbudowanemu, ale też szczegółowemu rozpoznawa-niu specyfiki przedmiotowej relacji. Analiza pedagogicznego rozumienia kategorii autokreacji obejmuje więc w niniejszym podrozdziale namysł nad charakterem jej związku z procesami autoformacyjnymi i (samo)kształceniowymi, a także z ca-łościowo ujmowanymi wpływami wychowawczymi i socjalizacyjnymi. Warto za-znaczyć, iż dociekanie specyfiki związku autokreacji z wymienionymi procesami

odsłania jej złożony i wieloaspektowy charakter, którego nie sposób poddać jed-noznacznej interpretacji pedagogicznej.

Autokreacja rozpatrywana przez Henryka Rowida jest sytuowana w obsza-rze wychowania – jako procesu rozbudzającego duchowe stawanie się człowie-ka, które przebiega w dwóch płaszczyznach: samokształcenia i samotworzenia (Rowid, 1946, 110). Związek autokreacji z realizacją ideału pedagogicznego, utożsamianego z rozwojem osobowości twórczej, nadaje jej znaczenie wycho-wawcze (Ibidem, 250). Istotna dla rozumienia wychowania jest w tym kontekś cie różnica między byciem indywidualnością (faktem danym) a byciem osobowością (faktem zadanym). Osobowość jest ujmowana w kategorii samokształtującego się podmiotu, a więc jako rezultat intencjonalnego rozbudzania energii twórczej człowieka, utożsamianej z duchowym wysiłkiem jego samotworzenia (Ibidem, 535). Autoformacyjny charakter autokreacji zakłada „dynamizm, wzrost i roz-wój” osobowy, prowadzący do kształtowania się cech osoby ludzkiej, do których H. Rowid zalicza: „samookreś lenie się, wolność, poczucie godności, zdolność stawiania sobie celów oraz umiejętność ich urzeczywistnienia w twórczym dzia-łaniu” (Ibidem, 536).

Natomiast Stefan Kunowski, wskazując na związek autokreacji z samowy-chowaniem, przyjmuje dwojakie jej rozumienie. Autokreację ujmuje jako proces samourzeczywistniania się człowieka, utożsamiany z wewnętrznym samotworze-niem się „na drodze rozwoju pełni człowieczeństwa”, którego dopełnienie może stanowić na gruncie pedagogiki katolickiej samodoskonalenie się człowieka pole-gające na rozwijaniu sprawności moralnych, zwanych cnotami (Kunowski, 1973, 1158). Obydwa spojrzenia na autokreację eksponują pierwszoplanowe znaczenie zdolności człowieka do kierowania procesem samokształtowania się, nieustannym odkrywaniem siebie w swym człowieczeństwie, rozumianym jako ukryta przed nim samym tajemnica istnienia. Autor ten nakreśla bliskość znaczeniową autokreacji z wychowaniem i samowychowaniem, ujmowanym na podłożu pedagogiki perso-nalistycznej. Wydaje się, że istotę tej bliskości znaczeniowej oddaje rozumienie wychowania jako rzeczywistości międzyosobowego i zarazem wewnątrzosobo-wego odkrywania wartości bytu osobowewnątrzosobo-wego, a także znaczenia egzystencjalnego stawania się osobą w pełni swej potencjalności. Źródłem i zarazem celem inte-gralności wychowania, obejmującego wszystkie sfery życia człowieka (biologicz-ną, psychicz(biologicz-ną, społecz(biologicz-ną, duchową i religijną), jest właśnie osoba, autonomicz-na we władaniu samą sobą (Kunowski, 2005, 320–321; Starautonomicz-nawski, 2008, 134; Wajsprych, 2008, 113–126). W tym kontekś cie kluczowe staje się przejmowanie przez podmiot wysiłku samowychowania, którego szczególnego rodzaju składni-kiem jest los człowieka (Kunowski, 1997, 175–178). Los, choć stanowi najbardziej tajemniczą, nieobliczalną, niewymierną i nieprzewidywalną siłę, nie czyni człowie-ka całkowicie bezsilnym wobec możliwości wpływania na proces wyboru wartości, a także kierunek i cele pracy wychowawczej podejmowanej wobec siebie (por. Miksza, 2005, 82–83). Los rozpatrywany jako kategoria pedagogiczna otwiera człowieka na spotkanie, które „może wywrzeć dogłębny, nieodwracalny wpływ na [jego] życie” (Tarnowski, 1974, 14). W znaczeniu pedagogicznym los człowieka może być rozpatrywany jako miara i efekt jego indywidualnych wyborów i czynów.

