BOGATY / BAGATY / BUGATY czym ‘posiadający duże dochody, majętny, zamożny’
♦ Bogatemu czort dzieci kołyszy ‘bogatemu to i diabeł dziecko kołysze’ Łpt72Zda121
♦ Bogatemu i byk cieli się ‘bogaczowi diabli sypią, bogatemu i diabeł niesie’ L82Roj239
bogaciejszy stw ‘bogatszy’ Jak kto trochi bogaciejszy był da dalikatniejszy, to po polsku mówił [...] Jsn82a)Wer252 Bogaciejsza była nasza babcia Brs04Ste112 I menż już tu nie taki już prosty był, już liczył sie na okolicy bagaciejszy Jzr04Kar67 Kto był bogaciejszy, to posyłali [dzieci] do szkoły Ł67ParIII-29
bogaczszy stw ‘bogatszy’ Biedne ludzi i bogaczsze Brs04Ste112
[mMlp bogaty Ł97Kar57 bogIaty/bagIaty/bugIaty Łpt72Zda121 mMlp Clp bogatemu L82Roj239 bugatIemu Łpt72Zda121 stw mMlp bogac’ejšy Ł67ParIII-29 bagac’ejšyi Jzr04Kar67 bôgac’éjšy Jsn82Wer148 Jsn82a)Wer252 Brs04Ste112 stwMlm bogačše żMlp stw bogaće ša Brs04Ste112]
BOGATYR m → BOHATYR m
BOGOBOJNY ‘pobożny, religijny’ Bkb83a)Giu87 i in. → MODLĄCY
[mMlp bogobojny Bkb83a)Giu87]
BOHATYR / BAHATYR / BOGATYR m ‘człowiek majętny, bogacz’ Mój brat to bahatyr, ma sto dzisięcin ziemi, a ty co Łpt72Zda121
[Mlp bogatIyR W82Tur75 bahatIyr/bohIatyr Łpt72Zda121]
BOJ m → BÓJ* m
BOJAĆ SIĘ ndk → BAĆ SIĘ ndk
BOJECZKA● ż ‘zdr od bojka – maselnica’ [...] śmietane źbierali, nu i potem byli takie drewniane te bojeczki takie [...] no i źbiwali ta masło Glt99Pab182
[Mlm boječKi Glt99Pab182]
BOJKA ż ‘maselnica, naczynie do wyrobu masła’ To bojka taka była Isz96Mar196 W małej bojce możysz źbić kilia masła Łpt72Zda121 → KIEŻENKA ż, MASŁOBOJKA ż
[Mlp bojka W99Rie58 bIojka Łpt72Zda121 Isz96Mar196 Mslp bIojce Łpt72Zda121]
BOJKI ‘sprytny, dzielny, śmiały’ Ten chłopiec bardzo bojki Bjw97Dwi114
[mMlp bojKi W82Tur76 bojk’i Bjw97Dwi114]
BOJKO ndm 1. ‘żwawo, dzielnie, śmiało’ W82Tur76 i in.; 2. ‘dużo, bez umiaru – o piciu alkoholu’ Ale ja z tymi, chtóre wypijajo bojko, ja z jimi nie składam się Wlk01Kar267
[bojko W82Tur76 K02Kar292 bojko Wlk01Kar267]
BOJNIA ż ‘rzeźnia’B32Dom213
[Mlp bojnia B32Dom213]
BOK m 1. ‘prawa albo lewa strona tułowia’ Jak idzi, tak boki trzęso się Łpt72Zda121; 2.
prawa albo lewa strona przedmiotu, przestrzeni’ [...] tam miasteczka, to uo najwięcej tam Puliaków, tu uoni stąd od między Wandziagoliem, Janowem, z tych boków Łp01Kar410 Jeden bok siedzieli Litwini, a drugi proboszcz uczył po polsku Żjm01Kar514 Psow
słuchajo, w którym boku psy szczekajo, to już tam beńdziesz żyć, wydzisz zamąż
Wdg01Kar449 [...] tam, w tamty bok, da Polski już, da Padbrodzi Ppl08Rut56 → BRZEG m 2, STRONY lm ♦ Iść w bok → BOK m ‘nie liczyć się, stac się nieważnym’ Taka cziucziała[kukłę], wieszajo ta cziuczała, swat w bok idzi, swata to już nie wieszajo K02Kar300
[Mlp bok Żjm01Kar514 Blp bok K02Kar300 Ppl08Rut56 Mslp boku Wdg01Kar449 Mlm bIoKi Łpt72Zda121 Dlm bokuf Łp01Kar410]
BOKAŁ m → BAKAŁ m
BOKAWINA● ż ‘boczna wnęka pieca kuchennego’ Z piecy żar wygartujo i, takie bokawiny byli [...] Wjd99Pab256
[Mlm bokaViny Wjd99Pab256]
BOKAWINKA ż ‘zdr od bokowina’ [...] na ta bokawinka tak, w ta bokawinka zakrywajo sie te wengielki [...] Wjd99Pab256
[M,Blp bokaVinka Wjd99Pab256]
BOKÓWECZKA● ż ‘zdr od bokówka, dobudowana boczna izdebka’ Taka kumóreczka zrobilim sia, bokóweczka, i piec postawilim Ong01Kar498
[Blp bokuvečka Ong01Kar498]
BOKÓWKA bnac / BAKÓWKA / BUKÓWKA ż 1. ‘izba boczna, mały boczny pokoik’
Drugi ten koniec, gdzie my żyli, bokówka i pokój nazywali, my nazywali pierwszy pokój.
