podRozdział i kReowanie składukReowanie składu
2. członkowie Rady familijnej
2.2. Członkowie wezwani
Członkami wezwanymi określano osoby, które zostały wezwane przez sąd do uczestniczenia w posiedzeniu rady familijnej, w
charakte-rze jej członków. Sędzia nie wyznaczał sam członków rady familijnej238.
Przy kreowaniu składu pomocne były listy członków załączane do próśb o zwołanie rady familijnej, jak również protokoły poprzednich
posie-dzeń239. 11 kwietnia 1816 r. bracia zmarłego ojca nieletnich wystosowali
wniosek o zwołanie rady familijnej, w którym użyto następującego sfor-mułowania: Do skutku zaś Jey w myśl § 407 tegoż Kodexu przedstawiamy
na Członków z Linii Oyczystey (…) z Linij macierzystey240.
Na początku posiedzenia sąd weryfikował zgodność składu rady
fa-milijnej z prawem241. Świadczy o tym zamieszczanie w protokołach
szczegółowej komparycji. Po której pojawiały się odpowiednie formułki.
236 SPPŁ, Akta opiekuńcze tyczące się opieki nad pozostałemi małoletnimi po niegdy
ś. P. Ontonem Szamowskim z Rogilewa, sygn. 5, s. 45.
237 SPwŁ: Akta Sądu Pokoju w Łodzi dotyczące Opieki nad nieletnimi Ludwikiem
i Heleną Lebelt, sygn. 20, k. 49 (1868 r.); Akta opieki nieletnich po Wilhelmie Schwalm,
sygn. 13, k. 23 (1866 r.).
238 Sąd w rezolucji przychylając się do noty suplikanta wzywa: Członki iuż raz na
tey Radzie familyney znayduiące się iako - SPPŁ, Akta opiekuńcze tyczące się opieki nad pozostałemi małoletnimi po niegdy ś. P. Ontonem Szamowskim z Rogilewa, sygn. 5, s. 14
(1813 r.). W 1822 r. podsędek zarządził, aby pisarz wybrał spośród członków uczestni-czących w poprzednich uchwałach 6 najbliższych krewnych i sporządził kurendę. (SPPŁ,
Akta Opiekuńcze Nad pozostałemi Małoletniemi po niegdy Sp. Faustynie Stokowskim,
sygn. 3, s. 59).
239 SPPŁ, Akta Opiekuńcze tyczące się Niewiarowskiej, sygn. 23, k. 2 (1824 r.).
240 SPPŁ, Akta opiekuńcze nieletniey Julianny Zabokrzyckiey, sygn. 7, k. 1.
241 Np.: iedni krewni iako i powinowaci, dla odległości mieysca znayduiący
się, gdy (…) inne stawić się nie mogą za tym stosownie do Artykułu praw 409 w bra-ku krewnych i powinowatych iak i Obywatele w teyże samey Gminie zamieszkali, do-brze znani, a z tąd mięli związki przyjaźni, z niegdy Wżnym Stokowskim a dzisieyszych Małoletnich Oycem, są na Członków Rady Familyiney wezwani, i przez Sąd przyię-ci, Po Czym Następuiące Członki przystąpiły do ustanowienia opiekuna. SPPŁ, Akta Opiekuńcze Nad pozostałemi Małoletniemi po niegdy Sp. Faustynie Stokowskim,
sygn. 3, s. 19 (1813 r.). Podobnie: SPPŁ, Akta tyczące się zwołania Rady
Familij-nej nieletniego Izydora Słuckiego jedynego syna ś. p. Rafała Słuckiego, sygn. 2
[da-lej: SPPŁ, Akta tyczące się zwołania Rady Familijnej nieletniego Izydora Słuckiego], s. 56 (1817 r.).