Samowychowawcze zmaganie się z włas nym losem znajduje swój wyraz w odpo-wiedzialnym kierowaniu włas nym życiem, zorientowanym na wartości osoby, któ-re nie zwiodą człowieka na manowce egzystencjalnego zagubienia, lecz odsłonią sens przebytej duchowej drogi oraz piękno urealnionego w jego czynach człowie-czeństwa. Namysł nad tajemnicą włas nego losu buduje świadomość potencjalno-ści włas nego życia, a w tym kontekś cie potencjalnopotencjalno-ści samego siebie jako pod-miotu zdolnego do działań samowychowawczych, skierowanych na obudzenie w sobie potrzeby samodoskonalenia siebie i troski o innych. Takiemu samowy-chowawczemu budzeniu samego siebie towarzyszy, zdaniem Witolda Starnaw-skiego, „poznawcza czujność i autorefleksja, oparta na rozpoznaniu, co znaczy być osobą, [które] wyrażają się w pytaniu, czy podjęte działania są sensowne” i służą dobru włas nemu i dobru drugiego człowieka (Starnawski, 2014, 85).

Kategoria podmiotowego sprawstwa wybrzmiewa również w rozważaniach Bogusława Śliwerskiego wokół rozumienia samowychowania w kontekś cie samo-realizacji (autokreacji) (Śliwerski, 2012, 257–268). Autor ten, wychodząc z innych przesłanek teoretycznych niż Kunowski, wskazuje na osobotwórczy charakter samowychowania, którego konstytutywną cechą jest autonomiczne sprawstwo podmiotu w kierowaniu włas nym rozwojem w sposób świadomy, zamierzony i od-powiedzialny. Wspólną płaszczyzną dla samowychowania i samorealizacji jest koncepcja człowieka, który sam dla siebie staje się projektem twórczej pracy nad sobą, skierowanej na urzeczywistnianie osobowych potencjalności. W tym kontekś cie samowychowanie jest łączone z dwiema przeciwstawnymi perspek-tywami jego rozumienia, utożsamianymi z ujęciem sokratejskim i prometejskim (Ibidem, 264–268; Śliwerski, 2000, 66–68; 2013, 38–42; Milerski, Śliwerski, 2000, 195–197). Różnica między tymi dwiema perspektywami samowychowania jest zasadnicza i wiąże się z odmiennym charakterem relacji człowieka ze światem i odmiennymi obszarami jego aktywności, poprzez które realizuje proces samo-kształtowania.

Samowychowanie w ujęciu sokratejskim zakłada aktywność podmiotu zo-rientowaną ku sobie i ogniskuje się wokół „kształtowania w sobie pożądanych per-fekcyjnych cech osobowości, takich jak: siła woli, moc charakteru, doskonałość moralna, czy też takich, które są walorami autotelicznymi” (Milerski, Śliwerski, 2000, 195). Aktywność samowychowawcza sprowadza się do nieustannej pracy nad sobą utożsamianej ze swoistym treningiem w sferze intelektualnej i ducho-wej, rozumianym analogicznie do treningu włas nego ciała. Przyjmując postawę perfekcjonizmu, człowiek czyni z siebie przedmiot urabiania na miarę włas nych wyobrażeń i oczekiwań. Docelowym efektem osobotwórczym systematycznej, co-dziennej pracy nad sobą jest osiąg nięcie wewnętrznej doskonałości. Przejawia się ona w byciu perfekcyjnym w każdym z tych obszarów aktywności, które podmiot uznaje za kluczowe z punktu widzenia procesu samokształtowania. Natomiast sa-mowychowanie w ujęciu prometejskim wiąże się z postawą perfekcjoryzmu. Sens dążenia do osiągania włas nej doskonałości jest dostrzegany w stawaniu się „lep-szym przez każdy dobry czyn, niezależnie od tego, na jaki obiekt jest on skierowa-ny. Jednostka tworzy samą siebie przede wszystkim dzięki pozornemu zapomnie-niu o sobie” (Ibidem, 196). Celem osobotwórczej przemiany jest doskonalenie się

