Decyzje związane z nowym małżeństwem opiekunki naturalnejopiekunki naturalnej

Ustawodawca przewidywał obowiązek aktywności rady familijnej w sytuacji, gdy matka opiekunka dzieci z pierwszego małżeństwa chciała

zawrzeć kolejny związek417.

1.1.3.2.1. Zezwolenie matce na zawarcie małżeństwa

Prawo traktowało małżeństwo opiekunki głównej (matki) jako za-grożenie dla interesów jej dzieci. Natomiast, jeżeli ojciec ożenił się po-wtórnie, nie miało to wpływu na jego pozycję jako głowy rodziny. Mat-ka wchodząc pod władzę męża przechodziła do innej rodziny. Stawała się podwładną, przez co nie mogła w pełni samodzielnie podejmować czynności dla dobra swoich dzieci. Ze względu jednak na duże korzyści dla nieletnich, które mogły się z takim ponownym ślubem matki wiązać, prawo uprawniało radę familijną do wyrażenia zgody na nowy związek i utrzymanie matki przy opiece. Matka traciła opiekę z mocy prawa, jeżeli

414 Art. 837 KN: Jeżeli, w toku czynności zdziałanych przed notarjuszem, wynikną

spory, notarjusz sporządzi protokół zachodzących trudności i wzajemnych wniosków stron, i odeśle je przed sędziego delegowanego do działów; a zresztą postąpionem będzie podług form przepisanych w Kodexie Postępowania Sądowego.

415 Rozbiór pytań z prawa cywilnego, GSW, nr 27, Warszawa 1875, s. 210.

416 Patrz: Podrozdział II, punkt 3.2.

wyszła za mąż bez zgody rady familijnej418. Jednak czynności przez nią podejmowane były nieważne tylko wówczas, o ile taki zarzut postawił pupil419.

1.1.3.2.2. Utrzymanie bądź przywrócenie opiekunki do obowiązków i dodanie jej nowego męża za współopiekuna

Matka – opiekunka chcąc wyjść za mąż, powinna postarać się o zwo-łanie rady familijnej. Jeżeli rada utrzymała ją przy obowiązkach

opiekun-ki, powinna dodać jej przyszłego męża za współopiekuna420.

Po 1825 r., jeżeli matka opiekunka główna utraciła opiekę, bo zawar-ła nowy związek małżeński bez zgody rady familijnej, mogzawar-ła zostać do

opieki przywrócona421. W takim przypadku, rada familijna również

po-woływała ojczyma na współopiekuna. Mąż matki stawał się solidarnie odpowiedzialnym za sprawowanie opieki. Odtąd wszystkie czynności

opiekuńcze powinni dokonywać wspólnie422. Odsunięcie matki od opieki,

powodowało ten sam skutek w stosunku do współopiekuna423.

1.1.3.3. Zmiana opieki

Rada familijna była uprawniona do nadzoru nad funkcjonującą opieką. Mogła również dokonywać w niej zmian personalnych. O zmianie opieki

418 Art. 395 KN: Jeżeli matka opiekunka pragnie wejść w powtórne związki

małżeń-skie, obowiązaną będzie, przed aktem małżeństwa, zwołać radę familijną, która postano-wi czyli opieka ma przy niej pozostać. Gdyby zaniedbała takiego zwołania, utraci opiekę samom prawem; a jej nowy mąż będzie solidarnie odpowiedzialnym za wszelkie skutki nienależnie przez nią zatrzymanej opieki. Art. 361 KCKP nie wprowadził w tym zakresie

zmian.

419 Prawo cywilne obowiązujące na obszarze Kongresowego Królestwa Polskiego

z dodaniem ustaw uzupełniających i orzecznictwa sądów kasacyjnych, Warszawa 1919

[dalej: Prawo cywilne obowiązujące na obszarze Kongresowego Królestwa Polskiego], s. 75.

420 Art. 396 KN: Gdy rada familijna, należycie zwołana, zachowa opiekę przy matce,

winna jej dodać koniecznie nowego jej męża za współopiekuna, który stanie się z żoną, swą solidarnie odpowiedzialnym za sprawowanie opieki po zawarciu małżeństwa. Tak

samo materię tę regulował po 1825 r. art. 362 KCKP: Gdy zwołana rada familijna utrzyma

matkę przy opiece lub ją do niej przywróci, winna jej dodać koniecznie nowego jej męża za współopiekuna, który ze sprawowania opieki od czasu zawartego małżeństwa stanie się odpowiedzialnym.

