Jan Danek, Agnieszka Orzeł
Sadowniczy Zakład Doświadczalny Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa Brzezna Sp. z o.o.
w Brzeznej
Wstęp
Rodzaj Rubus wyróżnia się w świecie roślinnym niezwykłym bogactwem gatunków botanicznych, podgatunków i form środowiskowych. Różnorodność gatunkowa występuje w dwóch podstawowych podrodzajach tego rodzaju, tj.
w malinach (Idaeobatus), a zwłaszcza w jeżynach (Eubatus). Naturalna zmienność oraz kontrolowane krzyżowania międzygatunkowe stwarzają możliwość kreacji złożonych mieszańców wielogatunkowych w procesie twórczej hodowli odmian uprawnych.
Równocześnie uzyskane odmiany maliny, jeżyny i malinojeżyny, mogą być wykorzystywane do produkcji owoców z zastosowaniem określonych technologii i kierunków produkcji. Pod uwagę bierze się produkcję owoców deserowych w praktycznie każdym okresie roku, chociaż w różnych strefach klimatycznych, głównie pod osłonami - w gruncie i w pojemnikach. W produkcji owoców prze-znaczonych do przetwórstwa, najistotniejszym elementem technologii jest maszynowy zbiór owoców. Nadrzędnym czynnikiem w obydwu kierunkach produkcji jest jakość owoców, w tym dietetyczne i zdrowotne właściwości, determinowane ich składem chemicznym. Mnogość czynników sprawia, że jedna odmiana uprawna jest najczęściej przydatna w określonym sektorze produkcji. Powstaje ona w procesie ukierunkowanej hodowli [DANEK 2006].
Materiał i metody
W pracy przedstawiono cztery odmiany maliny, uzyskane w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Brzeznej. Dwie z nich: ‘Popiel’ i ‘Polesie’ - owocują na tegorocznych pędach, a ‘Benefis’ i ‘Laszka’ – owocują na dwuletnich pędach. Stosowano metody hodowlane opisane w pracy DANEKA
[1989].
Pierwsze doświadczenie prowadzono w latach 1994-1996. Dotyczyło odmian malin owocujących na 2-letnich pędach. Z odmianą standardową, ‘Veten’, porównywano klon 85361, który zgłoszono w 2002 do Rejestru Odmian (RO) pod nazwą ‘Laszka’. W doświadczeniu drugim prowadzonym w latach 1997-1999 porównywano klony hodowlane 93391 oraz 93453 maliny owocującej na tegorocznych pędach z odmianą standardową ‘Polana’. Klon 93453 zgłoszony został do RO w 2006
J. Danek, A. Orzeł 110
roku pod nazwą ‘Polesie’. W 2008 roku do RO zgłoszono klon 93391 pod nazwą
‘Popiel’. Trzecie doświadczenie prowadzone w latach 2000-2002 dotyczyło porównania klonu hodowlanego 93022 z odmianą Norna. Klon ten wpisano do RO w 2006 roku pod nazwą ‘Benefis’.
Analizy chemiczne owoców oraz ocenę sensoryczną wykonano w Zakładzie Przetwórstwa i Przechowalnictwa Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skier-niewicach.
Ekstrakt refraktometryczny oznaczano wg PN-90/A-75101/02 [POLSKA NORMA]. Pomiar kwasowości miareczkowej wykonano wg normy PN-90/A-75101/04 [POLSKA NORMA]. Metodą różnicowego pH oznaczano całkowitą ilość monomerów antocyjanów [WROLSTAD 1976]. Zawartość kwasu askorbinowego oraz elagowego oznaczano metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Zastosowano chromatograf Hewlett-Packard 1100. Masę owoców odciekniętych po rozmrożeniu wykonano wg normy PN-90/A-75101/15 [POLSKA NORMA]. Przed pomiarem zamrożone owoce rozmrażano w temperaturze 20C przez 25 min.
Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej. Do oceny różnic między wartościami zastosowano test Duncana.
Wyniki i dyskusja
W doświadczeniu pierwszym (porównanie 2 odmian) istotnie wyższy plon uzyskano z odmiany ‘Laszka’ (tab. 1). Suma plonu ogólnego z trzech lat była czte-rokrotnie większa dla odmiany ‘Laszka’ w porównaniu do odmiany ‘Veten’. Wykazano również istotną różnicę w masie owoców badanych odmian. Owoce odmiany ‘Laszka’
były większe od owoców odmiany ‘Veten’ (tab. 1). Data zbioru 50% owoców wskazuje, że odmiana ‘Laszka’ jest, podobnie jak ‘Veten’, odmianą wczesną.
