Edukacja o homoseksualności
27cji, dyskusji i kompromisów, dalekie od rodzicielskiej dominacji;
podkreśla się również świadomość rodziców dotyczącą znacze-nia samorealizacji i osiągnięć w życiu współczesnego człowieka, którzy podejmują działania aktywizujące dzieci w kierunku gro-madzenia różnych rodzajów kapitału. Głównym celem rodziców staje się przygotowanie dzieci do budowania relacji z innymi ludźmi, a przyznawana im coraz większa sfera autonomii – do podejmowania samodzielnych wyborów w przyszłości50). Postu-laty szanowania podmiotowości dzieci są tu rozumiane głównie jako zakaz przemocy wobec dzieci, docenianie ich niepowta-rzalności i indywidualności, a także respektowanie ich potrzeb i emocji51). Podstawą relacji rodziców z dziećmi, podobnie jak partnerskiej relacji małżeńskiej, staje się spotkanie dwóch pod-miotów – partnerów w rodzinie52).
Podsumowując, nie można nie zgodzić się z U. Beckiem – wy-niki badań wyraźnie wskazują, że proces zmian postępuje. Tra-dycyjne role kobiet (związane wyłącznie z prowadzeniem domu i opieką nad dziećmi) oraz mężczyzn (jako jedynego żywiciela rodziny i głowę domu) cieszą się coraz mniejszym poparciem wśród Polaków53). Zasadniczą zmianą jest osłabienie władzy mę-żowskiej i ojcowskiej w rodzinie oraz przejście na poziom mał-żeńskiej współpracy. Coraz więcej kobiet podkreśla znaczenie edukacji i pracy zawodowej poza domem jako źródeł rozwoju i satysfakcji, coraz więcej mężczyzn domaga się dowartościo-wania roli ojca jako partnera w życiu dziecka. Rośnie też świa-domość dotycząca nierówności płci zarówno w życiu publicz-nym, jak i rodzinnym. Jednakże wciąż istnieją obszary związane z funkcjonowaniem kobiet i mężczyzn, które wymagają refleksji.
Głównym obszarem, o największym potencjale generatora zmia-ny społecznej w zakresie relacji płci jest edukacja.
50. A. Kwak, Rodzina w dobie przemian, s. 25-26.
51. M. Sikorska, Nowa matka, nowy ojciec, nowe dziecko. O nowym układzie sił w pol-skich rodzinach, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2009, s. 255-281. Zob.: J. Izdebska, Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku. Niepokoje i nadzieje, Białystok: Wydawnictwo Trans Humana, 2000, s. 171-172.
52. J. Ostrouch-Kamińska, Między dominacją a „zbanalizowanym partnerstwem”.
53. E. Lisowska, op. cit., s. 106-107.
W obu tych klasyfikacjach, obok wspomnianego wcześniej równomiernego podziału poziomu odpowiedzialności za sferę domową i władzę decyzyjną, warto zwrócić uwagę na wyraźnie zaznaczony aspekt emocjonalno-wolicjonalny oraz aksjologicz-ny. Ujawnia się on również w polskich badaniach nad współ-czesnym partnerstwem w rodzinie i relacji małżeńskiej, które zostało zdefiniowane jako „traktowanie siebie nawzajem przez współmałżonków jak osoby – respektowanie wzajemnych odręb-ności i różnic, a także praw, wartości i potrzeb; budowanie rela-cji w oparciu o szacunek, zaufanie i zrozumienie; kierowanie się życzliwością i chęcią współpracy na wspólnie wynegocjowanych zasadach; wykraczanie poza stereotypowe role płciowe poprzez konstruowanie rodzinnej codzienności w oparciu o dobrowolność i sprawiedliwość”47). Małżonkowie w egalitarnych związkach, co pokazuje również E. Mandal, są bardziej skłonni do angażowa-nia się w rozwijanie swojej relacji ze współmałżonkiem – pod-kreślają znaczenie empatii, troski i otwartości oraz większego inwestowania w swój indywidualny rozwój, gdyż charakteryzują się większym poziomem indywidualizmu, niezależności i umie-jętności przywódczych. Osoby o poglądach egalitarnych często podkreślają znaczenie więzi uczuciowej w rodzinie, jej ekspresję, zaufanie i akceptację, zaangażowanie, intymność oraz wsparcie emocjonalne48).
Można też zaobserwować zmiany w obrębie ról rodzicielskich i podziałów zadań opiekuńczo-wychowawczych pomiędzy ro-dzicami oraz zmiany koncepcji dziecka w rodzinie w kierunku większego partnerstwa49). Podkreśla się znaczenie relacji ro-dzicielskich, które są swobodne, warunkowane oczekiwaniami wzajemnych gratyfikacji emocjonalnych, oparte na zachowa-niach o charakterze negocjacyjnym, umiejętnościach
komunika-47. J. Ostrouch-Kamińska, Rodzina partnerska jako relacja współzależnych podmio-tów, s. 234.