421 Jednak po przywróceniu matki do obowiązków opiekunki, zmieniał się jej status (matka nie sprawowała jej już z mocy prawa, jako opiekunka naturalna, ale jako wstępna z nominacji rady familijnej). Prawo cywilne familijne, s. 199.

422 Np.: ojczym przydany matce pupila za współopiekuna nie mógł bez zgody i współ-udziału opiekunki głównej sprawować opieki, a tym bardziej przyjmować funduszu na ra-chunek małoletniego (Prawo cywilne obowiązujące na obszarze Kongresowego Królestwa

Polskiego, s. 75).

mowa była wówczas, gdy ustanowieni wcześniej opiekunowie z różnych powodów nie byli w stanie, bądź nie powinni pełnić swych obowiązków (po śmierci opiekuna, jego uwolnieniu od obowiązków, bądź usunięciu wskutek uchwały rady familijnej). Zmiana opieki głównej pociągała za

sobą zmianę opieki przydanej424.

1.1.3.3.1. Powołanie nowego w miejsce zmarłego

W razie śmierci opiekuna głównego, opiekun przydany nie

zastępo-wał go z mocy prawa425. Powinien zwołać radę familijną, aby ta

ustanowi-ła nową opiekę. Jeżeli wśród sukcesorów opiekuna głównego byli

pełno-letni, to powinni tymczasowo sprawować opiekę426.

1.1.3.3.2. Zwolnienie opiekuna z obowiązków i powołanie nowego

Rada familijna mogła uwolnić od obowiązków opiekuna głównego bądź przydanego na jego wniosek, jeżeli zachodziły okoliczności opisa-ne w oddziale VI KN, a po 1825 r. w oddziale VI KCKP pod tytułem „O przyczynach uwalniających od opieki”. Do uwolnienia się od sprawo-wanej już opieki mieli prawo m. in.: opiekun, który uzyskał nominację

na urząd w innym miejscu niż to, w którym urządzona została opieka427,

który po objęciu opieki zmienił miejsce zamieszkania na dalsze niż dwie

mile od miejsca urządzenia opieki428, ukończył 70 rok życia (o ile opiekę

424 Patrz: punkt 1.1.2.2.

425 Art. 424 KN: Opiekun przydany nie będzie z samego prawa zastępował

opieku-na, gdy opieka zawakuje, albo z powodu nieobecności opuszczoną zostanie; lecz w takim razie, pod karą wynagrodzenia szkód i strat, któreby ztąd dla małoletniego wyniknąć mo-gły, obowiązanym będzie postarać się o mianowanie nowego opiekuna. Tak samo art. 395

KCKP.

426 Art. 419 KN: Opieka jest obowiązkiem osobistym nie przechodzącym na

spadko-bierców opiekuna. Ci ostatni odpowiedzialnemi będą tylko za zarząd swego spadkodawcy; a, jeżeli są pełnoletni, powinni sprawować opiekę aż do mianowania nowego opiekuna.

Podobnie materię tę regulował art. 450 KCKP.

427 Art. 431 KN: Przeciwnie ci, którym rzeczone urzędy, służby lub missye,

powierzo-ne będą już po przyjęciu i wejściu w sprawowanie opieki, będą mogli, jeżeli nie chcą jej zachować, zwołać w ciągu miesiąca radę familijną, celem ich zastąpienia. Jeżeli zaś, po ustaniu tych urzędów, ukończeniu służby lub missyi, nowy opiekun żąda zwolnienia, lub dawny żąda na nowo opieki, takowa może mu być przez radę familijną przywrócona. Art.

401 KCKP nie wprowadził w tym zakresie zmian.

428 Art. 432 KN: Każdy obywatel nie krewny, ani powinowaty, w tym tylko razie może

być przymuszony do przyjęcia opieki, gdy, w odległości czterech myriametrów, nie znajdu-ją się krewni albo powinowaci zdolni do sprawowania opieki.