Np.: w protokole z 3 marca 1818 r. odnotowano: Jedni Krwią złączeni,
drudzy za ścisłą Przyiaźnią z Zmarłym Oycem Nieletnich zażyli y podług Artykułu 409 Kodexu Cywilnego legalnie Komplet (…) Rady Familyiney
składaiący uznanemi zostali242. Niekiedy wpisywano do protokołu krótką
informację: Rada familiyna w komplecie podług prawa243; Rada Familijna
zebrana w komplecie prawem przepisnym244.
2.2.1. Krewni i powinowaci pupila
Wśród najbliższych krewnych i powinowatych prawo wyróżniło bra-ci pupili i szwagrów (mężów ich sióstr). Tym osobom zagwarantowano udział w składzie rady niezależnie od ograniczeń wynikających z limitu
przewidywanej przez prawo maksymalnej liczby członków245.
Gdyby jednak zbyt mało było najbliższych krewnych i powinowa-tych, aby skonstruować wymagane prawem kworum, do rady wzywano dalszych, zamieszkujących w okręgu, w którym mieszkali na stałe pupile. Prawo przewidywało trzy zasady przy wyborze członków rady familijnej. Pierwszą z nich była bliższość stopnia pokrewieństwa, względnie powi-nowactwa. Prawo wyraźnie zastrzegło pierwszeństwo krewnego bliższe-go stopniem, przed dalszym, który by nawet tylko czasowo przebywał w okręgu. Art. 375 KCKP brzmiał: Bliższy co do stopnia krewny lub
powi-nowaty, chociażby czasowo tylko w okręgu Sądowym obecny, albo dobro-wolnie przez pełnomocnika Stawaiący, wyłącza w każdym razie dalszych co do stopnia, chociażby stale w tym okręgu zamieszkałych krewnych.
Druga zasada przewidywała pierwszeństwo krewnych przed
powi-nowatymi246. Zgodnie z prawem francuskim, obowiązek wchodzenia do
242 SPPŁ, Akta Opiekończe dla Nieletnich pozostałych po Zmarłym Abrachamie Gr-infeld, sygn. 10, k. 2. Podobnie: SPPŁ, Akta Opiekuńcze Nieletnich Felicyana y Melchiora Piaseckich, sygn. 12, k. 20 (1817 r.), 22 (1818 r.).
243 Np.: SPPŁ, Akta nieletnich po s. P. Annie Secundo voto Jaraczewskiey pozostałych
dwojga Dzieci, sygn. 14, s. 14 (1826 r.).
244 Np.: SPPŁ, Akta Sądu Pokoiu Powiatu Łęczyckiego tyczące się Uregulowania
Opieki Nieletnich Trzebuchowskich po zmarłym Jozefie Trzebuchowskim Dziedzicu Dóbr Barłog pozostałych, sygn. 26 [dalej: Akta Sądu Pokoiu Powiatu Łęczyckiego tyczące się Uregulowania Opieki Nieletnich Trzebuchowskich], k. 9 (1830 r.).
245 Art. 408 KN (377 KCKP).
246 Zasadę tę zastosowano na posiedzeniu w dniu 20 grudnia 1813 r. Dodano jednak, że w przypadku braku osób uprawnionych na miejscu, do składu mogły należeć osoby za-przyjaźnione z rodzicami małoletnich. W ten sposób uzasadniono pominięcie brata zmar-łego ojca, który daleko mieszkał i nie wykazywał zainteresowania opieką nad małoletnimi (SPPŁ, Akta opiekuńcze Nieletnich po niegdy ś. P. Benjaminie Gottlieb Heringu, sygn. 4, s. 11).
składu rady familijnej spoczywał na tych krewnych, którzy mieszkali w gminie, gdzie opieka była urządzana bądź w odległości dwóch miria-metrów od niej. Przy przygotowywaniu KCKP zwrócono uwagę na pewne nieścisłości. W naszym kraju na jednym kilometrze kwadratowym miesz-kało o wiele mniej ludzi, niż we Francji. Pojawiały się zatem problemy ze skompletowaniem rad familijnych. Po wejściu w życie KCKP, krewni i powinowaci zamieszkujący w okręgu, mieli być wzywani w pierwszej kolejności na posiedzenie rady familijnej.