48. E. Mandal, Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000, s. 122.
49. J. Ostrouch-Kamińska, Egalitarne rodzicielstwo, „Szkice Humanistyczne”
2013, nr 1, tom XIII, vol. 31, s. 159-168; J. Ostrouch-Kamińska, Między dominacją a „zbanalizowanym partnerstwem”. Koncepcja dziecka i wychowania w rodzinie egalitarnej, „Problemy Wczesnej Edukacji” 2013, nr 3 (22), s. 17-28.
R ApoRt
joAnnA oStRouCh-kAMIŃSkA MIĘDzy kRyzySEM A tRAnSfoRMACją.
pRzEMIAny W RoLACh I RELACjACh RoDzInnyCh
B
iBilografiaAdamski F., Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2002.
Arcimowicz K., Obraz mężczyzny w polskich mediach. Prawda-Fałsz-Stereotyp, Gdańsk: GWP, 2003.
Bauman Z., Płynna nowoczesność, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
Beck U., Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, Warszawa: Wydaw-nictwo Naukowe SCHOLAR, 2004.
Biernat T., Społeczno-pedagogiczne uwarunkowania światopoglądu młodzieży w okresie transformacji, Toruń: Wydawnictwo UMK, 2006.
Biernat T., Transformacja czy kryzys rodziny?, (w:) W. Muszyński, E. Sikora (red.), Mi-łość, wierność i uczciwość na rozstajach współczesności. Kształty rodziny współczesnej, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008.
Bourdieu P., Passeron J.-C., Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, Warsza-wa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.
Chmura-Rutkowska I., Czy młode kobiety tęsknią za tradycją?, (w:) L. Kopciewicz, E.
Zierkiewicz (red.), Koniec mitu niewinności? Płeć i seksualność w socjalizacji i edukacji, Warszawa: ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury, 2009.
Chmura-Rutkowska I., Ostrouch J., Mężczyźni na przełęczy życia. Studium socjopeda-gogiczne, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2007.
Chomczyńska-Rubacha M. (red.), Podręczniki i poradniki. Konteksty. Dyskursy. Per-spektywy, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2011.
Czapiński J., Panek T. (red.), Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków.
Raport, Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego, 2009.
Fuszara M. (red.), Kobiety w Polsce na przełomie wieków. Nowy kontrakt płci?, Warsza-wa: Instytut Spraw Publicznych, 2002.
Giddens A., Przemiany intymności. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach,, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Giddens A., Socjologia. Zwięzłe, lecz krytyczne wprowadzenie, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 1998.
Giza-Poleszczuk A., Rodzina a system społeczny. Reprodukcja i kooperacja w perspek-tywie interdyscyplinarnej, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2005.
Goldberg H., Wrażliwy macho. Mężczyzna 2000,, Warszawa: Diogenes, 2000.
Izdebska J., Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku. Niepokoje i nadzieje, Białystok: Wy-dawnictwo Trans Humana, 2000.
Janowski A., Uczeń w teatrze życia szkolnego, Warszawa: WSiP, 1989.
Kawula S., Alternatywne kształty rodziny współczesnej. Tendencje przemian w po-czątkach XXI wieku, (w:) W. Muszyński, E. Sikora (red.), Miłość, wierność i uczciwość na rozstajach współczesności. Kształty rodziny współczesnej, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008.
Kawula S., Mozaikowatość rodziny. Szkic do portretu współczesnych form rodzinno małżeńskich, Olsztyn: Wydawnictwo Adiaphora, 2003.
Kimball G., The 50/50 marriage, Boston: Beacon, 1983.
Kwak A., Rodzina w dobie przemian. Małżeństwo i kohabitacja, Warszawa: Wydawni-ctwo Akademickie „Żak”, 2005.
Lisowska E., Równouprawnienie kobiet i mężczyzn w społeczeństwie, Warszawa: Szko-ła Główna Handlowa w Warszawie - Oficyna Wydawnicza, 2008.
Tu zmiany zdają się postępować dużo wolniej niż te przedsta-wione przeze mnie w sferze społeczno-kulturowej i obyczajowej.
Edukacja, zwłaszcza ta formalna, będąc instytucjonalnym narzę-dziem wpływów społecznych, odtwarza kulturowe definicje płci, stereotypy ról płciowych, również tych rodzinnych, i spolaryzo-wane płciowo wartości. Przekazuje je poprzez strukturę szko-ły i systemu oświaty, poprzez interakcje nauczyciel/ka-uczeń/
uczennica, program nauczania, charakter przekazywanych in-formacji, rytuały szkolne i inne aspekty ukrytego programu54). Podręczniki stanowią tu niezwykle ważne narzędzie kreowania wyobrażeń uczniów i uczennic dotyczących tego, jak konstruo-wać role rodzinne, małżeńskie i rodzicielskie. Dotychczasowe analizy ukrytych przekazów podręczników na różnych pozio-mach kształcenia pokazują, że wiedza szkolna w zakresie cech i ról rodzinnych związanych z płcią w dużej mierze wciąż nie uwzględnia procesów zmian dokonujących się w społeczeństwie i kulturze, oraz pozostaje w oderwaniu zarówno od codzienno-ści doświadczanej przez uczniów i uczennice w ich rodzinach, jak i od rzeczywistych ról realizowanych przez współczesne ko-biety i mężczyzn55).