Firanki na całe okno byli [...]. W prociwku. A w bokówce… [nie było firanek]
Bht98Pab262; 2. ‘przybudówka’ W99Rie67 → ZAŚCIANEK m; 3. ‘boczna deska w wozie’ Ni ruchaj bakówak, oni w gnoju Łpt72Zda121 → GNOJÓWKA ż
[Mlp bokówka Bht98Pab262 W99Rie67 bokIufka/bukIufka/ bakIufka Łpt72Zda121 Mslp bokówce Bht98Pab262 Dlm bakIuvak Łpt72Zda121]
BOL m, ż / BÓL m rzad. ‘cierpienie fizyczne, ból’ Nudna jednej, niezdrowa jestem, jak moga ida, ida, a potym tak kto żeby igło kolił, to takie bol Pcn01Kar249 Trzeba wszyscy
[wszystkie] zemby wyrywać, bez boli czy z bolej Ł67ParIII-40
[Mlp bol Pcn01Kar249 bol’/bul’ Mjsz73Ana39 ż D,Clp bol’i żNlp bol’ej Ł67ParIII-40]
BOLEĆ● ndk dla kogo, komu ‘boleć kogo’ Boli dla pana K99Zie24 Dzieciom głowy bolio Bjw97Dwi81 Tobie musi język boli Bjw97Dwi81 Iwonce brzuszek boli Bjw97Dwi81 [...]
że tam który choruje poślie operacji, że bardzo potem już jak on koncza, już przed umieraniem, że strasznie jemu boli, że on bardzo męczy sie Bjw96Mar126 Ciągle bolała mamie głowa Wn99Dwi147 Jemu z wieczora to trocha głowa bolała Kmn99Kar83
[ter3lp boli K99Zie24 bol’i Bjw96Mar126 Bjw97Dwi81 ter3lm bol’o Bjw97Dwi81 prze3lp ż bolała Wn99Dwi147 Kmn99Kar83]
BOLEŹNIA ż ‘choroba’ Skórna to bolieźnia Brs02Rie49 → CHOROBA ż
[Mlp bol’eźńa Brs02Rie49]
BOLKA m ‘imię męskie, zdr od Bolesław, Bolek’ Łpt72Zda56
[Mlp Bolka Łpt72Zda56]
BOLNICA / BALNICA ż ‘szpital’ W tamtej bolnica pracuje. Balnicow nie była Brs02Rie49 [...] twarz jego pobita była, nu tylko dowieźli do balnicy i umar Bjw99Pab139 A ja w balnicy liażałam w Datnowia Ong01Kar500 W balnicy liażała kobieta, też dochtory aparaćja robili L13Kar366 Jedź do balnicy, mówie, leć sie ty L13Kar366 Potam do Kiejdan wywieźli do balnicy K02Kar299 Chciałam zachorować, żeby w balnicy poleżeć, ci co L13Kar366 Teraz do balnicy u nas [dalieko], jedna balnica stara w Zarasach
skasawali L13Kar366 → ŁAZARET m, SZPITAL m
[Mlp bolnica/balnica Brs02Rie49 Dlp balńicy Bjw99Pab139 bal’ńicy K02Kar299 D,Mslp bal’n’icy
L13Kar366 Blp bal’n’ica L13Kar366 Mslp (sic!) bol’nica Brs02Rie49 bal’ńicy Ong01Kar500 Dlm bal’ńicof Brs02Rie49]
BOLSZAK m ‘szeroka bita droga’ Ł84Par144 → GOŚCINIEC m, PLANT m, SZOSA* ż
[Mlp bol’szak Ł84Par144 bol’šák Ł67ParIII-6]
BOLSZEWIK m ‘żołnierz armii sowieckiej, urzędnik, funkcjonariusz władz sowieckich’
Wdz04Jas85 ◆ Przy pierwszych bolszewikach ‘w okresie (od XII 1918 r. do VIII 1919 r.) trwania władzy radzieckiej na Białorusi na zachód od Berezyny B32Dom251
[Mlm bolše iḱi Wdz04Jas85]
BOLSZEWIZNA* / BALSZEWIZNA ż pogard. ‘bolszewicy’ [...] już ja miała osiem liat, potem ta bolszewizna przyszła pośle tej nikołajewskoj wojny. Jak na Warszawa [...] jak ta balszewizna paszła. [Pytali] Arszawa daliako, Arszawa daliako. Jak te szatany jechali do tego, Warszawa Str99Pab171
[Mlp balšeVizna Str99Pab171]
BOLSZY stw → DUŻY
BOŁDAŁUSZKA● ż ‘zwój płótna’ [...] wie, to ciężko [było prać], to wałki grube..., [...]