Zgodnie z trzecią zasadą starsi mieli pierwszeństwo przed
młodszy-mi247. Zatem gdyby brakowało jednego członka, a byłoby dwóch krewnych
tego samego stopnia, wówczas wybór winien paść na starszego z nich248.
Sędzia pokoju mógł, w razie braku dostatecznej liczby członków, wzy-wać dalszych stopniem krewnych lub powinowatych bądź bliższą rodzinę
spoza okręgu249. Gdyby doszło do powołania na członków rady
familij-nej krewnych i powinowatych zamieszkałych dalej, niektórzy z obecnych
powinni zostać wyłączeni tak, aby rada składała się z 6 członków250.
247 Prawo cywilne familijne. Pokrewieństwo i powinowactwo; uznanie, uprawnienie
i wywód rodu; przysposobienie; opieka; ubezwłasnowolnienie. Opracowane na podstawie wykładów uniwersyteckich prof. Lutostańskiego, Warszawa 1932, s. 212-213.
248 Art. 407 KN: Rada familijna składać się będzie, nie licząc Sędziego Pokoju, z
sześ-ciu krewnych lub powinowatych, wezwanych, bądź to z gminy, w której opieka urządza się, bądź też z odległości dwóch myriametrów, w połowie z linii ojczystej, w połowie z linii ma-cierzystej, i w każdej linii podług porządku bliższości. Krewny będzie miał pierwszeństwo przed powinowatym tego samego stopnia; a, pomiędzy krewnemi tego samego stopnia, starszy wiekiem będzie miał pierwszeństwo przed młodszym.
249 Art. 409 KN (Gdy krewni lub powinowaci jednej lub drugiej linii nie znajdują, się
w liczbie dostatecznej w miejscu, albo w odległości oznaczonej w artykule 407, Sędzia Po-koju wezwie, bądź krewnych lub powinowatych mieszkających w dalszej odległości, bądź też obywateli w tej samej gminie mieszkających, o których wiadomo, że mieli z ojcem lub matką małoletniego ciągłe stosunki przyjaźni), art. 410 KN (Sędzia Pokoju będzie mógł, gdyby nawet w miejscu była dostateczna ilość krewnych lub powinowatych, pozwolić na wezwanie, bez względu na odległość ich zamieszkania, krewnych lub powinowatych bliż-szych w stopniu od krewnych lub powinowatych obecnych, - a nawet tych samych stopni, tak jednakże, iżby usunięci byli niektórzy z obecnych, nigdy nie przekraczając ilości po-przedzającemu artykułami oznaczonej).
Od 1825 r. kwestię tę regulował art. 378 KCKP: Gdy krewni lub powinowaci iedney
lub drugiey linii nie znayduią się w liczbie dostateczney w okręgu Sądu, wezwanemi będą przez Sąd wstępni, bracia rodzeni albo przyrodzeni, mężowie sióstr rodzonych albo przy-rodnich żyiących, stryjowie lub wujowie rodzeni, bracia stryjeczno-wuieczno lub ciotecz-no rodzeni, w okręgu innego Sądu zamieszkali, z zachowaniem przepisów artykułu 375. Gdyby zaś krewni lub powinowaci w stopniach wyrażonych z pobytu niewiadomi byli, lub za granicą kraiu mieszkali, lub gdyby się od stawienia dla odległości miejsca lub z innych prawnych powodów wymówili, Sąd wezwie albo dalszych co do stopnia krewnych, lub po-winowatych z okręgu obcego, albo z swego okręgu obywateli o których wiadomo że mieli z oycem lub matką małoletniego ciągłe przyjaźni związki.
licz-2.2.2. Przyjaciele przynajmniej jednego z rodziców, sąsiedzi
Jeżeli brakło dostatecznej liczby zdolnych do udziału w radzie fami-lijnej krewnych i powinowatych, członkiem rady famifami-lijnej mógł zostać przyjaciel jednego z rodziców, a nawet sąsiad.
