Konkurencyjność przedsiębiorstw jest uwarunkowana wieloma czynnikami o charak-terze zewnętrznym i wewnętrznym. Do pierwszej grupy czynników można zaliczyć np.
politykę państwa oraz innych instytucji ściśle związanych z funkcjonowaniem przedsię-biorstw, stan infrastruktury materialnej i intelektualnej, relacje z kontrahentami i konku-rentami. Druga grupa czynników obejmuje sposób zarządzania, posiadany kapitał obroto-wy, nowoczesne techniki i technologie, jakość wytwarzanych produktów83.
Dostępne są różne klasyfikacje uwarunkowań aktywności innowacyjnej w przedsię-biorstwach. Według W. Janasza klasyfikacja determinantów działalności innowacyjnej przedstawia się następująco84:
– ekonomiczne – brak źródeł finansowania, znaczne koszty innowacji, trudne do prze widzenia ryzyko ekonomiczne;
– wewnętrzne – możliwości własne przedsiębiorstwa, a więc posiadanie odpowied-nio wykwalifikowanych kadr, elastycznej organizacji wewnętrznej czy poziomu wiedzy o rynkach i technologii;
– pozostałe – normy, procedury i przepisy (także prawne), brak zainteresowania klientów nowymi produktami.
83 K. Poznańska, Determinanty wzrostu innowacyjności polskich przedsiębiorstw przemysłowych, [w:] Teoria i praktyka zarządzania w obliczu nowych wyzwań, pod red. J. Kaczmarka, W. Szymli, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2015, s. 81-92.
84 W. Janasz, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 1998-2000, [w:] Elementy strate-gii rozwoju przemysłu, red. W. Janasza, Difin 2006, s. 339-340.
32
rozdział ii: działalność innowacyjna przedSięBiorStw w polSce
Według A. Kłopotek na możliwość, sposób i rodzaj prowadzenia działalności innowa-cyjnej w dużym stopniu wpływa otoczenie85. Klasyfikację owych czynników przedstawia rysunek 10.
Rys. 10.
Wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na działalność innowacyjną przedsiębiorstw
38
Rys. 10. Wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na działalność innowacyjną przedsiębiorstw
Źródło: A. Kłopotek, Polityka proinnowacyjna jako warunek wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, Materiały i Prace Instytutu Funkcjonowania Gospodarki Narodowej, Tom LXXXIII. Konkurencyjność-Marketing-Informacja, SGH, Warszawa 2002, s. 30.
Z kolei S. Rychtowski do zewnętrznych uwarunkowań innowacyjności przedsiębiorstw zalicza
85:
• procesy usługowe obejmujące system badań naukowych, system informacji naukowo-technicznej, ekonomicznej i organizacyjnej;
• klimat społeczno-polityczny;
• normy prawne i nakazy administracyjne (polityka innowacyjna państwa),
• warunki ogólnorynkowe – mechanizm rynkowy, rachunek ekonomiczny, ceny;
• system edukacji i szkoleń;
• powiązania rynkowe i pozarynkowe z partnerami będącymi źródłem informacji i tech-nologii;
• infrastrukturę techniczną.
W poniższej tabeli przedstawiono z kolei klasyfikację czynników warunkujących innowa-cyjność przedsiębiorstw obejmującą relację otoczenia makro- i mikroekonomicznego z zasobami firmy.
84A. Kłopotek, Polityka proinnowacyjna jako warunek wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, [w:] Materiały i Prace Instytutu Funkcjonowania Gospodarki Narodowej, Tom LXXXIII. Konkurencyjność-Marketing-Informacja, SGH, Warszawa 2002, s. 30.
85 S. Rychtowski, Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania innowacyjności a sytuacja przedsiębiorstw w Polsce, [w:]
Prace Naukowe AE we Wrocławiu, nr 1045, Wrocław 2004, s. 589.
Źródło: a. Kłopotek, Polityka proinnowacyjna jako warunek wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, ma-teriały i prace instytutu Funkcjonowania gospodarki narodowej, tom lXXXiii. Konkurencyjność--marketing-informacja, Sgh, warszawa 2002, s. 30.