w czynach skierowanych do innych ludzi, nacechowanych miłością i altruizmem, a także twórcze przeobrażanie otaczającej rzeczywistości. Wewnętrzne doskona-lenie się człowieka ujawnia się w jego kreatywnym nastawieniu kreującym nowe wartości w sferze relacji międzyludzkich, a także aktywności artystycznej, nauko-wej, technicznej i działalności praktycznej. Angażując się w aktywności kreują-ce świat piękniejszym i lepszym, podmiot oddziałuje wychowawczo na samego siebie, odsłania przed sobą doniosłość włas nego człowieczeństwa (por. Szmidt, 2007, 52–53; Fichnová, 2013, 72–73). W ujęciu prometejskim samodoskonale-nie człowieka samodoskonale-nie dokonuje się na drodze samodoskonale-nieustannego, wytrwałego ćwiczenia pożądanych cech osobowości, przezwyciężającego włas ne ograniczenia i nie-doskonałości, lecz poprzez przekraczanie siebie, wychodzenie na zewnątrz ku światu. Proces samokształtowania dokonuje się niejako mimochodem, w tle jego osobistego zaangażowania w działania na rzecz innych ludzi, wnoszenia nowych wartości do ich życia, twórczego przeobrażania rzeczywistości.

Specyfika relacji autokreacji z procesami wychowania i samowychowania znajduje w tym kontekś cie wyraz w różnych perspektywach znaczeniowych. Dawne rozumienie wychowania koncentruje osobę wychowanka na nadawaniu znaczeń włas nemu rozwojowi i funkcjonowaniu w środowisku społecznym, które można uchwycić w perspektywie wartości sytuowanych na niższych poziomach modalności w hierarchii Schelerowskiej. Osoba wychowanka jest obiektem for-mowanym osobowościowo, pobudzanym do włas nego rozwoju, samorealizacji, wzrostu samoświadomości – zgodnie ze zobiektywizowaną w danym środowisku wychowawczym wizją tego, kim i jakim chce być i stawać się. Tak rozpatrywane wpływy wychowawcze mają charakter ograniczający działania związane z pracą nad sobą do narzuconej jednostce ramy społeczno-kulturowej w definiowaniu ce-lów i okreś laniu sposobów urzeczywistniania jej osobowych potencjalności. Daw-ne rozumienie wychowania sytuuje ten obszar aktywności człowieka na przeciw-ległym biegunie wobec intencjonalnego samokształtowania podmiotu. Redukuje zatem znacząco jego możliwości w zakresie swobodnej i niezależnej autokreacji. Samowychowanie w ujęciu sokratejskim również ujawnia silną koncentrację na kształtowaniu pożądanych cech osobowości człowieka, a także podobną wraż-liwość aksjologiczną co dawne rozumienie wychowania. Zasadniczą różnicą jest oczywiście przeniesienie punktu ciężkości oddziaływań wychowawczych. Osoba wychowanka staje się autorem procesu samokształtowania. Przejmuje rolę pod-miotu samodzielnego i niezależnego w okreś laniu wizji siebie idealnego i nada-waniu sensu tak rozumianej osobotwórczej pracy nad sobą. Osiąg nięcie celów samowychowawczych nie wiąże się jednak z przekraczaniem siebie ku światu, lecz odnajdywaniem w sobie możliwości samodoskonalenia i dostrzegania war-tości w tym właśnie wysiłku pracy nad sobą. Samowychowanie ujawnia wówczas bliski związek z autokreacją zredukowaną do niższych wymiarów egzystencji człowieka, okreś lanych przez V. Frankla mianem faktyczności psychofizycznej. Miarą autokreacji jest wówczas samoakceptacja podmiotu mającego przeświad-czenie zgodności osiąg niętych efektów osobotwórczych z wyobrażeniem siebie, włas nego ja idealnego.