54. Zob: R. Meighan, Socjologia edukacji, Toruń: Wydawnictwo UMK, 1993; A. Ja-nowski, Uczeń w teatrze życia szkolnego, Warszawa: WSiP, 1989; Bourdieu P., Passe-ron J.-C., Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006; W. Żłobicki, Ukryty program w edukacji. Między niewiedzą a manipulacją, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2002.
55. D Pankowska, Obraz systemu ról płciowych w polskich podręcznikach dla klas początkowych, (w:) L. Kopciewicz, E. Zierkiewicz (red.), op. cit., s. 29-67; M. Chom-czyńska-Rubacha (red.), Podręczniki i poradniki. Konteksty. Dyskursy. Perspektywy, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2011.
20
R ApoRt
21
Titkow A., Kobiety pod presją? Proces kształtowania się tożsamości, (w:) A. Titkow, H.
Domański (red.), Co to znaczy być kobietą w Polsce?, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1995.
Titkow A., Tożsamość polskich kobiet. Ciągłość, zmiana, konteksty, Warszawa: Wy-dawnictwo IFiS PAN, 2007.
VanEvery J., From modern nuclear family households to postmodern diversity? The so-ciological construction of ‘families’, (w:) G. Jagger, C. Wright (red.), Changing Family Values: Feminist Perspectives, London and New York: Routledge, 1999.
Warzywoda-Kruszyńska W., Małżeństwo, (w:) Encyklopedia Socjologii, Warszawa:
Oficyna Naukowa, 1999.
Ziółkowski M., Zmiany systemu wartości, (w:) J. Wasilewski (red.), Współczesne spo-łeczeństwo polskie. Dynamika zmian, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2006.
Żłobicki W., Ukryty program w edukacji. Między niewiedzą a manipulacją, Kraków:
Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2002.
Mandal E., Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000.
Marody M., Giza-Poleszczuk A., Być kobietą, być mężczyzną – czyli o przemianach tożsamości związanej z płcią we współczesnej Polsce, (w:) M. Marody (red.), Między rynkiem a etatem. Społeczne negocjowanie polskiej rzeczywistości, Warszawa: Wy-dawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2000.
Marody M., Giza-Poleszczuk A., Przemiany więzi społecznych. Zarys teorii zmiany spo-łecznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2004.
Meighan R., Socjologia edukacji, Toruń: Wydawnictwo UMK,1993.
Melosik Z., Kryzys męskości w kulturze współczesnej, Poznań: Wydawnictwo Wolu-min, 2002.
Mikołajczyk-Lerman G., Mężowie i żony. Realizacja ról małżeńskich w rodzinach wiel-komiejskich, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2006.
Nowak-Dziemianowicz M., Doświadczenia rodzinne w narracjach. Interpretacje sen-sów i znaczeń, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
Ostrouch-Kamińska J., Egalitarne rodzicielstwo, „Szkice Humanistyczne” 2013, nr 1, tom XIII, vol. 31.
Ostrouch-Kamińska J., Między dominacją a „zbanalizowanym partnerstwem”. Kon-cepcja dziecka i wychowania w rodzinie egalitarnej, „Problemy Wczesnej Edukacji”
2013, nr 3 (22).
Ostrouch-Kamińska J., Rodzina partnerska jako relacja współzależnych podmiotów.
Studium socjopedagogiczne narracji rodziców przeciążonych rolami, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2011.
Pankowska D., Obraz systemu ról płciowych w polskich podręcznikach dla klas po-czątkowych, (w:) L. Kopciewicz, E. Zierkiewicz (red.), Koniec mitu niewinności? Płeć i seksualność w socjalizacji i edukacji, Warszawa: ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury, 2009.
Rabin C., Equal partners – good friends: empowering couples through therapy, Lon-don: Routledge, 1996.
Schwartz P., Peer marriage: How love between equals really works, New York: Free Press, 1994.
Siegień W., Nowe trajektorie tożsamości. Analiza dyskursów transformacji, (w:) L. Kop-ciewicz, E. Zierkiewicz (red.), Koniec mitu niewinności? Płeć i seksualność w socjalizacji i edukacji, Warszawa: ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury, 2009.
Siemieńska R., Kobiety: nowe wyzwania. Starcie przeszłości z teraźniejszością, Warsza-wa: Instytut Socjologii UW, 1996.
Siemieńska R., Przemiany płci kulturowej. Między systemami wartości a rolami spo-łecznymi, (w:) M. Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2007.
Sikorska M., Nowa matka, nowy ojciec, nowe dziecko. O nowym układzie sił w polskich rodzinach, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2009.
Slany K., Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”, 2002.
Szlendak T., Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie, Warszawa: Wydaw-nictwo Naukowe PWN, 2010.
Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2004.
Titkow A., Duch-Krzystoszek D., Budrowska B., Nieodpłatna praca kobiet. Mity, realia, perspektywy, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2004.
R ApoRt
GEnDER W EDukACjI SEkSuALnEj