Anita Biesiada 1, Kamil Kędra1, Anna Jezierska-Domaradzka 2, Agata Biernat 2
1 Katedra Ogrodnictwa, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
2 Ogród Roślin Leczniczych, Akademia Medyczna we Wrocławiu
Wstęp
Belamcanda chinensis (L.) DC. jest krótkowieczną leczniczą i dekoracyjną byliną należącą do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae). W warunkach naturalnych rośnie na terenach wschodnio-azjatyckich [GAROFALO 1999; ANIŚKO 2008]. Do Europy roślina ta została introdukowana około 1730 roku dzięki jezuickim misjonarzom. W 1802 roku szwajcarski botanik Augustin Pyramus de Candolle nadał jej nazwę Belamcanda chinensis, choć wg Linneusza została ona wcześniej opisana jako Ixia chinensis [FOSTER, YUE 1992]. Jej angielskie nazwy zwyczajowe „blackberry-lily” i „leopard-lily” pochodzą od barwy i kształtu dojrzałych nasion oraz barwnych plamek znajdujących się na płatkach kwiatów [GAROFALO 1999].
Cała roślina wyglądem przypomina kosaciec i w czasie kwitnienia dorasta do 1,5 m wysokości. Charakteryzuje się długimi „mieczowatymi” liśćmi o długości około 25-40 cm i 2,5 cm szerokości. Po około 14 liści wyrasta z krótkiego pędu tworząc płaski wachlarz. Obupłciowe kwiaty są osadzone na krótkich szypułkach i wyrastają na dobrze rozgałęzionych, luźnych baldachogronach. Płatki korony są pomarańczowe z czerwonawymi lub brązowawymi plamkami. Sześć płatków korony jest dłuższych od działek kielicha i ułożone są gwieździście. Pierwsze kwiaty pojawiają się w czerwcu i w odpowiednich warunkach wilgotnościowych roślina ta może kwitnąć do sierpnia.
Owocem jest torebka nasienna, wewnątrz której znajdują się trzy komory wypełnione czarnymi kulistymi nasionami. Organem podziemnym jest kłącze, będące surowcem leczniczym - Rhizoma Belamcandae [GAROFALO 1999; ANIŚKO 2008]. Belamcanda preferuje stanowiska słoneczne oraz gleby lżejsze i dobrze zdrenowane. Odpowiednie do jej uprawy są piaski słabogliniaste z dużym udziałem substancji organicznej. Gleba powinna być wilgotna, gdyż roślina źle znosi susze. Roślina ta jest rozmnażana głównie generatywnie z nasion, rzadziej wegetatywnie przez podział kłączy [MAHR 2007].
W medycynie chińskiej Rhizoma Belamcandae wykorzystywano w różnego rodzaju stanach zapalnych, przeziębieniach, chorobach gardła (angina, kaszel) oraz w astmie. Badania biochemiczne potwierdziły te właściwości i wykazały obecność w surowcu izoflawonoidów, stylbenu, ksantonu oraz triterpenoidów i siedem różnych związków fenolowych. Uważa się, że roślina ta może być przydatna w prewencji i leczeniu wspomagającym raka prostaty. Badania in vivo przeprowadzone na myszach
A. Biesiada i inni 58
wykazały silnie hamujący wpływ ekstraktu z kłącza Belamcanda chinensis na rozwój komórek nowotworowych. Wyciąg z kłącza Belamcanda chinensis zawiera tektorigeninę, a w badaniach in vitro i in vivo wykazuje również działanie lecznicze i profilaktyczne przeciwko osteoporozie i chorobom sercowo-naczyniowym, zwłaszcza miażdżycy naczyń [LIi in.2009].
W dostępnej literaturze brakuje szczegółowych informacji, jak należy uprawiać tę roślinę. Celem badań przeprowadzonych w latach 2006-2008 była ocena sposobu zakładania plantacji na wzrost i rozwój Belamcanda chinensis w pierwszym roku uprawy.