robili takie robili bołdałuszki, jak to miała nazwać po prostu [...] i pliaść, pliaść, pliaść tym pralnikiem Bjw99Pab124
[Blm bołdałušKi Bjw99Pab124]
BOŁT m ‘narzędzie rybackie do zapędzania ryb do sieci’ W82Tur74 → BOŁTAK m
[Mlp bołt W82Tur74]
BOŁTAĆ ndk → BEŁTAĆ ndk
BOŁTAĆ SIĘ ndk → BEŁTAĆ SIĘ ndk
BOŁTAK m ‘narzędzie rybackie do zapędzania ryb do sieci’ W82Tur74 → BOŁT m
[Mlp bołtIak W82Tur74]
BOŁTUCHA ż → BEŁTUCHA ż BOŁTUN m → BEŁTUN m
BOŁTUNKA* / BAŁTUNKA● ż ‘smażone jajka wymieszane z mlekiem lub śmietaną’ Na sniadanie ojcu bałtunka robia Bjw97Dwi113
[Blp bałtuŋka Bjw97Dwi113]
BOŁTUSZKA ż rol. ‘zdr od bołtucha 2 − woda z otrębami lub maką do zwilżania sieczki jako karmy dla bydła’ W82Tur74
[Mlp bołtuška W82Tur74]
BOŁTUSZNIK m ‘garbarz’ W82Tur75
[Mlp bołtušńik W82Tur75]
BOMBAŃDEROWAĆ● ndk ‘bombardować’ Nu, musi Ruskia spalili jego [kościół]. Dali bambańderowali i zapalili i wszystko. Tu nia jeden dom spalił sia, tu dużo Krm01Kar406
[prze3lm bambańder;oval’i Krm01Kar406]
BOMKA ż ‘drąg drewniany, często zaostrzony na płasko’ Musi tak z to kłodo nie damy rady, trzeba podsunąć bomka W96Rie84
[M,Blp bomka W96Rie84]
BONBON m ‘perkusyjny instrument muzyczny, bęben’ […] tam wtedy jeden grał duda i ten bonbon, baraban taki uo Krn96Mar116 → BARABAN m 1
[Mlp bonbon Krn96Mar116]
BONDA ż 1. ‘mały bochenek chleba z resztek ciasta chlebowego’ [Bonda] to malieniaczka bułka chleba, co robi sia na koncu, jak pieczy sia chleb Łpt72Zda121; 2. ‘babka kartoflana’
A te bondy byli pieczone, natarkujim ciasta i te bondy na kapuścianie liści i do pieca Trk06Rut361 Bliny piekli i bondy, natarkujisz kartofli i zaskwarzysz i do duchówki czy do pieca i upieczy sie bonda Trk06Rut361; 3. ‘babka z gryczanej mąki’ Kiedyś mieli monka i bonda piekli z gryczany monki Trk06Rut361
[Mlp bonda Trk06Rut361 bIonda Łpt72Zda121Blp bonda M,Blm bondy Trk06Rut361]
BONDAR m ‘rzemieślnik zajmujący się bednarstwem, bednarz’ Dziad jego bogacił sia na kliepkach, on był bondaram Łpt72Zda121
[Mlp bIondar Nlp bondIaram Łpt72Zda121]
BONDECZKA● ż 1. ‘bułeczka’ Nu takie jak bondeczki, jakby bułeczki, to solki tam tej, sody, ci śmiatanki, ci kwasnego mlika, to takie piekli na blachach Trk06Rut361 → BONDZUK m; 2. ‘zdr od bonda 1, bocheneczek’ Włożysz drożdży, kartofli, nu to o, bandeczki narobisz i [...] już potem na blaszki puczęli [kłaść] Pdz01Kar477 → BEJTRUCZOK m
[M,Blm bondeczki Trk06Rut361 Dlm bondečk’i Pdz01Kar477]
BONDZUK● m ‘wypiek z mąki lub tartych kartofli w kształcie bułeczek’ Nu a potem mama, już gospodynia, piec wielki, napieczy te kułany[...] czy bondzuki jakie, czy bułeczki jakie Wkn01Użp422 → BONDECZKA ż