Ojciec nie mógł wyłączyć rozporządzeniem testamentowym krew-nych od udziału w radzie familijnej, wyznaczając w ich miejsce
przy-jaciół251. Wymienieni przez testatora w akcie ostatniej woli przyjaciele,
mogli jedynie być powołani na członków w braku bliższych krewnych
i powinowatych przed innymi przyjaciółmi252.
Do składu rady familijnej nie mogli należeć przyjaciele
mieszkają-cy w innym okręgu253. Przewodniczący mógł zatem uzupełnić skład rady
obywatelami z własnego okręgu, którzy utrzymywali stosunki przyjaźni
z ojcem lub matką254. Prezydent, burmistrz w razie potrzeby mogli
we-zwać do składu właścicieli domów z obrębu miasta. Wójt mógł, w takim przypadku, powołać gospodarzy rolników ze swojego okręgu.
Pierwszeń-stwo przysługiwać miało przyjaciołom matki lub ojca255. Zasady te
po-twierdził Departament Cywilny Rządzącego Senatu w 1862 r.256.
Zarówno akta Sądu Pokoju Powiatu Łęczyckiego, jak i Sądu Pokoju w Łodzi, dowodzą wyjątkowo częstej praktyki powoływania na
człon-ba krewnych lub powinowatych, Sąd będzie mógł pozwolić na przywołanie krewnych lub powinowatych w iakieykolwiek odległości zamieszkałych a co do stopnia bliższych, albo nawet w tychże samych stopniach w iakich są krewni lub powinowaci obecni; w takim jednak razie, powinno nastąpić wyłączenie niektórych obecnych, tak aby nigdy liczba po-wyższemi artykułami oznaczona przewyższoną nie była.
251 Jurysprudencja Warszawskiego Senatu z 1857 r. D. Skurzalski, Objaśnienia do
prawa cywilnego obowiązującego w Królestwie Polskiem, zebrane z Jurysprudencji Sądo-wej za 1842-1880, Warszawa 1881 [dalej: Objaśnienia do prwa cywilnego], s. 17.
252 Prawo cywilne obowiązujące na obszarze byłego kongresowego Królestwa
Pol-skiego z dodatkiem ustaw uzupełniających i związkowych oraz orzecznictwa kasacyjnego,
Warszawa 1923 [dalej: Prawo cywilne obowiązujące na obszarze byłego kongresowego
Królestwa Polskiego], s. 71; D. Skurzalski, Jurysprudecya Cywilna systematycznie ułożo-na, Warszawa 1895 r., s. 23.
253 Prawo cywilne obowiązujące na obszarze byłego kongresowego Królestwa
Pol-skiego, Warszawa 1923, s. 74.
254 Art. 409-410 KN. Od 1825 r. materię tę regulował art. 378 KCKP.
255 Art. 379 KCKP: W niedostatku krewnych i powinowatych w okręgu miasta i
Gmi-ny wieyskiey, Prezydent, Burmistrz lub Wójt nie są obowiązanemi wzywać odlegle miesz-kających, wyiąwszy gdyby zachodziło o to żądanie stron interesowanych. Jeżeli nie zaydzie przypadek przywołania odlegle mieszkających, Prezydent, Burmistrz lub Wójt wezwą do składu Rady familijney, po wsiach gospodarzy rolników swego okręgu, daiąc pierwszeń-stwo tym o których wiadomo, że z oycem lub matką małoletniego w ciągłych przyjaźni związkach zostawali.
ków, osób nie będących krewnymi lub powinowatymi pupili (przyjaciół rodziców czy też obywateli mieszkających w sąsiedztwie). Na 285 od-bytych posiedzeń rad familijnych, w 240 przypadkach co najmniej jeden członek był spoza rodziny pupila.