Współczesne rozumienie wychowania uwrażliwia natomiast człowieka na do-niosłe egzystencjalnie znaczenie wolności i godności osoby ludzkiej jako podmio-tu stanowiącego o sobie, przeżywającego siebie w czynach i odpowiedzialnego za skutki włas nych wyborów i czynów. Takie rozumienie wychowania koncentruje się na ukazaniu znaczeń w perspektywie wartości osoby, sytuowanych na wyższych poziomach modalności w hierarchii Schelerowskiej. Ich odkrywanie i uwewnętrz-nianie może zachodzić w sytuacji wolności samostanowienia podmiotu i odpo-wiedzialności za włas ne wybory i czyny. Zasadniczym założeniem tak ujmowa-nego wychowania jest traktowanie wychowanka jako równowartościowej osoby w stosunku do osoby wychowawcy, a sytuacji oddziaływania wychowawczego jako spotkania międzyosobowego (Ablewicz, 2007, 27–44). Uznanie spotkania za wydarzenie w rozumieniu egzystencjalnym sprzyja mentalnemu otwieraniu się uczestników procesu wychowania wzajemnie na siebie. Doświadczanie obecno-ści drugiego człowieka ujawnia wartoobecno-ści związane z autentyczną wolą angażo-wania się w relację z drugim człowiekiem. Sytuacja spotkania czyni możliwym wzajemne odkrywanie i nadawanie tych wartości, które są źródłem istotnych eg-zystencjalnie sensów w życiu każdego z jej uczestników. Spotkanie jest więc nie tylko źródłem doświadczenia wzajemnego urzeczywistniania konkretnych warto-ści etycznych, ale tworzy warunki kształtujące świadomość doniosłego znaczenia rozwijania włas nego człowieczeństwa (por. Tarnowski, 1993, 126–136, 139–144; por. Chrobak, 2017, 42–45).

Przyjęcie takiej perspektywy oddziaływań wychowawczych sprzyja rozbu-dzaniu gotowości do samowychowania, rozpoznawanej w warstwie duchowej egzystencji człowieka (por. Wróbel, 2014, 202–206). Wówczas jednak owo samo-wychowanie wiąże się z ujęciem prometejskim, symbolizującym dominujące zna-czenie wartości etycznych w podejmowanych przez podmiot wyborach i czynach. W miejsce orientacji ku sobie, znajdującej wyraz w dążeniu do osiągania dosko-nałości włas nej osobowości, ujawnia się orientacja od siebie, w której wyraża się wartość etyczna czynów w relacji z drugim człowiekiem, innymi ludźmi. Wycho-wawcze samokształtowanie podmiotu zachodzi na drodze doświadczania tego,

kim i jakim się jest w bezpośredniej sytuacji obecności ja drugiego człowieka,

a także wartości, jakie wnosi do jego życia. Osiąg nięcie celów samowychowaw-czych wiąże się z przekraczaniem siebie ku drugiemu człowiekowi, ze względu na osobowy charakter doświadczania jego obecności, nie zaś potrzebę doskona-lenia pożądanych cech włas nej osobowości. Podłożem działania nie jest bowiem realizowanie pożądanej wizji siebie (ja idealnego), lecz dawanie pozytywnej od-powiedzi na wewnętrzne wezwanie do wywiązywania się z moralnych powinności wobec drugiego człowieka. Z działaniem tym łączy się doświadczenie otwierania się podmiotu na wartości istotne egzystencjalnie. Aktywność samowychowawcza polega na przekraczaniu siebie, samotranscendowaniu. Ujawnia się jej relacja z autokreacją jako procesem osobotwórczym, prowadzącym do autentycznego odsłaniania przed samym sobą istoty włas nego człowieczeństwa. Miarą autokre-acji jest wówczas samospełnienie podmiotu, wyrażające się w jego stawaniu się w pełni ukształtowaną osobą.

Autokreacja rozumiana jako samokształtowanie człowieka ma wieloaspekto-wy charakter. Znajduje to wieloaspekto-wyraz w koncepcji Marii Dudzikowej, w której autokreacja

jest rozpatrywana jako „trudna sztuka tworzenia siebie obejmująca samokształ-cenie i/lub samowychowanie; świadomie i dobrowolnie podejmowana praca nad sobą w celu kierowania włas nym rozwojem” (Dudzikowa, 1985, 27; 2007, 288; 1994, 127–128); czy też „inicjowanie i realizowanie przez podmiot zadań w celu osiągania we włas nej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez tę jednostkę standardami” (Dudzikowa, 2007, 288).