[Blm bounʒuKi Wkn01Użp422]
BOR m → BÓR m
BOROWICZEK* / BORAWICZEK m ‘zdr od borowik − borowiczek’ Borawiczki, lapszuki, różnych grzybów suszyłam K02Kar264
[Mlp borawiczek Blm borav’ičk’i K02Kar264]
BOROWIK / BARAWIK / BUROWIK m ‘grzyb prawdziwek, borowik’ [Grzybów]
rozmajitych jest – barawiki Ł67ParIII-8 U nas w sadzie borowiki inny rok dużo rośli Ł67ParIII-38 Znalaz dwadzieście buruwików Łpt72Zda212
[Mlp boróv’ik Jsn82Wer150 burIo ik/ borIo ik/bara Iik Łpt72Zda121 Mlm boro iḱi Ł67ParIII-38bara i Ł67ParIII-8 Dlm borov’ikof L29Szw135 buru Iikuf Łpt72Zda121]
BORÓWKI lm ‘leśne jagody o czerwonych owocach, brusznice’ Borówki [rosną], nu, u nas taki lias Ł67Par2-6 → BRUSZNICE lm
[Mlm borówki B32Dom213 borufḱi Ł67Par2-6]
BORSUK / BARSUK / BURSUK m zool. ‘borsuk’ Bursuków teraz mało Łpt72Zda121
[Mlp bIorsuk /barsIuk/bursIuk Dlm bursIukuf Łpt72Zda121]
BORT m 1. ‘burta, boczna ścianka łódki lub przyczepy samochodowej’ Ni siadaj na bort Łpt72Zda121; 2. ‘brzeg poły w ubraniu’ Wdz71Giu320 → KŁAPKI lm
[M,Blp bort Wdz71Giu320 Łpt72Zda121]
BORYSZ / BARYSZ m / BORYSZY lm ‘litkup, porękawiczne, poczęstunek z okazji pomyślnej sprzedaży lub kupna’ Borysza musieli my zawsze wypić, nawet Żyd jak kupował stawił czwiartka Łpt72Zda121 Boryszów przepić Bkb84Ado9 Ot i trzeba wypić boryszy, żeb kupno powiodło sie W96Rie84 → MOHORYCZ m
[Mlp borysz B32Dom213 bIoryš/barIyš Blp borIyša Łpt72Zda121 Dlm boryszów Bkb84Ado9 M,Blm boryszy W96Rie84]
BOSAKI lm ‘letnie przewiewne pantofle, sandały’ Wn00Daw96 → BOSONOŻKI* lm
[Mlm bosaki Wn00Daw96]
BOSIAK* / BASIAK m ‘osoba chodząca boso’ [Jak kto chodził boso] to basiak Słb99Pab60
[Mlp bas’Iak Słb99Pab60]
BOSKI● ‘przym od Bóg − boski’ Mc99Pab157 ◆ Mateńka Boska → MATEŃKA ż
[żMlp boska Mc99Pab157]
BOSONOŻ ndm → BOSONÓŻ ndm
BOSONOŻKA m, ż → BOSONÓŻKA* m, ż
BOSONOŻKI* / BASANOŻKI lm ‘lekkie letnie pantofle damskie, sandały’ → BOSAKI lm
[Mlm basanoszki/basanożki Wn00Daw96]
BOSONÓŻ / BOSONOŻ / BASANOŻ ndm ‘bez obuwia, boso, na bosaka’ Bywała co basanoż z chaty da gumna ja leciała, dzieci też basanoż pa śniegu liatali Łpt72Zda121 Tak zimno, a ona poszła bosonóż W96Rie84
[bosonóż W96Rie84 basanIoš/bosIonoš Łpt72Zda121]
BOSONÓŻKA* / BOSONOŻKA / BASANOŻKA m, ż ‘osoba nieobuta, mająca bose nogi’
Basanożki to mogą być dzieci, a nawet kury tak można nazywać Łpt72Zda121
[Mlp basanIoška/bosonIoška Mlm basanIošKi Łpt72Zda121]
BOSY● ‘bosy’ Lepiej bosemu chodzić Dgd82a)Par215
[mClp bosemu Dgd82a)Par215]
BOŚĆ ndk → BÓŚĆ* ndk
BOŚĆ SIĘ ndk → BÓŚĆ SIĘ* ndk
BOTWINA / BOĆWINA / BATWINA / BAĆWINA / BUĆWINA / BOTWINIE n 1.
