Streszczenie
Ostatni kryzys finansowy 2007–2008 pokazał jak trudne może być utrzymanie stabilnej wartości przed-siębiorstwa. Przykłady nadużyć finansowych, menedżerów działających w oparciu o teorię agencji oraz braku dostatecznego nadzoru wewnętrznego i zewnętrznego w instytucjach finansowych pokazały, że mimo stałego nacisku na stosowanie zasad corporate governance, dochodzi do sytuacji niekorzystnie wpływających na losy samych instytucji finansowych i ich interesariuszy (właścicieli, kredytodawców, inwestorów itp.). Stąd celem badania jest weryfikacja wrażliwości wyników finansowych, podejmowa-nego ryzyka i wartości rynkowej banków na zmiany w zakresie monitoringu, struktury i doświadczenia członków zarządu. Analiza powinna stanowić zachętę do podwyższania standardów ładu korporacyjnego w instytucjach finansowych oraz podstawę do budowania długoterminowych strategii. Wyróżnikiem niniejszej estymacji jest zastosowanie szeregu indywidualnych miar ładu korporacyjnego w poszcze-gólnych bankach, zamiast jednej opartej na bazie ogólnego indeksu. Badanie zostało przeprowadzone na przestrzeni ostatnich 15 lat (2000–2014) dla 86 banków komercyjnych z 20 krajów europejskich.
Słowa kluczowe: corporate governance, zarząd, bank, wartość rynkowa, rentowność, ryzyko, kryzys finansowy.
The impact of corporate governance practices on bank’s results.
The panel study for European countries Abstract
The recent financial crisis 2007–2008 showed how difficult could be to maintain a stable value of the company. Examples of fraud, managers who act based on the agency, and the lack of
* dr hab. Renata Karkowska – Katedra Systemów Finansowych Gospodarki, Wydział Zarządza-nia, Uniwersytet Warszawski, ul. Szturmowa 1/3, 02-678 Warszawa; e-mail: rkarkowska@
wz.uw.edu.pl.
adequate supervision of internal and external financial institutions showed, that despite the constant emphasis on applying the principles of corporate governance, there is a situation adversely affecting the institutions and their stakeholders (owners, lenders, investors, etc.).
The aim of the study is to verify the sensitivity of financial results, risk taking and the market value of banks on the changes in the structure, experience and monitoring their boards. The analysis should provide an incentive to raise standards of corporate governance in financial institutions, and the basis for building long-term strategies. The characteristic feature of this analysis is the use of a set of individual measures of corporate governance at individual banks, instead of one based on the overall index. The study covers the last 15 years – 2000-2014, for 86 commercial banks from 20 European countries.
Keywords: corporate governance, management, bank, market value, profitability, risk, financial crisis.
JEL: G1, G21, G32, G39
Wprowadzenie
Propagowanie zasad dobrych praktyk corporate governance w przedsiębior-stwach jest wynikiem wewnętrznej i zewnętrznej presji na podwyższenie standar-dów nadzoru na wszystkich rynkach, w skali krajowej i międzynarodowej. Szeroki zasięg tematyki nadzoru „właścicielskiego” czy „korporacyjnego” powoduje, że trud-no o precyzyjną definicję corporate governance. Shlaifer i Vishny (1997) określają go jako system praw i zasad sterujących funkcjonowaniem spółki, który powinien zapewnić prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa i oczekiwaną stopę zwrotu dla inwestorów. Gillan (2006) dzieli temat nadzoru korporacyjnego na wewnętrzny i zewnętrzny. W tym nadzór wewnętrzny jest definiowany jako: rada nadzorcza i jej komitety mające wpływ na zarząd i wartość przedsiębiorstwa, struktura kapitałowa oraz zapisy w statutach i zarządzenia wewnętrzne. Do elementów nadzoru zewnętrz-nego zaliczyć można przede wszystkim: prawo oraz regulacje, zewnętrznych audy-torów, posiadaczy dużych pakietów akcji czy konkurencję rynkową jako element nadzoru nad zarządzającymi.
Pytanie o sens dobrych praktyk korporacyjnych wydaje się retoryczne, im lepszy jest bowiem ład, tym stabilniej powinien funkcjonować bank i osiągać lepsze wyni-ki. Jednak interesującym wydaje się czy ponoszone starania w zakresie corporate governance faktycznie mają sens? Które z wybranych składowych nadzoru właści-cielskiego mają największy wpływ na wyniki i ryzyko banków? Czy kryzys finansowy spowodował zmiany w stosowaniu dobrych praktyk w bankach? Współczesne bada-nia z zakresu finansów potwierdzają, że odpowiedź wcale nie jest jednoznaczna. Stąd przeprowadzona analiza ma na celu weryfikację wrażliwości wyników i ryzyka insty-tucji bankowych na praktykowane w nich zasady ładu korporacyjnego, a w szczegól-ności w zakresie struktury, doświadczenia i monitoringu zarządu.
VII. Renata Karkowska – Wpływ praktyk corporate governance na wyniki banków 89
Mając na uwadze powyższe problemy w artykule postawiono następujące hipo-tezy badawcze:
H1. Wyższym standardom corporate governance w bankach towarzyszy podejmowa-nie niższego ryzyka.