Materiał i metody
Badania polowe przeprowadzono w Stacji Badawczo-Dydaktycznej Roślin Warzywnych i Ozdobnych Katedry Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu na czarnej ziemi zdegradowanej o pH=7,2, zawierającej 1,8% próchnicy, zaliczanej do klasy bonitacyjnej IIIa. W doświadczeniu dwuczynnikowym oceniano sposób zakładania plantacji oraz biostymulatora Asahi SL na wzrost i rozwój Belamcanda chinensis. Doświadczenie zostało założone metodą losowanych podbloków w czterech powtórzeniach. W ramach czynnika pierwszego porównywano metodę zakładania plantacji: 1 - z rozsady produkowanej w wielodoniczkach, 2 - z rozsady tzw.
rwanej, pozbawionej bryłki korzeniowej. W obrębie czynnika drugiego oceniano sposoby polepszenia wzrostu roślin przy pomocy wykorzystania biostymulatora Asahi SL stosując 1, 2 lub 3 opryskiwania roślin w początkowej fazie ich rozwoju.
W trzeciej dekadzie marca nasiona Belamcanda chinensis wysiewano punktowo do wielodoniczek o objętości komórki 76,5 cm3 oraz rzutowo do skrzynek wysiewnych wypełnionych substratem torfowym. Rozsadę sadzono pod koniec maja w rozstawie 8025 cm na poletka o powierzchni 3,5 m2. Rośliny opryskiwano biostymulatorem Asahi SL o stężeniu 0,1% w ilości 10 dm3100 m-2 jednorazowo, dwu- i trzykrotnie począwszy od fazy 2-3 liści właściwych, w tygodniowych odstępach czasu. W trakcie wegetacji prowadzono pomiary fitometryczne roślin oceniając wysokość roślin, wielkość liści, liczbę rozgałęzień. W obu latach trwania badań, w październiku przeprowadzono zbiór roślin oceniając masę jednostkową ich kłącza oraz części nadziemnej. W próbkach materiału roślinnego (w liściach i korzeniach) oceniano zawartość azotanów (potencjometrycznie) oraz makroelementów P, K, Mg, Ca metodą uniwersalną [NOWOSIELSKI1974].Wyniki opracowano statystycznie testem t-Tuckey’a dla =0,05.
Wyniki i dyskusja
Na podstawie przeprowadzonego doświadczenia można stwierdzić, że rośliny uzyskane z rozsady wyprodukowanej w wielodoniczkach charakteryzowały się lepszym wzrostem i w rezultacie osiągnęły one większą wysokość w porównaniu do obiektu, obsadzonego rozsadą rwaną.
Tabela 1; Table 1 Wpływ sposobu produkcji rozsady i biostymulatora Asahi SL na wzrost i rozwój
Belamcanda chinensis w pierwszym roku uprawy (średnie z lat 2006-2008) Effect of transplant production method and Asahi SL on growth and development
of Belamcanda chinensis in first year of cultivation (means for 2006-2008)
Liczba oprysków Wysokość roślin (cm) Długość największego liścia Liczba pędów
WPŁYW SPOSOBU PRODUKCJI ROZSADY ... 59 Number of sprays Height of plants (cm) (cm); Length of the biggest
leaf (cm) nowych (szt.); Number of Kontrola; Control 51,12 49,37 50,25 19,00 15,87 17,43 2,00 1,75 1,87 1 53,62 50,50 52,06 21,25 17,00 19,12 1,75 1,75 1,75 2 61,87 61,12 61,50 22,35 21,25 21,80 2,25 2,00 2,12 3 52,50 52,62 52,56 20,00 20,00 20,00 1,75 1,25 1,50 Średnia; Mean 54,78 53,40 54,09 20,65 18,53 19,59 1,93 1,68 1,81 NIR0,05 dla; LSD0.05 for:
- sposobu produkcji rozsady method of transplant production - liczby oprysków; number of sprays
r.n.; n.s. W rozsada z wielodoniczek; seedlings from multicells
R rozsada rwana; bare root seedlings
1, 2, 3 liczba oprysków preparatem Asahi; number of Asahi sprays r.n.; n.s. różnice nieistotne; differences not significant
W pierwszym roku uprawy, przeciętna wysokość rośliny uzyskanej z rozsady wyprodukowanej w wielodoniczkach wynosiła 54,78 cm i była większa o 1,38 cm od uzyskanej z rozsady rwanej (tab. 1). Odnotowano również korzystne działanie biosty-mulatora Asahi SL na wysokość Belamcanda chinensis. Obiekty, w których stosowano biostymulator charakteryzowały się lepszym wzrostem roślin w porównaniu z kontrolą.