Z kolei S. Rychtowski do zewnętrznych uwarunkowań innowacyjności przedsię-biorstw zalicza86:
– procesy usługowe obejmujące system badań naukowych, system informacji nauko-wo-technicznej, ekonomicznej i organizacyjnej;
– klimat społeczno-polityczny;
– normy prawne i nakazy administracyjne (polityka innowacyjna państwa), – warunki ogólnorynkowe – mechanizm rynkowy, rachunek ekonomiczny, ceny;
– system edukacji i szkoleń;
– powiązania rynkowe i pozarynkowe z partnerami będącymi źródłem informacji i technologii;
– infrastrukturę techniczną.
W poniższej tabeli przedstawiono z kolei klasyfikację czynników warunkujących in-nowacyjność przedsiębiorstw obejmującą relację otoczenia makro- i mikroekonomiczne-go z zasobami firmy.
85 A. Kłopotek, Polityka proinnowacyjna jako warunek wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, [w:] Materiały i Prace Instytutu Funkcjonowania Gospodarki Narodowej, Tom LXXXIII.
Konkurencyjność-Marketing-Informacja, SGH, Warszawa 2002, s. 30.
86 S. Rychtowski, Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania innowacyjności a sytuacja przedsię-biorstw w Polsce, [w:] Prace Naukowe AE we Wrocławiu, nr 1045, Wrocław 2004, s. 589.
2.1. uwarunKowania aKtywności innowacyjnej przedSięBiorStw
i techniki, polityka innowacyjna wytycza kierunki tego rozwoju, decyduje o wysokości nakładów na B+r oraz o systemie kształcenia
Strategia ta podporządkowana jest sto-pień uzależnienia danej gospodarki od importu myśli technicznej
decyduje o roli państwa w kształtowaniu mechanizmu innowacyjnego
System funkcjonowania gospodarki decyduje o konkretnym obliczu mechanizmu innowacyjnego,
i kulturowe zawierają ważne motywy
działalności innowacyjne (ambicjonalne, prestiżowe)
uwidaczniają niebezpieczeństwo asymetrii między szybkim rozwojem techniki a procesami adaptacyjnymi w sferze psychiki i kultury człowieka
Źródło: e. g. mesthene, Technological Change. Its Impact on Man and Society. new york 1970, w: a. pomy-kalski, zarządzanie innowacjami, pwn, warszawa-łódź 2001, s. 81.
Ważnym czynnikiem innowacyjności jest niewątpliwie fakt zaangażowania przedsię-biorstwa w procesy innowacyjne oraz jego pozycja na rynku. Mając na uwadze, że uwa-runkowania innowacyjności można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne, warto skiero-wać uwagę na czynniki endogeniczne (wewnętrzne) mające niewątpliwie znaczenie dla wprowadzania procesów innowacyjnych. Można sklasyfikować kilka najbardziej znaczą-cych grup czynników wewnętrznych87:
– siłę finansową przedsiębiorstwa, – wyczucie rynku,
– wielkość przedsiębiorstwa,
– ciągłość kierownictwa przedsiębiorstwa,
– gotowość i motywacja kadry kierowniczej do podejmowania ryzyka, – wysokość progu wejścia na rynek.
Do czynników zewnętrznych (egzogenicznych) zaliczają się natomiast:
– konkurencja na rynku, – tendencja wzrostową rynku, – tempo postępu technicznego, – koniunktura,
– wpływ państwa na gospodarkę
– synergia branżowa związana z wyborem wprowadzenia innowacji.
87 A. Francik, A. Pocztowski, Procesy innowacyjne, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1991.
34
rozdział ii: działalność innowacyjna przedSięBiorStw w polSce
Strategia przedsiębiorstwa ukierunkowanego na innowacyjność powinna wskazy-wać kierunki rozwoju badań, stymulując rozwój potencjału intelektualnego88. Współcze-śnie strategia przedsiębiorstwa powinna kłaść duży nacisk na wzrost wartości organizacji przez dbałość o rozwój wiedzy wewnętrznej i swojego potencjału intelektualnego89. Szyb-ki wzrost ilości informacji i rozwój wiedzy oraz rosnąca specjalizacja badań powodują, że przedsiębiorstwa często nie są w stanie wypracować własnego know-how. To sprawia, że potrzebną wiedzę muszą pozyskiwać z zewnątrz, na przykład korzystając z osiągnięć jednostek badawczo-rozwojowych, ośrodków akademickich, państwowych agend badaw-czych i przedsiębiorstw specjalizujących się w badaniach nad nowymi technologiami90.