Po 1825 r. pojawiły się pewne zmiany. Art. 402 KCKP brzmiał: Każdy nie

krew-ny, ani powinowaty w tym tylko razie do przyjęcia opieki przymuszony być może, gdy w okręgu Sądu, w którym się taż opieka urządza, albo w odległości mil ośmiu od miejsca jej urządzenia, choćby za okręgiem Sądu, nie znajdują się krewni, ani

przyjął przed ukończeniem 65 lat)429 bądź był ciężko chory430. Powodem zwolnienia opiekuna z opieki nie mogło być natomiast urodzenie się mu

większej ilości dzieci431. Jeżeli rada familijna nie uwolniła opiekuna od

opieki, mógł domagać się tego na drodze sądowej432.

Jeżeli ustały okoliczności z powodu, których opiekun został uwolnio-ny od sprawowania opieki, rada familijna mogła go na jego wniosek do

niej przywrócić433.

1.1.3.3.3. Usunięcie opiekuna i powołanienowego

Złożenie opiekuna z opieki było wyłącznym uprawnieniem rady

fami-lijnej434. Opiekun przydany, jako obrońca nieletniego przed nadużyciami

opiekuna głównego, miał obowiązek domagać się zwołania rady familij-nej, gdy zachodziła potrzeba usunięcia opiekuna głównego. Jeżeli pod-opiekun zaniedbał tego obowiązku, żądać zwołania rady familijnej mógł również najbliższy krewny oraz powinowaty pupila. Wniosek o zwołanie rady familijnej złożyć mogli w opisanych okolicznościach dalsi krewni, ale wówczas o tym, czy podane powody do zwołania rady są dostateczne,

decydował sąd435 (art. 418 KCKP określał, jako dalszych krewnych tych,

powinowaci, do sprawowania opieki zdolni, i prawnie niewymówieni. Również wymówić się może opiekun od dalszego sprawowania przyjętej już opieki, gdy się o mil dwie od miejsca jej urządzenia przenosi.

429 Art. 433 KN: Każda Osoba lat sześćdziesiąt pięć skończonych mająca może się

od przyjęcia opieki wymówić. Kto zaś przed takowym wiekiem został opiekunem, może, po skończeniu lat siedmdziesięciu, żądać uwolnienia siebie od opieki. Art. 405 KCKP nie wprowadził w tym zakresie zmian.

430 Art. 434 KN. Po 1825 r. materię tę tak samo regulował art. 406 KCKP: Każda

oso-ba ciężką słabością dotknięta, gdy takową dostatecznie udowodni, wolną jest od wszelkiej opieki. Może nawet żądać uwolnienia siebie od niej, gdy po jej objęciu słabość takowa nastąpiła.

431 Art. 437 KN, a po 1825 r. art. 409 KCKP: Przybycie dzieci w ciągu opieki nie

upoważnia do jej złożenia.

432 Art. 440 KN: Jeżeli wymówienie się odrzucone zostało, może się udać do sądów

o dopuszczenie takowego; lecz obowiązanym będzie zarządzać tymczasowo przez ciąg trwającego sporu. Art. 412 KCKP nie wprowadził w tym zakresie zmian.

433 Np.: zgodnie z art. 401 KCKP, takie uprawnienie przysługiwało radzie familijnej, jeżeli prosił o to były opiekun po zakończeniu piastowania urzędu, którego objęcie było przyczyną uwolnienia go od opieki.

434 Sądy nie mogły orzec wprost o złożeniu opiekuna lub uwolnienia go od opieki, bez uprzedniej pozytywnej decyzji rady familijnej w tym zakresie (Wyrok Departamentu Cywilnego Rządzącego Senatu z 1862 r.). D. Skurzalski, Objaśnienia do prawa cywilnego, s. 18.

435 Art. 446 KN: Ilekroć zachodzi potrzeba złożenia opiekuna, wyrzecze w tej mierze

rada familijna, zwołana, bądź na domaganie się opiekuna przydanego, bądź z urzędu, przez Sędziego Pokoju. Sędzia Pokoju nie może odmówić takiego zwołania, gdy wyraźnie jest żądane przez jednego lub więcej krewnych lub powinowatych małoletniego w stopniu

którzy byli spokrewnieni w stopniu dalszym niż czwarty). KCKP

wyma-gał od opiekuna aktywności zawsze, gdy interes pupila był zagrożony436.