Dwukrotny oprysk biostymulatorem w stężeniu 0,1% dał najlepszy rezultat, zaś trzykrotne jego zastosowanie nie przyczyniło się do intensywniejszego przyrostu roślin na długość.
Zastosowanie biostymulatora zarówno w uprawie roślin produkowanych z rozsady rwanej, jak i z wielodoniczek spowodowało również nieco lepszy przyrost liści na długość. W obiektach opryskiwanych dwukrotnie, długość największego liścia wynosiła średnio 21,8 cm, zaś w obiekcie kontrolnym jedynie 17,43 cm. Nie odnotowano dalszego przyrostu liści na długość w obiektach opryskiwanych bio-stymulatorem Asahi SL trzykrotnie.
Z badań własnych wynika, że sposób produkcji rozsady miał nieduży wpływ na liczbę pędów kwiatostanowych tworzonych przez rośliny w pierwszym roku uprawy, nieco więcej pędów odnotowano na ogół w obiektach obsadzonych rozsadą z wielodoniczek. Biostymulator Asahi SL stymulował wykształcenie pędów kwiatostanowych. W obiekcie opryskiwanym dwukrotnie tym preparatem rośliny tworzyły średnio 2,12 sztuk pędów kwiatostanowych, podczas gdy w nieopryskiwanej kontroli 1,50 sztuk. BĄBELEWSKI i DĘBICZ [2006] nie odnotowali dodatniego działania Asahi SL na liczbę pędów bocznych wykształconych przez torenię ogrodową oraz fuksję mieszańcową odmiany ‘Edenrock’ i ‘Silhovette’. Jednakże w innych badaniach Asahi SL stosowany dolistnie na acidanterę dwubarwną w stężeniu 0,2% wpłynął dodatnio na zwiększenie liczby kwiatów w kłosie oraz spowodował wydłużenie kłosa [LASKOWSKA, KOCIRA 2002].
Tabela 2; Table 2 Wpływ sposobu produkcji rozsady oraz stosowania biostymulatora Asahi SL na świeżą
masę jednostkową kłączy i liści Belamcanda chinensis (średnie z lat 2006-2008) Effect of seedlings production method and Asahi SL on fresh matter of rhizomes
and leaves of Belamcanda chinensis (mean for 2006-2008)
A. Biesiada i inni
Fresh matter of leaves (g) Świeża masa kłączy (g) Fresh matter of rhizomes (g)
W R średnia
mean W R średnia
mean Kontrola; Control 76,42 42,92 59,67 35,89 26,14 31,03
1 72,34 54,68 67,91 43,46 26,79 35,12
2 71,54 66,46 69,40 40,12 33,29 33,70
3 81,14 78,55 75,04 50,71 29,54 40,12
Średnia; Mean 75,36 60,65 68,00 42,54 28,94 35,74 NIR0,05 dla; LSD0.05 for:
- sposobu produkcji rozsady method of transplant production - liczby oprysków biostymulatorem numer of sprays with biostimulants
6,24 7,39
5,32 8,13
W rozsada z wielodoniczek; seedlings from multicells R rozsada rwana; bare root seedlings
1, 2, 3 liczba oprysków preparatem Asahi; number of Asahi sprays
Tabela 3; Table 3 Zawartość makroskładników w korzeniu Belamcanda chinensis (% s.m.)
Contents of macronutrients in the root of Belamcanda chinensis (% DM)
Korzeń; Root W rozsada z wielodoniczek; seedlings from multicells
R rozsada rwana; bare root seedlings
1, 2, 3 liczba oprysków preparatem Asahi; number of Asahi sprays
Rośliny jednoroczne uzyskane z rozsady produkowanej w wielodoniczkach miały większą średnią masę kłączy i liści niż uprawiane z rozsady rwanej, odpowiednio o 13,60 g i 14,70 g (tab. 2). W obiekcie obsadzonym rozsadą z wielodoniczek, zastosowanie biostymulatora Asahi SL wpłynęło zarówno na zwiększenie świeżej masy jednostkowej liści, jak i kłączy. Natomiast przy uprawie Belamcanda chinensis z rozsady rwanej efekt korzystnego działania biostymulatora na wzrost jednostkowej masy roślin ujawnił się w większym stopniu w przyroście masy części nadziemnych roślin. MACIEJEWSKI i in.[2007] odnotowali brak wpływu preparatu Asahi SL na strukturę plonu bulw ziemniaków. Badania MARCINKA i HETMANA [2005] wykazały, że opryskiwanie sparaksisu trójbarwnego 0,2% roztworem Asahi SL podniosło liczbę bulw potomnych w plonie ogólnym. Natomiast GÓRNIK i GRZESIK [2002] wykazali negatywny wpływ Asahi SL w zbyt wysokich stężeniach na wzrost i plon nasion astra chińskiego
‘Aleksandra’.
