Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pupilowi

Członkowie rady familijnej nie ponosili odpowiedzialności cywilnej

za podejmowane uchwały, ponieważ działali jako organ kolegialnie340.

Dlatego prawo chroniło małoletniego przed szkodliwym działaniem uchwał, wymagając w ważniejszych sprawach zatwierdzenia ich przez właściwy trybunał. Kodeks francuski nie zawierał szczególnego rozstrzyg-nięcia dotyczącego odpowiedzialności członków rady familijnej, której uchwały zostały unieważnione. Osoby takie ponosiły odpowiedzialność

na zasadach ogólnych341 i mogły być skutecznie pozwane jedynie w

ra-zie podstępu342. W KCKP pojawił się szczególny przepis przewidujący

odpowiedzialność członków rady343. Nawet w braku tego przepisu, radni

ponosiliby odpowiedzialność na tych samych zasadach (za szkodę pupila,

jeżeli powstała w wyniku ich podstępnego bądź niedbałego działania)344.

Sędzia pokoju nie ponosił odpowiedzialności za uchwały podjęte pod jego prezydencją, ponieważ byłoby to sprzeczne z zasadą niezawisłości

sądów345. Roszczenie małoletniego względem członków rady familijnej,

tak jak w stosunku do opieki, ulegało przedawnieniu po upływie czterech

lat, od momentu kiedy pupil stał się pełnoletni346.

339 SPPŁ, Akta Opiekuńcze nad nieletnią Krystyną Wizer, k. 14. Podobnie: SPPŁ, Akta

opiekuńcze tyczące się opieki nad pozostałemi małoletnimi po niegdy ś. P. Ontonem Sza-mowskim z Rogilewa, sygn. 5, s. 19-20 (1814 r.).

340 M. Godlewski, op. cit., s. 577.

341 Art. 1382 KN: Wszelki jakikolwiek bądź czyn człowieka, który zrządza szkodę

dru-giemu, obowiązuje tego, z którego winy nastąpił, do wynagrodzenia szkody.

342 Art. 1383 KN: Każdy odpowiedzialnym jest za szkodę, jaką zrządził nie tylko

swo-im czynem, lecz nadto swojem niedbalstwem lub nieroztropnością.

343 Art. 465 KCKP: Członki rady familijnej stają się odpowiedzialnemi małoletniemu

za podstęp i za wielkie a szkodliwe niedbalstwo.

344 E. Muszalski, Prawo cywilne obowiązujące w b. królestwie kongresowem, Prawo

osobowe i familijne, Prawo rzeczowe, Warszawa 1932, s. 224; J. Walewski, Kodeks Cywil-ny Królestwa Polskiego (Prawo z r. 1825) objaśnioCywil-ny motywami do prawa i juryspruden-cją, Warszawa 1872, s. 193.

345 Prawo cywilne familijne, s. 226-227.

Członkowie rady familijnej powinni wybierać opiekuna w zgodzie z własnym sumieniem, prawo nie przewidywało odpowiedzialności za zły wybór. Trudno byłoby przewidzieć, że konkretna osoba nie wywiąże się z powierzonych jej obowiązków. Taka odpowiedzialność mogłaby mieć ograniczający wpływ na dokonywany przez radę familijną wybór. Rodzi-na byłaby wówczas zmuszoRodzi-na do uzasadniania motywów swojej decyzji, co mogłoby być kłopotliwe. Członkowie mogliby głosować za najbliż-szym krewnym, który nie był godny zaufania tylko po to, aby uniknąć odpowiedzialności za zły wybór. Wówczas uprawnienie rady familijnej do dokonywania wyboru uległoby zatarciu, a opieka należałaby się

kon-kretnej osobie z mocy samego prawa347.

Na łamach GSW, opisano sprawę wytoczoną przeciwko opiekunom o odpowiedzialność z opieki. Po tym jak sąd zasądził od opiekunki należną nieletnim sumę, a w razie jej niewypłacalności większą część tej kwoty od opiekuna przydanego, obrońca opiekuna przydanego wystąpił w jego imie-niu z apelacją. W uzasadnieimie-niu oświadczył: Przyczyną strwonienia majątku

nieletnich b yła uchwała rady familijnej, która wbrew zdaniu Gr.

[podopie-kuna], dozwoliła matce bez zdawania rachunków spełniać dzierżawę, kiedy

zupełnie do tego nie miała zdolności. Odpowiedź na apelację W.