‘liście i łodygi buraków, nać buraczana’ Buraki du kosza a baćwina na kucza rzucali Łpt72Zda120 Jichna baćwinia większa Ign73Sud189 → BOTWINNIK* m,
BURACZNIK m; 2. ‘barszcz z młodych buraków z nacią’ Baćwina na mięsia jest najsmaczniejsza Łpt72Zda120
[żMlp botwina W82Tur79 batVina W82Tur66,73 bac’v’ina Ign73Sud189 boc’VIina/bac’VIina/buc’VIina Łpt72Zda120 Blp bac’ Iina Łpt72Zda121 nMlp botwinie W82Tur79]
BOTWINIE n → BOTWINA ż
BOTWINKA / BATWINKA / BOĆWINKA / BAĆWINKA / BUĆWINKA ż ‘zdr od botwina 2 − barszcz z młodych buraczków’ Zjedz choć trochi tej bućwinki Łpt72Zda120
[Mlp botwinka W82Tur79 batVinka W82Tur73,103 bac’VIi.ka/buc’VIi.ka/boc’VIi.ka Dlp buc’VIi.Ki Łpt72Zda120]
BOTWINNIK* / BOĆWINNIK / BAĆWINNIK / BUĆWINNIK m ‘liście i łodygi buraków, nać buraczana’ Ni pędź krów, daj im baćwinniku Łpt72Zda121 → BOTWINA ż 1
[Mlp bac’VIinńik/buc’VIinńik/boc’VIinńik Łpt72Zda120 Dlp bac’VIińńiku Łpt72Zda121]
BOTWINOWY* / BATWINOWY ‘buraczany’ Batwinowa liści W82Tur73
[mMlp batVinovy Mlm batVinova W82Tur73]
BOWEŁNA ż → BAWEŁNA ż
BOZIA m, ż ‘zdr od Bóg − Bozia’ Niachaj Bozia da tobia wszystko, co zachcesz Łpt72Zda122 ♦ Aciu Bozi/Boziu → ACIU
[Mlp bIoz’a Łpt72Zda111 Wlp Boz’u Bjw97Dwi113]
BOZINKA m →BOŻEŃKA m
BOŻEŃKA / BOŻANKA / BOZINKA m ‘zdr od Bóg − Bozia’ Bożeńka nas uratował B12Gol123 A mój ty Bożeńka W86Dub74 Dawniej, Bożanka ty moj, my byli, o, malienki, wstanim, od razu przeżegnasz sie, tam podzienkujisz Bogu za noc L13Kar364 Puproś Bozinki, Bozinka wysłucha Łpt72Zda122 ♦ Aciu Bożeńku/Bozinka → ACIU
[Mlp Božeńka B12Gol123 bIožeńka W82Tek287 bIoz’i.ka Łpt72Zda122 Clp božen’ku Ejs94Kru118 Blp bIoz’i.Ki Łpt72Zda122 Wlp Bożeńka W86Dub74 Boža.ka L13Kar364]
BOŻNICA bnac / BAŻNICA ż ‘synagoga, bożnica’ Żydzi modlą się w kuczkach i chodzą do bożnicy Łpt72Zda122
[Mlp božńIica/bažńIica Dlp božńIcy Łpt72Zda122]
BOŻONARODZENNY ‘związany ze świętem Bożego Narodzenia, bożonarodzeniowy’
Bożonarodzenny bumbul Bkb08Rut95
[mMlp bożonarodzenny Bkb08Rut95 božonarodzenny W99Rut43]
BOŻY ‘boży’ Półczwarte tygodnia jak przypada Boża Narodzenia Użp01Kar261 ♦ Boża korowka → KRÓWKA ż, PIETRUSZKA ż ♦ Boży andrzejek → ANDRZEJEK m
[mMlp boży B32Dom211,213 żMlp boža Skn99Pab251 Boža Użp01Kar261]
BOŻYĆ SIĘ ndk ‘przysięgać, zaklinać się na Boga’ Boży się, co ni ukradł Łpt72Zda122
[bzk bIo/yc’ s’e ter3lp bIo/y s’e Łpt72Zda122]
BOŻYNKA● ż ‘świątek, figura świętego’ Wszystki te bożynki, wszystki nożykim wyrabione z dżewa Jzr04Kar53
[Mlm božyŋk’i Jzr04Kar53]
BÓB / BOB m bot.‘roślina strączkowa, bób’ Jak wojna była ta pierwsza, to my tylko bob jedli i tego jiszcze ni starczała Łpt72Zda122 Znaczy bob też, tam fasolia, to tylko, to tylko cepami, cepem [młócili] Słb99Pab61
[Mlp bop/bup Łpt72Zda122 Blp bob Łpt72Zda121 Słb99Pab61]
BÓBOWNIK m → BOBOWNIK m
BÓG m ‘Bóg’ Już tak o Boga pięknie mówił Pps91Kru183 Nia daj Boże wojny Kjd01Kar283
♦ Boże bruń ‘broń Boże’ Boże bruń tam [w Polsce] mówi, takie panienki palio papierosy i wódke pijo [...] Drj99Pab52 ◆ Boże mój ‘mój Boże’ Boże moj, jak to tak można
Bnk99Pab210 ♦ Boże strzeż ‘uchowaj Boże’ [...] tam straszna tych lieśnych była dużo tam, Boże szczesz [strzeż] Kjd01Kar284 ♦ Jeszcze się ten nie urodził, co by Bogu dogodził → DOGODZIĆ dk ♦ Nie daj (ty) Boże ‘nie daj Boże’ To taki przewrót zrobił, pani, że nie daj ty Boże Wdg01Kar439 Nie daj Boże do dziwieńdziesięciu [lat żyć] Stc96Mar78 ♦ Nie pędź pana Boga do drzewa → PĘDZIĆ ndk ♦ Spor Boże → SPORZYĆ ndk
[Mlp buk Blp boga K02Zie159 Clp Bogu L82Roj238 Mslp boga Pps91Kru183 Wlp Boże W96Rie103 Bože Stc96Mar78 Drj99Pab52 Kjd01Kar283,284 Buožα Wdg01Kar439]
BÓJ* / BOJ m ‘starcie zbrojne, walka, bój’ Tu wielki boj był trzy dni, spalili nasza budynki Kmp01Kar428 Wielki boj K02Kar143 ♦ Bojem iść ‘być agresywnym, napastliwym’ [...]