Sąd mógł z urzędu zwołać radę familijną, jeżeli z doniesienia prokurato-ra bądź innych źródeł otrzymał informację, o okolicznościach rodzących

potrzebę złożenia opiekuna z opieki437. Uchwała, która zapadła na takim

zebraniu powinna wskazywać powody odwołania opiekuna438.

Opiekun powinien zostać wezwany na posiedzenie rady familijnej, aby miał możliwość odeprzeć zarzuty, bądź wytłumaczyć się ze swojego

postępowania439. Uchwała dotycząca złożenia opiekuna z opieki mogła

zapaść dopiero po jego wysłuchaniu. Ważne było, aby dać opiekunowi szansę na obronę. Wystarczyło, że został prawidłowo zawiadomiony o miejscu i terminie posiedzenia rady familijnej oraz stawianych mu za-rzutach. Jeżeli rada familijna usunęła opiekuna od opieki, nowo wybrany winien od razu rozpocząć wykonywanie swoich obowiązków, o ile

usu-nięty opiekun nie zaskarżył tej uchwały440.

stryjecznego, wujecznego i ciotecznego rodzeństwa, albo w bliższych jeszcze stopniach. Po

1825 r. pewne zmiany wprowadził art. 418 KCKP: Ile razy zachodzi potrzeba uznania

nie-zdolności opiekuna, albo złożenia go z opieki, wyrzecze w tej mierze rada familijna zwo-łana, bądź na domaganie się opiekuna przydanego, bądź z urzędu przez Sąd, Prezydenta, Burmistrza lub Wójta, do których zwołanie należy. Sąd, Prezydent, Burmistrz lub Wójt, nie mogą odmówić takowego zwołania, gdy wyraźnie jest żądane przez opiekuna przydanego, albo przez jednego lub więcej krewnych lub powinowatych małoletniego aż do czwartego stopnia włącznie.

436 Art. 390 KCKP: Opiekun przydany winien nadto donosić radzie familijnej o

wszel-kich tych działaniach opiekuna, z którychby szkodliwe dla małoletniego skutki dostrzedz, lub przewidzieć się dały. Ta regulacja została dodana przez prawodawcę, aby zwiększyć

obowiązki pupila przy nadzorze nad opiekunem głównym. KCKP zwiększył też odpo-wiedzialność podopiekuna za szkodę podopiecznych (Dyaryusz Senatu Sejmu Królestwa

Polskiego 1825, t. II, Warszawa 1828, s. 175-176, 208-209).

437 M. Godlewski, op. cit., 521.

438 Art. 447 KN: Każda uchwała rady familijnej, która postanowi wyłączenie lub

złożenie opiekuna, powinna zawierać pobudki i nie może zapaść bez wysłuchania lub przy-wołania opiekuna. Po 1825 art. 419 KCKP nie wprowadził zmian w tym zakresie.

439 J. Walewski, Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego, s. 165-166.

440 Art. 448 KN: Jeżeli opiekun na uchwale rady familijnej poprzestaje, będzie o tem

uczynioną, wzmianka, i nowy opiekun przystąpi natychmiast do swych obowiązków. Jeżeli zaszło sprzeciwienie się, opiekun przydany popierać będzie potwierdzenie uchwały w Trybu-nale pierwszej instancyi, który w tej mierze, z wolną appellacyą, wyrzecze. Opiekun wyłączo-ny lub złożowyłączo-ny może sam w takim razie zapozwać opiekuna przydanego o utrzymanie siebie przy opiece. Po 1825 r. materię tę regulował art. 420 KCKP: Jeżeli opiekun na uchwale rady familijnej wyraźnie przestaje, o czem w protokóle wzmianka uczynioną będzie, lub jeżeli od dnia ogłoszenia uchwały obecnemu, a wręczenia jej nieobecnemu, przez dni trzy, dodając dzień jeden na każde trzy mile odległości zamieszkania jego od zamieszkania przydanego opiekuna, do Sądu nie odwołuje się, nowy opiekun przystąpi natychmiast do urzędowania swego. Jeżeli zaszło odwołanie, opiekun przydany popierać będzie potwierdzenie uchwały

1.2. Podejmowanie decyzji dotyczących zarządu