Podejmowanie decyzji dotyczących prowadzenia procesów procesów

W zakresie czynności procesowych, prawa opiekuna do działania w imieniu pupila były ograniczone. Bezwzględnie pozbawiony był pra-wa do wytaczania spraw granicznych i takich, które dotyczyły prapra-wa własności i ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomości. Opiekun nie mógł również w imieniu pupila przyznawać żadnych żądań

dotyczą-cych nieruchomości519. W szeregu spraw mógł podejmować aktywność

procesową, ale było to uwarunkowane uprzednią uchwałą rady

familij-nej520. Oto te najważniejsze:

516 Dyaryusz Senatu Sejmu Królestwa Polskiego 1825, t. II, Warszawa 1828, s. 199.

517 Art. 458 KN. Od 1825 r. materie tę regulował art. 435 KCKP: Uchwały rady

fa-milijnej w przedmiotach w artykule poprzedzającym wymienionych, wtenczas dopiero do skutku przyprowadzone być mogą, gdy takowe, na domaganie się opiekuna, przez Sąd po-twierdzone zostaną. Postanowienie w tej mierze Sądu nastąpi przy zamkniętych drzwiach, po wysłuchaniu wniosków Prokuratora Królewskiego.

518 Procedura uzyskiwania potwierdzenia dla uchwały, została opisana w art. 885-889 Kodeksu Postępowania. Wypis uchwały podlegającej zatwierdzeniu miał być przedsta-wiony prezesowi, który nakazywał przedstawienie sprawy prokuratorowi i wyznaczał sę-dziego referenta. Art. 885 KPC stanowił: We wszystkich przypadkach, gdy chodzi o decyzję

podległą potwierdzeniu, wypis oney będzie podany prezesowi, który w zaleceniu wyrażo-nem na dole rzeczoney decyzji, nakaże kommunikacyą prokuratorowi, i wyznaczy sędziego do zdania w tey mierze relacji na dzień naznaczony. (K. S. Zachariae, op. cit., s. 329).

Komunikacja odbywała się w formie podania sporządzonego na papierze stemplowym, z dołączeniem głosu stron i akt sprawy (H. Chwalibóg, Wykład Kodexu postępowania

cywilnego, s. 15-18). Prokurator zamieszczał swoje wnioski w dolnej części wydanego

przez prezesa zalecenia (art. 886 KPC przewidywał: Prokurator królewski napisze swoie

wnioski na dole rzeczonego zalecenia, oryginał wyroku potwierdzającego będzie napisany na końcu rzeczonych wniosków na tymże samym papierze).

519 K. D., Opieka, GSW, R. 1876, nr 2, s. 11-14.

– Upoważnienie do wszczęcia procesu o dział majątku

W sprawie działu majątku, którego współspadkobiercą był nieletni, możliwe były dwie sytuacje:

1. aktywnym był opiekun, występujący z inicjatywą wszczęcia postępowania;

2. pozew o dział wniesiony został przez innego zainteresowanego.

W pierwszej sytuacji niezbędne było upoważnienie rady familijnej521.

Natomiast, gdy przypozwano pupila w sprawie o dział, to opiekun mógł: albo zaakceptować, przychylić się do wniosku działowego albo też mógł takiemu wnioskowi się przeciwstawić.

Ustawa zapewniła pełną samodzielność opiekunowi, który odpowia-dał na wniosek, natomiast jeżeli chciał go zaakceptować to musiał do tego

uzyskać upoważnienie rady familijnej522. Uchwała rady familijnej nie

pod-legała zatwierdzeniu sądowemu. Interesy małoletniego były dostatecznie

zabezpieczone (art. 822523, art. 838524, 839525, 840526 KN) poprzez formę,

w jakiej dział miał być sporządzony527.

521 Art. 817 KN: Powództwo o dział, ze strony współspadkobierców małoletnich lub

bezwłasnowolnych, może być wytaczane przez ich opiekunów, szczegółowo upoważnio-nych przez radę familijną. Co do nieobecupoważnio-nych współspadkobierców powództwo służy krewnym wprowadzonym w posiadanie.

522 Art. 465 KN: Takież samo upoważnienie jest potrzebne gdy opiekun w imieniu

ma-łoletniego chce dział popierać; lecz może, bez takiego upoważnienia, odpowiadać na po-wództwo o dział przeciw małoletniemu wytoczone. Art. 446 KCKP nie wprowadził w tym

zakresie zmian.

523 Art. 822 KN: Skarga o dział i spory w ciągu czynności działowych wynikające,

ule-gają rozpoznaniu Trybunału miejsca otwarcia spadku. Przed tymże Trybunałem odbywać się będą licytacye i wytaczane będą skargi o rękojmię co do sched między współdzielącymi się, oraz skargi o zerwanie działów.

524 Art. 838 KN.

525 Art. 839 KN: Jeżeli ma miejsce licytacya, w przypadku artykułu poprzedzającego,

takowa nie może być odbytą inaczej jak sądownie, z zachowaniem formalności przepisa-nych przy zbywaniu majątku małoletnich. Osoby obce będą zawsze do niej dopuszczone.