nawet do Cześki [do Czesława] bojem szli: Paliak, Paliak, oni nie lubili [Polaków]
Ncz02Koz69
[Mlp boj K02Kar143 boj Kmp01Kar428 Nlp bojem Ncz02Koz69]
BÓL m / BOL m ‘cierpienie fizyczne, ból’ Nudna jednej, niezdrowa jestem, jak moga ida, ida, a potym tak kto żeby igło kolił, to takie bol Pcn01Kar249
[Mlp bol Pcn01Kar249 bol’/bul’ Mjsz73Ana39]
BÓR / BOR m ‘gęsty, stary las, bór’ Kułu misiucząskiego boru żyjo i ni liękają sia Łpt72Zda122 U takiego Sipowicza bor bardzo piękny był, las K02Zie139
[Mlp bor/bur Łpt72Zda122 bor K02Zie139 Dlp bIoru Łpt72Zda122]
BÓŚĆ / BOŚĆ ndk ‘uderzać, kłuć rogami, bóść’ Tyrolka bodła Malinu Łpt72Zda122
[bzk bos’c’/bus’c’ ter1lp bIoda ter2lp bIo[’iš ter3lp bIoʒ’i ter1lm bIoʒ’im ter2pl bIoʒ’ic’a ter3lm bIodo prze3lp bot prze3lp ż bIodła prze3lm bIodl’i Łpt72Zda122]
BÓŚĆ SIĘ* / BOŚĆ SIĘ● ndk ‘bóść siebie wzajemnie’ Bodo sie te krowy Łpt72Zda122 A o tu w jednym miejscu tutaj taka krowa, ona bodła sia Bjw99Pab99
[ter3lm bIodo s’e Łpt72Zda122 prze3lp ż bodła s’a Bjw99Pab139]
BRACIENIK m ‘kuzyn’ Mój bracienik, my jednego roku Ł67ParIII-23 Józefa bracienik też sapalił sie Ł67ParIII-30 […] to o dzie moj bracienik, brat już przyjedzie do mnie
stryjeczny L13Kar369 [Na fotografii] to o to bracienik u dolie, a tu sońsiad L13Kar369
[Mlp brac”en’ik L13Kar369 brac’éńik Ł67ParIII-23,30]
BRACISZEK / BRATISZEK m pieszcz. ‘zdr od brat, także o dorosłym bracie, braciszek’
[Był] polski bal i my byliśmy z braciszkiem, to widzi pani, z braciszkiem byliśmy i było zdjencie – braciszek w szachy gra z pani Stapieżyńskiej ojcem Wdk99Pab217 →
BRACIUCZAK m, BRATEK m
[Mlp braćišek Wdk99Pab217 braćišek/braIc’išeak/braIt’išeak Bkb83Giu79 Nlp z braćišKem Wdk99Pab21]
BRACIUCZAK m ‘zdr od brat − braciszek’ W86Dub73 → BRACISZEK m
[Mlp braciuczak W86Dub73]
BRACIUK / BRACIUK m lekc. ‘brat’ Ni znał ja braciuka twego Łpt72Zda122
[Mlp braciuk W86Dub72 brac’Iuk Dlp brac’ukIa Łpt72Zda122]
BRAĆ1 ndk 1. ‘ujmować, chwytać, brać’ Lepiej brać jak dawać Łpt72Zda122 Biora twoja palta Łpt72Zda122; 2. ‘kupować’ No to więcej, mówił, jak chcecie, chcecie to bierzcie [ kupujcie], chcecie to nie Stc96Mar78 Chleba już chwyta, możysz choć woz brać Ł67ParII-53; 3. ‘mieć zasięg – o falach radiowych’ Ta radjo bierze, moja pani, siedem kanaław bierze, to o radjo, dobra radjo Skr99Pab152; 4. ‘wydostawać, wybierać, usuwać’ Miałam aperaćja, brana kamienie, woreczek ten żółciowy Sdr99Pab166; 5. ‘żenić się, brać za żonę’
Dzieci u mnie, rodnych dzieci, i nie było, a córka mojej żony, córka była, ja, o, brał wdowe Czl96Mar89 ♦ Brać język za brodę → JĘZYK m; ♦ Brać na cuhunder → CUHUNDER m; ♦ Brać nogi w ręce → NOGA ż; ♦ Brać nogi za plecy → NOGA ż; ♦ Brać ślub → ŚLUB m; ◆ Dziwo bierze → DZIWO n; ◆ Lepiej brać niż dawać ‘głupi daje, mądry bierze’ Łpt72Zda 122 ♦ Nerw bierze kogo ‘denerwuje się kto’ Potam już mnie nerw bierze nie pracować [...] mówia, dajcie roboty mnie Ong01Rut495 ♦ Nie brać do głowy → GŁOWA ż