WPŁYW SPOSOBU PRODUKCJI ROZSADY ... 61 Tabela 4; Table 4 Zawartość makroskładników w liściach Belamcanda chinensis (% s.m.)
Contents of macronutrients in the leaves
of Belamcanda chinensis (% DM)
Liść; Leaf
Liczba oprysków
Number of sprays N-NO3 P K Mg Ca
W R W R W R W R W R
Kontrola; Control 0,49 0,45 0,26 0,18 1,51 2,27 0,25 0,27 1,39 1,07 1 0,41 0,52 0,21 0,31 1,87 2,11 0,29 0,28 0,91 1,16 2 0,42 0,52 0,19 0,21 2,02 1,26 0,28 0,35 1,11 0,90 3 0,47 0,46 0,13 0,14 2,02 1,55 0,30 0,28 1,26 0,90 Średnia; Mean 0,44 0,48 0,19 0,21 1,85 1,79 0,28 0,29 1,16 1,00 W rozsada z wielodoniczek; seedlings from multicells
R rozsada rwana; bare root seedlings
1, 2, 3 liczba oprysków preparatem Asahi; number of Asahi sprays
Zarówno kłącza, jak i liście Belamcanda chinensis, na poletkach gdzie stosowano biostymulator, nie posiadały zwiększonej ilości makroelementów w porównaniu z roślinami z obiektów kontrolnych. Średnia zawartość azotanów w liściach wahała się w zakresie 0,44-0,48% s.m., P - 19-21% s.m., K - 1,79-1,85% s.m., Mg - 28-29% s.m.
(tab. 4). W korzeniach poziom azotanów był nieco mniejszy i wynosił 0,33-0,34%, zaś zawartość makroskładników kształtowała się następująco: P - 0,13-0,16% s.m., K - 1,88-1,96% s.m., Mg - 15-18% s.m., Ca - 1,00-1,16% s.m. (tab. 3).
Wnioski
1. Jednoroczne rośliny Belamcanda chinensis uprawiane z rozsady wyproduko-wanej w wielodoniczkach charakteryzowały się lepszym wzrostem wegeta-tywnym i generawegeta-tywnym w porównaniu do obiektu obsadzonego rozsadą rwaną.
2. Sposób produkcji rozsady miał duży wpływ na jednostkową masę liści i kłączy Belamcanda chinensis w pierwszym roku uprawy. Świeża masa kłączy i liści z obiektu obsadzonego rozsadą z wielodoniczek była istotnie większa niż w obiekcie obsadzonym rozsadą rwaną.
3. Biostymulator Asahi SL miał wpływ na dynamikę wzrostu badanej rośliny.
Dwukrotne zastosowanie Biostymulatora Asahi SL zapewniło lepszy wzrost i rozwój roślin, zaś trzykrotne jego stosowanie przyczyniało się na ogół do przyrostu jednostkowej masy liści i korzeni roślin.
Literatura
ANIŚKO T. 2008. When perennials bloom: an almanac for planning and planting. Timber Press: 120-121.
BĄBELEWSKI P., DĘBICZ R. 2006. Wpływ preparatu Asahi SL na wzrost i jakość rozsady torenii ogrodowej (Torenia fournieri Linden) i fuksji mieszańcowej (Fuchsia hybrida).
Zesz. Nauk. Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu 546: 37-41.
FOSTER S., YUE CH. 1992. Herbal Emissaries. Inner Traditions / Bear and Comp:
A. Biesiada i inni 62
160-163.
GAROFALO J.F. 1999. Blackberry-lily, a flowering perennial for Florida. Proc. Fla. State Hort. Soc. 112: 252-253.
GÓRNIK K., GRZESIK M. 2002. Effects of Asahi SL on China aster ‘Aleksandra’ seed field, germination and some metabolic events. Acta Physiologiae Plantarum 24(4): 379-383.