W uchwyceniu istoty autokreacji człowieka pomocna jest – w myśl rozważań M. Dudzikowej – metafora zawarta w wierszu Mariana Jachimowicza: Pomyśl

siebie./ Stań się na nowo./ Bezrozumnych zmyślają inni (Jachimowicz, 1967, 85).

Interpretacja tej metafory odsłania alternatywę sposobu przeżywania włas nego życia. Dotyczy wyboru między byciem autorem osobistego projektu włas nego ży-cia, okreś lającego cele osobowej zmiany, dążącego do nadania sensu włas nym wyborom i czynom, a byciem obserwatorem włas nego życia, biernie uczestniczą-cym w kolejnych jego etapach, lecz bez inicjatywy samodzielnego nim kierowania. Z tymi dwiema jakościami przeżywania siebie, czy też wyboru siebie, korespon-dują dwie postawy życiowe utożsamiane z tzw. podmiotowym i przedmiotowym sposobem bycia (por. Obuchowski, 2000, 18).

Przedmiotowy sposób bycia wiąże się z mentalną bezwolnością człowieka wobec otoczenia społecznego. Nie podejmuje on wysiłku twórczego kształtowa-nia włas nego życia, ponieważ uzależkształtowa-nia ważne decyzje życiowe od oczekiwań środowiska społecznego i obowiązujących w nim wzorów. Przeświadczeniu o bra-ku realnego wpływu na włas ne życie towarzyszy przeświadczenie o brabra-ku włas nej odpowiedzialności za jego przebieg. Jest to w istocie rezygnacja z możliwości autokreacyjnego kierowania swoim życiem. Konsekwencją tego jest przeżywanie cudzej wizji życia jako włas nej i kierowanie się cudzymi wyborami i rozstrzygnię-ciami we włas nym życiu. Zgoda na tak rozumiane nie-bycie sobą prowadzi do trwania w mentalnej i duchowej stagnacji. Ogranicza możliwość samodzielnego poszukiwania sensu włas nego istnienia. Z kolei podmiotowy sposób bycia wiąże się z zachowaniem autonomii samostanowienia w zakresie najważniejszych kwe-stii życiowych i świadomością włas nej odpowiedzialności za podejmowane wybory i czyny. Bycie podmiotem oznacza inicjowanie i realizowanie okreś lonych zadań, których celem jest osiąg nięcie zmian we włas nej osobowości i zachowaniach, zgodnych z przyjętą wizją włas nego rozwoju. Podmiot zaangażowany w autokre-ację staje się zarazem wychowawcą i wychowankiem, nadawcą i odbiorcą od-działywań skierowanych na samego siebie (Dudzikowa, 1994, 128). Ujawnia się wówczas znaczenie podmiotowej roli człowieka w trudnej sztuce tworzenia siebie. Podłożem autokreacji jest więc wybór siebie jako autora projektującego włas ną drogę życiową. Symbolikę metafory pomyśl siebie zapewne można odczytywać na wiele różnych sposobów. Jedno jednak wydaje się w tym kontekś cie bezspor-ne, że wezwanie: stań się na nowo staje się realne do zrealizowania w momencie dokonania wyboru siebie jako podmiotu kierującego włas nym życiem.

Autokreacja bazuje na wewnętrznym dialogu, w ramach którego podmiot podejmuje wysiłek poszukiwania odpowiedzi na zasadnicze pytania – dylematy:

Kim jestem? Po co jestem? Kim chcę być? Kim mogę być? Dlaczego chcę taki być? Czy mogę takim się stać? Co mogę zrobić, aby takim się stać? (Dudzikowa,

2007, 287). Stawianiu tych pytań towarzyszy kształtująca się świadomość dy-stansu dzielącego obecne ja realne podmiotu od pożądanego i potencjalnie moż-liwego do osiąg nięcia jego ja idealnego. Jest to, zdaniem M. Dudzikowej, główny motyw podejmowania aktywności autokreacyjnej. Nie chodzi tu jednak o działanie ukierunkowane na pojedyncze cechy niejako oderwane od kontekstu innych cech osobowości, lecz o modyfikację całej jej struktury. Przy czym modyfikacja ta do-konuje się w relacji z systemem wartości podmiotu. Wówczas pytanie o istotę włas nego istnienia: Kim jestem i po co jestem? zyskuje rozwinięcie w pytaniu:

Kim jestem i co z tego wynika? Owo porównanie ja realnego do ja potencjalnego

rozpatrywane jest w perspektywie pożądanych cech osobowych, które podmiot włącza do oczekiwanej wizji siebie jako obowiązujący standard włas nego ja. Po-szukiwanie odpowiedzi na tak postawione pytanie wiąże się nieodmiennie z po-szukiwaniem, uznaniem i uwewnętrznianiem wartości osoby, traktowanych jako centrum indywidualnego systemu wartości podmiotu (Ibidem, 318; por. Eadem, 2006b, 44; 1985, 49–52, 68–71). W tym znaczeniu autokreacja wpisuje się w ca-łość dążeń życiowych podmiotu, zorientowanych na wypełnianie ich sensem we wszystkim tym, co robi i jak żyje, i zarazem w jaki sposób urzeczywistnia je w czy-nie tworzenia samego siebie.

Intencjonalny charakter autokreacji, rozpatrywanej z perspektywy indywidual-nego świata wartości, eksponuje znaczenie podejmowanych wyborów życiowych i świadomości odpowiedzialności za ich dalsze konsekwencje, w tym efekty oso-botwórcze. Z tego powodu forma aktywności podmiotu nie jest, zdaniem M. Du-dzikowej, przypadkowa, mimowolna, lecz wynika z jego osobistych rozstrzyg nięć w sferze agatologicznej i aksjologicznej. W dużej mierze koncepcja włas nej osoby zależy od wrażliwości aksjologicznej podmiotu, podejmującego rozumne pozna-nie i ocenę rzeczywistości (por. Matulka, 1997, 244; 2008, 17–23; por. Ostrowska, 2006, 409–410), oraz jego dojrzałości aksjologicznej, uzdalniającej go do świado-mego i dobrowolnego wyboru wartości (por. Ogrodzka-Mazur, 2007, 49–52). Wy-bór koncepcji włas nej osoby przekłada się w różny sposób na gotowość podmiotu do podejmowania aktywności autokreacyjnej (Dudzikowa, 2007, 324–325). Jeśli podmiot nie dostrzega potrzeby angażowania się w kierowanie włas nym rozwo-jem, jego koncepcja włas nej osoby może nie obejmować treści autokreacyjnych. Są one wówczas traktowane jako nieadekwatne do włas nej wizji siebie w relacji do otaczającego świata. A zatem indywidualne rozstrzyganie alternatywy między byciem aktorem a byciem obserwatorem włas nego życia ujawnia się w koncep-cji włas nej osoby i jej znaczenia dla podejmowania aktywności autokreacyjnej. W myśl tego nie każda koncepcja włas nej osoby zakłada formułowanie takich celów i zadań, których realizacja rozbudza, aktualizuje, rozwija i ukierunkowuje potencjalności podmiotu i skłania go do twórczego samokształtowania i zarazem współtworzenia otaczającego go świata.

Na poziomie szczegółowej analizy autokreacji M. Dudzikowa rozpatruje auto-kreację jako proces posiadający wewnętrzną strukturę czterofazową, która pozo-staje w bezpośredniej relacji do składowych elementów kompetencji autokreacyj-nych (Ibidem, 291). Zastrzega jednak, że jego strukturalny charakter nie oznacza, iż jest to proces „sformalizowany, zalgorytmizowany, wręcz scjentyczny” (Ibidem,

293). Występują bowiem czynniki „tkwiące w sytuacji włas nej jednostki” natury osobowościowej i środowiskowej, a także wynikające z bieżących okoliczności pracy nad sobą indywidualnie aktualizowane dane o sobie i świecie, które różni-cują przebieg, formę i dynamikę autokreacji.

Struktura fazowa autokreacji odzwierciedla sekwencję etapów utożsamianych z pojedynczym cyklem tego procesu. Pierwsza faza autokreacji (poznawczo-oce-niająca) wiąże się z autorefleksją podmiotu zorientowaną na analizę aktualnej sytuacji życiowej pod kątem odniesienia się do dostrzeżonej rozbieżności między

ja realnym a ja idealnym. Faza ta trwa tak długo, aż podmiot poweźmie

przeko-nanie o tym, że odczuwa lub nie odczuwa potrzeby zniesienia dystansu między tym, jak siebie postrzega, a tym, kim i jakim chce być. W przypadku zaistnienia