Należy mieć na uwadze, że niektóre z wymienionych uwarunkowań zewnętrznych wynikają z etatyzmu państwa. Państwo może zachęcać przedsiębiorstwa do zwiększe-nia nakładów na nowoczesne technologie dając im do dyspozycji zestaw instrumentów oddziaływania. Rola państwa jako podmiotu zewnętrznego mającego wpływ na warunki wprowadzania innowacji w przedsiębiorstwach jest widoczna i niesłychanie ważna. Cho-dzi tu o aktualną sytuację społeczno-polityczną oraz zaangażowanie państwa w politykę innowacyjną91. Właściwa polityka gospodarcza państwa zapewnia odpowiednie warun-ki dla funkcjonowania przedsiębiorstw, eliminuję obawę braku stabilizacji, pozytywnie wpływa na dynamiczny rozwój gospodarki i zachęca do wprowadzania innowacji92. Rys. 11.
Źródła pozyskiwania wiedzy przez przedsiębiorstwa
41
Należy mieć na uwadze, że niektóre z wymienionych uwarunkowań zewnętrznych wynikają z etatyzmu państwa. Państwo może zachęcać przedsiębiorstwa do zwiększenia nakładów na nowo-czesne technologie dając im do dyspozycji zestaw instrumentów oddziaływania. Rola państwa jako podmiotu zewnętrznego mającego wpływ na warunki wprowadzania innowacji w przedsiębior-stwach jest widoczna i niesłychanie ważna. Chodzi tu o aktualną sytuację społeczno-polityczną oraz zaangażowanie państwa w politykę innowacyjną90. Właściwa polityka gospodarcza państwa za-pewnia odpowiednie warunki dla funkcjonowania przedsiębiorstw, eliminuję obawę braku stabili-zacji, pozytywnie wpływa na dynamiczny rozwój gospodarki i zachęca do wprowadzania innowa-cji91.
Rys. 11. Źródła pozyskiwania wiedzy przez przedsiębiorstwa
Źródło: G. Kobyłko, M. Morawski, Przedsiębiorstwo zorientowane na wiedzę, Difin, Warszawa 2006, s. 207.
Wewnętrzne warunki do wprowadzania innowacji w znacznym stopniu zależą od zaanga-żowania odpowiednich służb, od kadry kierowniczej począwszy, poprzez komórkę marketingową, ekonomiczną, na personelu technicznym kończąc. By osiągnąć sprawny przebieg procesów inno-wacyjnych i badawczo-rozwojowych w przedsiębiorstwie, wskazane byłoby wyznaczyć osobę ob-darzoną dużym zaufaniem pracowników, ale też posiadającą odpowiednie kwalifikacje i
90S. Rychtowski, ,op. cit., s. 589-591.
91 F. Mroczko, op. cit., s. 435.
Źródło: g. Kobyłko, m. morawski, Przedsiębiorstwo zorientowane na wiedzę, difin, warszawa 2006, s. 207.
88 E. Stańczyk-Hugiet E., Organizacyjne uwarunkowania implementacji strategii wiedzy, [w:]
Zmiana warunkiem sukcesu. Zmiana a innowacyjność gospodarki, red. J. Skalik, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 1045, Wrocław 2004, s. 380.
89 F. Mroczko, Wybrane uwarunkowania i problemy zarządzania innowacjami w przedsiębiorstwie, [w:] Prace Naukowe AE we Wrocławiu, nr 1014, Wrocław 2004, s. 204.
90 B. Kogut, U. Zander, Knowledge of the firm, combinative capabilities, and the replication of tech-nology, „Organization Science”, 1992, no. 3(3), s. 383-397.
91 S. Rychtowski, op. cit., s. 589-591.
92 F. Mroczko, op. cit., s. 435.