brawszy ipu [...] jak którym ksiądz taki kści już, nie patrzy, czy ślub brawszy, czy nie Stc96Mar80 Ale tu rodzona w poniewieżyskiej parafii, i szliub tu brawszy i umrze tu Wkn01Kar423
[bzk brać B32Dom216 L82Roj239 brac’ Łpt72Zda122 Ł67ParII-53 ter1lp b’ora K01Kar468 BIora ter2lp BIežyš ter3lp BIe/y Łpt72Zda122 Beže Skr99Pab152 b’ežea Ong01Kar495 ter1lm BIežym Łpt72Zda122 ter2lp biIeżycia L34Szw184 BIe/yc’a ter3lp BIoro Łpt72Zda122 prze3lp m brał Czl96Mar89 rozk lp biIerz
L36Szw110 Beš ńi BIeš Łpt72Zda122 rozk lm Bešc’e Stc96Mar78 ibt lm brana Sdr99Pab166 ipu brafšy
Stc96Mar80 Wkn01Kar423]
BRAĆ●2 ż ‘kompania, towarzystwo’ ♦ Być z kimś za panie brać ‘być z kimś za pan brat, jak równy z równym’ L82Roj237
[Blp brać L82Roj237]
BRAĆ SIĘ ndk 1. ‘próbować, czynić wysiłki, usiłować’ Ja prosto, a co ja tam wiem, i tego, i bioram się i bioram się, jak jego podnieść, a już bardzo ciężki Bjw96Mar127; 2. ‘bronić, obstawać za kim, czym’ Moj ojciec to Poliak był, on strasznie za Polszcza brał się
Mtr01Kar237; 3. ‘mocować się’ To on [dziadek] mnie nauczył jak brać się, nikt [mnie] nie może zwalić. A jak z jim weźnim sia, buwało i ja jego nie moga przawalić bez pudnożki tej, ni on mnie [...] bierzym sia, bierzym sia [...] nic nie wychodzi Ong01Kar496 → DĄŻAĆ SIĘ ndk
[bzk brac’ s’ea Ong01Kar496 ter1lp Boram s’e Bjw96Mar127 ter3lm b’ežem śe B29Nit247 Bežym s’a Ong01Kar496 prze3lp m brał s”e Mtr01Kar237]
BRADNIUSZKA ż → BREDNIUSZKA ż
BRADZIAHA m ‘wyzwisko – nicpoń, włóczykij’ Tak ja mówia, ty bradziaha, ty sukinsyn Łpt72Zda122
[Mlp braʒ’Iaha Łpt72Zda122]
BRAHA ż 1. ‘wywar gorzelniany pozostały po pędzeniu wódki’ I samagonka ma, piniędzy i braha dla krów Łpt72Zda122; 2. ‘zacier’ A z buraków to dużo tej brahy Kjd01Kar283
[M,Blp brIaha Łpt72Zda122 Dlp brahy Kjd01Kar283]
BRAKOWAĆ● ndk co ‘nie wystarczać, brakować czego’ Brakuji nawet jak których i książek W01Mas91 I obuwie rzeczywiście brakuji W01Mas111
[ter nos brakuji W01Mas91,111]
BRAKOWLIWY ‘z brakiem, wybrakowany, ze skazą’ Bkb83a)Giu100 → FELERNY
[Mlp brakovl’ivy Bkb83a)Giu100]
BRANAWANIA n → BRONOWANIE n
BRANIAĆ● ndk ‘nie pozwalać, zabraniać, zakazywać’ A teraz wszystkie już wszędzie po litewsku, i braniali żeż, że nie można rozmawiać po polsku Wdg01Kar455 → BRONIĆ ndk, ZAPRESZCZAĆ ndk, ZAPRZECZAĆ ndk
[prze3lm brańal’i Wdg01Kar455]
BRAT m ‘syn tych samych rodziców, brat’ Brat w jego był, ten ożenił sia Dgd82a)Par210 A nas pieńć bracij była Dgd82a)Par210 Nas jest dwóch bratów Łpt72Zda122 ♦ Cioteczny brat ‘kuzyn, brat cioteczny’ Bkb83Giu81 ♦ Dalszy brat ‘kuzyn’ Bkb83Giu81 ♦ Nierodzony
brat: a) ‘brat stryjeczny, cioteczny’ Mojej mamy brat, znaczy, nirodzony Kjd01Kar289 Moj brat nierodzony no to polskie gimnazja konczył, tam wiele kłas, a my to cztery tylko kłasy przeszlim K99Zie19 A potem jak to była, brat nierodzony przyszed i wyszli [...]