W doświadczeniu drugim w roku 1997 nie wykazano istotnej różnicy w plo-nowaniu, ale był to pierwszy rok owocowania (tab. 2). W kolejnych latach trwania doświadczenia najplenniejszą była odmiana ‘Polana’ (tab. 2). Największą średnią masę 100 owoców odnotowano dla odmiany ‘Polesie’, najmniejszą z odmiany ‘Polana’ (tab.
2). Najwcześniej datę zbioru 50% owoców odnotowano w przypadku odmiany
‘Polesie’. W trzecim roku doświadczenia odmiana ta uzyskała pełnię zbioru o około 9 dni wcześniej w porównaniu do pozostałych dwóch odmian (tab. 2).
W trzecim doświadczeniu, prowadzonym w latach 2000-2002, odmiana ‘Benefis’
cechowała się większą plennością w porównaniu do odmiany standardowej oraz większą masą owoców (tab. 3). Data zbioru 50% owoców wskazuje, że ‘Benefis’ jest odmianą średnio późną.
Na podstawie wykonanej w latach 1997-1998 analizy składu chemicznego owoców odnotowano, iż odmiany ‘Popiel’ i ‘Polesie’ cechują wyższe zawartości eks-traktu, kwasowości, antocyjanów, kwasu askorbinowego oraz elagowego w porównaniu do odmiany standardowej ‘Polana’ (tab. 4).
ODMIANA JAKO PODSTAWA EFEKTYWNYCH METOD ... 111
J. Danek, A. Orzeł 112
ODMIANA JAKO PODSTAWA EFEKTYWNYCH METOD ... 113
J. Danek, A. Orzeł 114
Największą masę owoców odciekniętych odnotowano dla odmiany ‘Benefis’, nieco mniejszą z odmiany ‘Popiel’, najmniejszą w przypadku odmiany ‘Polana’ (tab. 5).
Najwyższą ogólną ocenę jakości owoców uzyskała odmiana ‘Benefis’, niewiele mniejszą - ‘Laszka’.
Na podstawie przeprowadzonych badań można wnioskować, iż możliwy jest postęp w produkcji owoców maliny poprzez dobór odpowiednich odmian prze-znaczonych do danego typu produkcji. Odmiana ‘Laszka’, ze względu na wysoką plenność oraz wielkość owoców, wydaje się być przydatna w produkcji z przezna-czeniem na deserowe owoce. Ze względu na wczesne dojrzewanie owoców odmianę tę można polecać w sterowanej produkcji na zbiór przyspieszony. Dodatkowo, za uprawą tej odmiany na owoce deserowe, przemawia wysoka zawartość kwasu askorbinowego [DANEK i in. 2003]. Ze względu na stosunkowo niewysoką masę owoców odciekniętych, owoce odmiany ‘Laszka’ mniej nadają się do zamrażania. Odmiana ‘Benefis’ może być również polecana w produkcji owoców deserowych ze względu na wysoką plenność oraz wielkość owoców. Ze względu na późniejszy termin dojrzewania owoców, może być wykorzystania do wydłużenia podaży owoców odmian malin owocujących na dwuletnich pędach. Wysoka zawartość związków biologicznie czynnych w owocach, a zwłaszcza antocyjanów, wskazuje na przydatność tej odmiany w sektorze przemysłowym, a wysoka masa owoców odciekniętych wskazuje również na przydatność tej odmiany do mrożenia [DANEK, MARKOWSKI 2003].
Odmiana ‘Popiel’ wyróżniała się wysoką zawartością związków biologicznie czynnych w owocach oraz wysoką masą owoców odciekniętych. Można więc polecać tę odmianę do produkcji z przeznaczeniem owoców do mrożenia i przetwórstwa.
Odmiana ‘Polesie’, ze względu na wczesny termin dojrzewania owoców oraz ich wielkość, może znaleźć zastosowanie w produkcji owoców deserowych na zbiór przyspieszony. Wysoka zawartość związków biologicznie czynnych w owocach tej odmiany wskazuje na przydatność jej również w sektorze przetwórczym.
W Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym ISK w Brzeznej równolegle z hodowlą maliny prowadzona jest hodowla jeżyny. Podstawowym celem jest uzys-kanie odmian mało podatnych na przemarzanie o sztywnych, bezkolcowych pędach.
Dzięki wyhodowanym odmianom Orkan i Gazda [DANEK,ORZEŁ 2004], jeżyna wchodzi do produkcji towarowej.
Wnioski
Wykazano różną przydatność badanych odmian do odmiennych kierunków produkcji:
1. Odmiana ‘Laszka’, owocująca na dwuletnich pędach w terminie wczesnym, jako odmiana plenna, rodząca duże owoce, nadaje się do produkcji z przeznaczeniem na owoce deserowe.