H2. Wyniki finansowe instytucji bankowych są wrażliwe na stosowanie praktyk ładu korporacyjnego.
H3. Zmiany w zakresie struktury, doświadczenia i monitoringu zarządów banków są stymulatorem ich wartości rynkowej.
W celu udowodnienia powyższych hipotez szacunkom został poddany wpływ ładu korporacyjnego na: a) ryzyko/stabilność banku, czego miarę stanowi udział kapitału własnego w sumie bilansowej; b) wynik finansowy, mierzony rentownością na kapi-tale własnym banku; c) wartość rynkową w stosunku do wartości księgowej banku, kalkulowanej wskaźnikiem q Tobina. Dodatkowo szacunki nasilenia oddziaływa-nia zmiennych zostały przeprowadzone w dwóch podokresach (przed i po kryzysie 2007–2008), dla banków z wybranych 20 krajów europejskich w okresie ostatnich 15 lat. Artykuł składa się z pięciu części: wstępu, przeglądu literatury i uzasadnienia podjętego badania, opisu przyjętej metody badawczej i wykorzystanych danych, pre-zentacji uzyskanych wyników i wniosków.
Przegląd literatury
Zdecydowana większość analiz struktury i zmian w zasadach corporate governan-ce dotyczących sektora finansowego potwierdza, iż wyższy standard dobrych praktyk nadzorczych zmniejsza podejmowane ryzyko oraz służy lepszym wynikom (Zagor-chev i Gao, 2015; Andres i Vallelado, 2008; Caprio, Laeven i Levine, 2007). Istnieją jednak również i takie, gdzie podkreśla się negatywny wpływ poprawy przejrzystości i jakości zasad nadzoru właścicielskiego na wyniki banków. Dzieje się tak głównie ze względu na wagę kosztów generowanych przez projekty podwyższające praktyki dyscypliny rynkowej (Beltratti i Stulz, 2012; Fortin, Goldberg i Roth, 2010; Erkens i in., 2012). Bohren i Odegaard (2001) analizowali relację wyników firm, mierzonych wskaźnikiem q Tobina, a zestawem zmiennych nadzoru korporacyjnego dla wszyst-kich spółek notowanych na giełdzie w Oslo. Ich szacunki są zgodne z teorią agen-cji – wyniki spółek są odwrotnie proporcjonalne do wielkości rady nadzorczej oraz różnią się w zależności od sektora i wielkości firmy. Z kolei Neumann i Voetmann (1999) wykonali badanie dla 81 spółek notowanych na giełdzie w Kopenhadze, sza-cując model zależności między wynikami finansowymi a zmianami prezesa zarządu.
Autorzy wnioskują, że gorsze wyniki w ocenie inwestorów rynkowych czy w ujęciu księgowym, zwiększają prawdopodobieństwo zmiany prezesa. Dodatkowo inwe-storzy instytucjonalni nie odgrywają istotnej roli w nadzorze spółki, a tym samym nie zabiegają o zmianę jej menedżerów. Ze względu na złożoność tematyki i małą
kwantyfikowalność danych o nadzorze właścicielskim w literaturze przedmiotu kry-tyce poddaje się budowanie indeksów czy ratingów jako syntetycznych miar praktyk corporate governace na rynku czy sektorze (Donker i Zahir, 2009). Jak podkreślają Bebchuk i Hamdani (2009) oraz Fana i Wong (2002), poszukiwania wspólnego stan-dardu dla wszystkich spółek powinny zostać zastąpione odrębnymi standardami dla firm z akcjonariatem dominującym i bez takiego akcjonariatu. W Polsce badania dotyczące nadzoru właścicielskiego są stosunkowo rzadsze niż w gospodarkach roz-winiętych, co wynika z jakości i dostępności danych o dostatecznie dużej liczebno-ści. Dobija i Koładkiewicz (2011) opisują wyzwania ładu korporacyjnego w zakresie struktury własności, roli akcjonariuszy, funkcji rady nadzorczej i zarządu przez pry-zmat obowiązującego systemu regulacji prawnych. Z kolei związek struktur nadzoru korporacyjnego z wyceną i wskaźnikami finansowymi spółek notowanych na GPW w Warszawie badali Aluchna (2007) i Gruszczyński (2006).
Zaprezentowane przykłady nie są w żadnej mierze reprezentatywne w ogromie badań empirycznych, jakie przeprowadzono na świecie w tematyce corporate gover-nance. Wyniki analiz różnią się istotnie w zależności od poziomu rozwoju kraju, rodzaju rynku, doboru próby, okresu badawczego i przyjętej metodologii, dlatego w badaniach istotne jest możliwie jak największe ujednolicenie badanej próby.
Podjęta przez autorkę analiza wrażliwości wyników i ryzyka banków komercyj-nych na zmiany w stosowaniu dobrych praktyk w zarządach banków obejmuje okres 15 lat oraz uwzględnia kraje o stosunkowo ujednoliconych zasadach dyscypliny ryn-kowej 20 krajów europejskich. Według najlepszej wiedzy autorki, analiza o takich przekroju czasowo-przestrzennym powinna wypełnić lukę w dotychczas przeprowa-dzonych badaniach.