Bbt99Pab224 → PÓŁBRAT m ; b) ‘brat przyrodni’ Nie, bo tu taki jego brat nierodzony w Żejmach żył, tu jego chłopcy mieli polskie paszporty Żjm01Kar516 →
NIERODZONY; ◆ Podobne jak rodzone bracia ‘podobni jak dwie krople wody’
BL82Giu228 ♦ Stryjeczny brat ‘brat stryjeczny’ Bkb83Giu81
[Mlp brat Dgd82a)Par210 Bkb83Giu81 Bbt99Pab224 Żjm01Kar516 Mslp brIatu/brIaci’e/brIac’a Mlm brac’a/brac’i BL82Giu228 brIaty/brIac’i Łpt72Zda122 Dlm brac’ij Dgd82a)Par210 brIatuf/brIaci’uf/brIaci’
Łpt72Zda122]
BRATANEK m ‘syn brata, bratanek’ Mego brata chłopcy jest moja bratanki Wrn05Koz218
→ BRATANIEC m, PLEMIANNIK m
[Mlp bratanek Brs01Czy100 braItanek Bkb83Giu83 Mlm bratanḱi Wrn05Koz218]
BRATANICA ż ‘córka brata, bratanica’ Bkb83Giu83 → BRATANKA ż, PLEMIANNICA ż
[Mlp brataIn’ica Bkb83Giu83]
BRATANIEC m ‘syn brata, bratanek’ Bkb83Giu83 → BRATANEK m
[Mlp braItan’ec Bkb83Giu83]
BRATANKA ż bnac ‘córka brata, bratanica’ Bkb83Giu83 → BRATANICA ż
[Mlp braIta.ka Bkb83Giu83]
BRATCZYK m ‘członek bractwa kościelnego’ W82Tur81
[Mlp bračyk W82Tur81]
BRATEK m ‘zdr od brat’ Bkb83Giu79 → BRACISZEK m
[Mlp Ibratek Bkb83Giu79]
BRATISZEK m → BRACISZEK m
BRATKOWY● ‘ciemnofioletowy’ A potym już Lusia skądś wziała bratkowych; i jeszcze Lusia w domu te bratkowe [ma] Bht98Pab106
[Mlm bratkowe Dlm bratkowych Bht98Pab106]
BRATNI●/ BRATNIJ ‘przym od brat, należący do brata; z rodziny brata’ W jakim
trzydziestym roku bratnij syn też jaki liaty dwa u niego był Ł67ParII-22 ♦ Bratnia córka → CÓRKA ż BRATANICA ż
[mMlp bratnij Ł67ParII-22 żMlp bratn’a Bkb83Giu84]
BRATOWYCZKA● ż ‘żona brata, bratowa’ L36Szw110
[Wlp bratIowyczko L36Szw110]
BRAWNIK m ‘pistolet brauning’ Brawnikiem szczszelił Bjw97Dwi114 Z brawnikiem chodził i ludzi straszył Łpt72Zda122 Niemcy ji Litwiny [...] mieli te brawniki, te pisto..., nu brawnik czy jak, co szczelać Iwt06Mor116
[Mlp brIavńik Łpt72Zda122 bra³ńik Iwt06Mor116 Nlp bravńik’em Bjw97Dwi114 bravńIiKem Łpt72Zda122 Blm bravńiḱi Iwt06Mor116]
BRAWO n ‘oklaski jako wyraz uznania’ B32Dom213 ◆ Dać brawo → DAĆ dk
[M,Blp brawo B32Dom213]
BRAZG wykrz dźwiękonaśl. ‘o metalicznym odgłosie uderzenia’ W82Tur79
[brazg W82Tur79]
BRAZGAĆ ndk ‘brzdąkać, stukać, trzaskać czymś’ Ni brazgaj tymi wiadrami Łpt72Zda122 Nie brazgaj drzwiami Bjw97Dwi114 [...] śpiewali koliendy i te pałki tam brazgali
BRAZGAĆ ndk ‘brzdąkać, stukać, trzaskać czymś’ Ni brazgaj tymi wiadrami Łpt72Zda122 Nie brazgaj drzwiami Bjw97Dwi114 [...] śpiewali koliendy i te pałki tam brazgali