526 Art. 840 KN: Działy sporządzone z zachowaniem prawideł wyżej przepisanych,

bądź przez opiekunów za upoważnieniem rady familijnej, bądź przez małoletnich usamo-wolnionych, w assystencyi swoich kuratorów działających, bądź w imieniu zaginionych lub nieobecnych, są stanowczemi; są one tylko tymczasowemi, jeżeli prawidła przepisane nie zostały zachowane.

527 Prawo określało wymogi formalne dla przeprowadzenia działu (art. 466 KN:

Aby dział osiągnął względem małoletniego całkowity skutek, jakiby miał między pełnolet-nietni powinien być dopełniony sądownie, za poprzednim oszacowaniem przez biegłych, mianowanych przez Trybunał pierwszej instancyi miejsca otwarcia spadku. Biegli, po wy-konaniu przed Prezesem tegoż Trybunału, lub innym Sędzią przez niego wyznaczonym, przysięgi, że dobrze i wiernie spełnią poruczoną im czynność, przystąpią do

rozdziele-Rada familijna powinna rozważyć, czy zasady podziału będą dla pupi-la korzystne, czy też nie. Jeżeli opieka skierowała pozew o dział majątku zanim została do tego upoważniona przez radę familijną, był on ważny.

Zakładano, że upoważnienie ma tutaj charakter pełnomocnictwa528.

Proce-dura ta miała stały charakter niezależnie od tego, czy przedmiotem działu

były nieruchomości czy ruchomości529.

Natomiast negatywna postawa opiekuna, nierodząca niebezpieczeń-stwa umniejszenia substancji nie wymagała poparcia rady familijnej.

- Upoważnienie do prowadzenia innych procesów

Rada familijna mogła upoważnić opiekuna do wszczynania w imieniu małoletniego procesów dotyczącej spraw: o granice, o własność

nierucho-mości i ograniczone prawa rzeczowe z nią związane530. Mogła go

upoważ-nić również do przyznania żądań, opartych na prawach do nieruchomości, nieujawnionych w księdze wieczystej lub wpisanych w niej tylko, jako

spornych bądź przez zastrzeżenie531.

Taka regulacja miała na celu ochronę interesów majątkowych pupila. Nieroztropne albo tendencyjne wszczynanie procesów dotyczących

nie-nia dziedzin i ułożenie-nia sched, które losem będą ciągnione i w przytomności bądź członka Trybunału, bądź notarjusza przez niego wyznaczonego, który wyda schedy. Każdy inny podział uważany będzie tylko za tymczasowy). Podobnie regulował to art. 447 KCKP: Aby podział względem małoletniego miał te same skutki, jak między pełnoletniemi, powinien być według przepisów Kodexu Postępowania (art. 966 i n.) sporządzony Wszeliki inny podział za tymczasowy tylko uważany będzie.

528 To mogło mieć wpływ na ewentualną konwalidację tej czynności, po jej zatwier-dzeniu (art. 1338 i 1998 KN) D. Skurzalski, Objaśnienia do prawa cywilnego, s. 18-19.

529 M. Godlewski, op. cit., s. 550.

530 Art. 464 KN stanowił: Żaden opiekun nie jest mocen bez upoważnienia rady

fa-milijnej wszczynać imieniem małoletniego skargi sądowej, dotyczącej praw nieruchomych małoletniego, ani poprzestawać na żądaniu zamieszczonym w powództwie takichże praw dotyczącem. Po 1825 r. materię tę regulował art. 444 KCKP: Żaden opiekun nie jest mocen bez upoważnienia rady familijnej, rozpoczynać imieniem małoletniego spraw w przedmio-tach następujących: 1o gdy spór zachodzi o granice, wyjąwszy spraw posessoryjnych; 2o względem praw do hypoteki wniesionych, a ściągających się bądź do dziedzictwa dóbr nieruchomych, bądź do dziedzictwa dóbr ruchomych, bądź do kapitałów lub innych należ-ności rzeczowych.

531 Materię tę regulował art. 445 KCKP (Również żaden opiekun nie może, bez

upoważnienia rady familijnej, przyznawać żadnych żadań, opieranych na prawach do nieruchomości ściągających się, a do ksiąg hypotecznych wcale niewniesionych, lub wpisanych tylko jako sporne, albo sposobem zastrzeżenia) i 446 KCKP (Upo-ważnienie rady familijnej jest potrzebne, gdy opiekun w imieniu małoletniego chce się domagać podziału; mocen zaś jest bez takowego upoważnienia odpowiadać na żądanie podziału, przeciw małoletniemu wniesione). Prawo cywilne obowiązujące na ob-szarze Kongresowego Królestwa Polskiego, s. 93.

ruchomości, mogło narazić małoletniego na poważne straty. Przyznanie skargi w tym zakresie, byłoby równoznaczne także z prawem alienacji dóbr sukcesora. Ważne zatem, aby w tak istotnych dla majątku pupila

sprawach opiekun działał z upoważnienia rady familijnej532. Opiekun bez

upoważnienia mógł rozpoczynać jedynie sprawy posesoryjne i

dotyczą-ce osoby pupila533, jak również wytoczyć w imieniu małoletniego sprawę

o spłatę nabywcy schedy w nieruchomości niepodzielnej534.

Jeżeli małoletni był powodem, opiekun mógł zrzec się apelacji pod

warunkiem uzyskania upoważnienia rady familijnej535.