2. Odmiana ‘Benefis’, owocująca na dwuletnich pędach w terminie średnio późnym, może być polecana do dwóch kierunków produkcji owoców - deserowych oraz przeznaczonych do przetwórstwa.
3. Odmiana ‘Polesie’, owocująca na tegorocznych pędach we wczesnym terminie, może być polecana do produkcji owoców deserowych i przeznaczonych do przetwórstwa.
4. Odmiana ‘Popiel’, owocująca na tegorocznych pędach w średnio wczesnym terminie, może znaleźć zastosowanie w produkcji owoców do przetwórstwa.
Literatura
ODMIANA JAKO PODSTAWA EFEKTYWNYCH METOD ... 115 DANEK 1989. Raspberry breeding in Poland. Acta Hort. 262: 57-59.
DANEK 2006. Nowe odmiany maliny i jeżyny. Mat. konf. nauk. „Nowe odmiany i technologie uprawy krzewów jagodowych”. Skierniewice, 27 IV 2006: 28-32.
DANEK J.,MARKOWSKI J.2003. Skład chemiczny owoców wybranych genotypów maliny jako element hodowli jakościowej. Folia Hort. (Suplement 2): 397-399.
DANEK J.,ORZEŁ A.2004.Evaluation of the breeding value of selected blackberry ge-notypes. Journal of Fruit and Ornamental Plant Research 12: 29-33.
POLSKA NORMA.Przetwory owocowe i warzywne. Przygotowanie próbek i metody badań fizykochemicznych. PN-90/A-75101.
WROLSTAD R.E.1976. Colour and pigment analyses in fruit product. Station Bulletin 624, Oregon State University, Cornvallis.
Słowa kluczowe: malina, jeżyna, plon, skład chemiczny owoców Streszczenie
W Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Sadownictwa i Kwia-ciarstwa w Brzeznej, od 1979 roku realizowany jest program hodowli odmian maliny i jeżyny, ukierunkowany na hodowlę adaptacyjną, odpornościową i jakościową. W obecnej pracy przedstawiono cztery odmiany maliny, uzyskane w ramach omawianego programu hodowlanego. Dwie z nich, ‘Benefis’ i ‘Laszka’ – owocują na dwuletnich pędach. ‘Popiel’ i ‘Polesie’ - owocują na tegorocznych pędach. Na podstawie przeprowadzonych badań można wnioskować, iż możliwy jest postęp w produkcji owoców maliny poprzez dobór odpowiednich odmian do danego typu produkcji.
Odmiany ‘Laszka’ i ‘Benefis’ ze względu na wielkość i jakość owoców nadają się do produkcji deserowej, a ‘Benefis’ także do produkcji z przetwórczym przeznaczeniem owoców, w tym do mrożenia. Nowe odmiany malin owocujące na tegorocznych pędach również mają różne zastosowanie. ‘Popiel’ najlepiej nadaje się do produkcji z przetwórczym przeznaczeniem owoców. Odmiana ‘Polesie’ może mieć zastosowanie w produkcji owoców deserowych i do przetwórstwa.
CULTIVAR AS A BASIS OF EFFECTIVE RASPBERRY AND BLACKBERRY FRUIT PRODUCTION
Jan Danek, Agnieszka Orzeł
Fruit Experiment Station,
Institute of Pomology and Floriculture,
Brzezna Ltd.
Key words: raspberry, blackberry, yield, chemical composition of fruits
Summary Since 1979 the raspberry and blackberry breeding programme has been realized at the Fruit Experiment Station of Pomology and Floriculture, Brzezna Ltd. This paper presents four raspberry cultivars derived from under mentioned programme. Two of them, ‘Laszka’ and ‘Benefis’, are of are floricane type; ‘Popiel’ and ‘Polesie’ are the primocane ones.
The results proved that it is possible to improve the effectiveness of fruit
J. Danek, A. Orzeł 116
production by selection and using of adequate varieties. ‘Laszka’ and ‘Benefis’ cvs. due to big fruit size and quality, may be used as the dessert. ‘Benefis’ cv. due to desirable chemical composition and high value of fruit exudation after defrost, may be also used for processing and freezing. ‘Popiel’ cv. is characterized by high content of fruit chemi-cal components, especially anthocyanins, that is why is proper to processing use. ‘Pole-sie’ cv. characterized by big fruit size and high fruit chemical component contents that is why it may be used as dessert and for processing.
Dr Jan Danek
Sadowniczy Zakład Doświadczalny
Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa Brzezna Sp. z o.o.
Brzezna 1
33-386 PODEGRODZIE e-mail: instytut@brzezna.pl
ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2009 z. 539: 117-126