LASKOWSKA H., KOCIRA A. 2002. Wpływ preparatu Asahi SL i nawozu Tytanitu na cechy morfologiczne acidantery dwubarwnej (Acidantera bicolor Hochst). Zesz. Probl. Post.
Nauk Rol. 483: 141-147.
LI J., LI W.Z.M., HUANG W., CHEUNG A.W.H., BI C.W.C., DUAN R., GUO A.J.Y., DONG
T.T.X., TSIM K.W.K. 2009. Quality evaluation of Rhizoma Belamcandae (Belamcanda chinensis (L.) DC.) by using high-performance liquid chromatography coupled with diode array detector and mass spectrometry. J. Chromatogr.: A, 1216: 2071-2078.
MACIEJEWSKI T., SZUKAŁA J., JAROSZ A. 2007. Wpływ biostymulatora Asahi SL i Atonik SL na cechy jakościowe bulw ziemniaka. Journal of Research and Application in Agricultural Engineering 52(3): 109-112.
MAHR S. 2007. Blackberry lily. Wisconsin Master Gardener Programe. Madison:
University of Wisconsin. <http://www.hort.wisc.edu/mastergardener/Features/
flowers/Belamcanda/Belamcanda_chinensis.pdf>.
MARCINEK B., HETMAN J. 2005. Wpływ Asahi SL na plon bulw sparaxisu trójbarwnego (Sparakxis tricolor Ker-Gawl.). Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 504: 659-665.
NOWOSIELSKI O. 1974. Metody oznaczania potrzeb nawożenia. Methods of determination of nutritional requirements. PWRiL, Warszawa: 667 ss.
Słowa kluczowe: Asahi SL, Belamcanda chinensis, produkcja rozsady, rozwój roślin Streszczenie
Badania przeprowadzono w latach 2006-2008 na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu dotyczące oceny metody produkcji rozsady na wzrost i rozwój Belamcanda chinensis (L.) DC. w pierwszym roku uprawy. Dwa czynniki brane były pod uwagę: 1 - metoda produkcji rozsady (z rozsady produkowanej w wielodoniczkach i z rozsady tzw. rwanej, pozbawionej bryłki korzeniowej) i 2 - trzykrotne zastosowanie Asahi SL (0,1%) w tygodniowych odstępach czasu. Rośliny produkowane w wielodoniczkach rozwijały się lepiej niż te z rozsady rwanej. Uzyskane wyniki wykazały również, że świeża masa liści i kłączy produkowanych przez rośliny w pierwszym roku uprawy była wyższa na poletkach uprawianych przez rozsadę z wielodniczek. Dwu- lub trzykrotne zastosowanie Asahi SL przyczyniło się do poprawy wzrostu i rozwoju Belamcanda chinensis.
THE EFFECT OF TRANSPLANT PRODUCTION METHOD AND APPLICATION OF ASAHI SL ON GROWTH AND DEVELOPMENT OF Belamcanda chinensis (L.) DC.
Anita Biesiada 1, Kamil Kędra 1, Anna Jezierska-Domaradzka 2, Agata Biernat 2
1 Department of Horticulture,
University of Environmental and Life Sciences, Wrocław
2 Department of Pharmaceutical Biology and Botany, Silesian Piasts University of Medicine, Wrocław
WPŁYW SPOSOBU PRODUKCJI ROZSADY ... 63 Key words: Asahi SL, Belamcanda chinensis, seedlings production, plant
de-velopment
Summary The aim of research conducted in 2006-2008 at the University of Environmental and Life Sciences in Wrocław, was to estimate the method of seedlings production on growth and development of Belamcanda chinensis (L.) DC. in first year of cultivation.
Two factors were considered: 1 - method of establishing plantation (by seedlings from multicells and bare root seedlings) and 2 - the use of Asahi SL (0.1%) in three sprays performed in weekly intervals. Plants, produced from seedlings cultivated in multicells grew better than these cultivated from bare root transplants. Obtained results showed also that fresh matter of leaves and rhizomes produced by plants in the first year of cultivation was higher on plots planted with seedlings from multicells. Twice or triple sprays with Asahi SL resulted in better growth and development of Belamcanda chinen-sis plants.
Dr hab. Anita Biesiada, prof. UP Katedra Ogrodnictwa
Uniwersytet Przyrodniczy pl. Grunwaldzki 24a 50-363 WROCŁAW
e-mail: anita.biesiada@up.wroc.pl
ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2009 z. 539: 65-71