15/27 października 1875 r. odbyło się posiedzenie rady familijnej nie-letnich Kinderman, której cała linia macierzysta składała się z przyjaciół. W komparycji zanotowano: trzej ostatni w braku krewnych
przyjaciele--fabrykanci w M. Łodzi zamieszkali257. W aktach Sądu Pokoju w Łodzi
na-trafiamy również na rady familijne, w których skład wchodzili wyłącznie
przyjaciele258. W takich przypadkach w komparycjach protokołów
posie-dzeń rad familijnych pojawiały się ogólne formuły, które określały stosu-nek łączący członków rady z pupilami. Np.: w braku krewnych uproszeni
przyjaciele, wszyscy w m. Łodzi zamieszkali259. Bądź bardziej
szczegóło-we, uzasadniające skład rady brakiem w okręgu bliższych krewnych260.
Przykładem może być adnotacja zamieszczona w protokole posiedzenia rady familijnej nieletnich Wilkońskich z 17 kwietnia 1823 r.: Zaręczając
iaknayuroczyściey iż z żadnych Stron to iest z Strony Jana Wilkońskiego, Jako i Zmarłey Żony Jego Franciszki z Dortmanów w Okręgu tutejszym,
nie znayduią się krewni ani Powinowaci261.
257 SPwŁ, Akta opieki nieletnich Kinderman, sygn. 70, k. 8.
258 Np.: SPwŁ: Akta tyczące się opieki nieletnich Lisner, sygn. 9, k. 5-20 (1870-1872 r.); Akta Opieki nieletnich po Dominiku Geiseler, sygn. 15, k. 5 (1873 r.); Akta
Opieki nieletnich po Józefie Schultz, sygn. 35, k. 9-10 (1868 r.); Akta Opieki nielet-nich Hoffmanów, sygn. 55, k. 1-2 (1872 r.); Akta opieki nieletnielet-nich Hertzberg, sygn. 59,
k. 1 (1874 r.).
259 Np.: SPwŁ: Akta tyczące się opieki nieletnich Lisner, sygn. 9, k. 2 (1855 r.), 10-12, 13-14 (1856 r.); Akta opieki nieletnich po Lejzorze Zejbert, sygn. 22, k. 2 (1865 r.); Akta
opieki nieletnich po Szmulu Majerowicz, sygn. 27, k. 1, 11 (1866 r.), 13 (1868 r.).
260 W 1823 r. zgromadzeni na posiedzeniu członkowie zapewnili: Zareczaiąc
iak-nayuroczyściey, iż z przyczyny odległości mieysca w okolicach tutejszych żadni krew-ni tak z strony Oyca iako i Matki się krew-nie znayduią (…) Dla Braku zatem Krewnych i powinowatych przedstawiono naybliższych Krewnych i Sąsiadów (SPPŁ, Akta Opie-kończe nad Nieletniem Bogumile Bastanie Sądu Pokoiu Powiatu Łęczyckiego, sygn. 20,
s. 6). Podobnie: SPPŁ: Akta Opiekuńcze Nad Nieletniemi po S.P. Janie Will, sygn. 22, s. 3-4 (1824 r.); Akta Opiekuńcze tyczące się Niewiarowskiej, sygn. 23, k. 5 (1824 r.);
Akta nieletnich po s. P. Annie Secundo voto Jaraczewskiey pozostałych dwojga Dzie-ci, sygn. 14, s. 20 (1828 r.); Akta Opiekuńcze nieletnich Willów, k. 3 (1821 r.), Akta Opiekuńcze nad nieletnią Krystyną Wizer, k. 21 (1823 r.); Akta Sądu Pokoiu Powia-tu Łęczyckiego tyczące się Opieki Nieletnich po niegdy Ignacem Duninie, sygn. 28,
k. 11 (1835 r.), 33 (1839 r.).