Suligow-skiego pełnomocnika opiekuna ad hoc nieletnich było wniesienie o uznanie opiekuna przydanego za solidarnie odpowiedzialnego z matką nieletnich i zasądzenie od niego całej sumy należnej nieletnim. Dodatkowo zawarto w artykule informację, z której wynika, że rada familijna zebrana w 1880 r. pominęła wniosek Prokuratora Sądu Okręgowego Warszawskiego, doty-czący konieczności usunięcia matki od opieki. Rada familijna uznała środek ten za przedwczesny i ewentualne ustanowienie nowej opieki zawiesiła do

ukończenia procesu348. Ostatecznie Warszawska Izba Sądowa postanowiła

zmniejszyć sumę należną od opiekuna przydanego349.

W aktach opiekuńczych spotykamy skargi na członków rad familij-nych. Jedna z nich znajduje się w aktach nieletnich Neufeld. Z akt tych wynika, że brat pupili w maju 1874 r. wystosował kolejne pismo do sądu pokoju, w którym informował o nadużyciach członka rady familijnej,

temu, który ją sprawował, przeciw opiekunowi przydanemu, i przeciw członkom rady fa-milijnej, upadaja przedawnieniem czteroletniem, rachując od pełnoletniości.

347 J. Walewski, Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego (Prawo z r. 1825) objaśniony

motywami do prawa i jurysprudencją, Warszawa 1872 [dalej: Kodeks Cywilny Królestwa

Polskiego], s. 148.

348 Sprawa o odpowiedzialność z opieki, Kronika Cywilna, GSW, 1881, nr 35, s. 284-285.

który miał jego zdaniem narażać majątek nieletnich na uszczerbek. Sąd Pokoju odpowiadając na taki wniosek stwierdził: Gdy z podań Jacka

Ej-zyka Neifelda do Sądu w interesie nieletnich Neifeldów czynionych, nie można ściągnąć wiadomości, w jaki sposób Symcha Neufeld będący tylko członkiem rady familijnej, na szkodę ich działa, i czy zachodzi konieczna potrzeba zwołania z urzędu rady familijnej dla zabezpieczenia praw nie-letnich, zatem wzywa Jacka Ejzyka Neufelda aby przede wszystkiem na piśmie szczegółowo wskazał Sądowi dowody, dla których odbycie rady familijnej uznaje za potrzebne, zwłaszcza, że w Aktach Opieki nie ma żad-nego śladu, aby Symcha Neufeld posiadał jakiekolwiek nieletnich

Neu-feldów fundusze350. W odpowiedzi brat nieletnich przedstawił, jakie

kon-kretnie ma zarzuty przeciwko swojemu bratu, który jest również jednym z członków rady familijnej. Oskarżył go o to, że był w posiadaniu nieru-chomości, którą przed śmiercią ojciec przepisał na niego, w obawie przed wierzycielami. Suplikant powołał się na pozorny charakter tej czynności (zapisał na własność, zachowując przecież tę brać od Symchy Neufeld

pismo prywatne jako nabycie to urzędowe jest pozorne i że na każde żąda-nie na powrót urzędowżąda-nie Mu zapisać jest obowiązany:– Że następżąda-nie po zejściu Izraela Neufeld pismo to prywatne zginęło i stąd Symche Neufeld korzystając obiął powołany dom w posiadanie jako by rzeczywisty właści-ciel, a później połowę tej nieruchomości pozornie sprzedał swojemu bratu Walfowi Neufeld)351.

W aktach opiekuńczych nieletnich Zieberth spotykamy inny przykład. 9/21 grudnia 1865 r. brat nieletnich wystosował wniosek o zwołanie rady familijnej. Jako jeden z głównych powodów konieczności takiego zebra-nia, wskazał naganne zachowanie jednego z członków rady familijnej. We wniosku czytamy między innymi: Matka wkrótce po sporządzonej Radzie

familijnej przyieła do siebie członka z grona Rady familijnej Zeliga Le-wartowskiego, z tym zawarła związki religijne małżeńskie a on ogarnąw-szy wogarnąw-szystko - łącznie z matką, dochody pobiera, te marnuje, odjął matce władzę zarządu czego są dowodem liczne pisma iż lokatorzy za nic matki nieważają (…) że całe działanie obojga nacechowane jest

marnotraw-stwem dążącym do zguby dobra nieletnich352.

W aktach pupilarnych natrafiamy na dokumenty, w których człon-kowie wyrazili swoje obawy, że zaniechanie w pewnych okolicznoś-ciach, mogłoby w przyszłości mieć wpływ na poniesienie przez nich

350 SPwŁ, Akta Opieki nieletnich Nejfeld, sygn. 41, k. 55.

351 Ibidem, k. 56-57.

odpowiedzialności. Np. w 1875 r. członkowie rady familijnej nieletnich Kebschów wystosowali prośbę o zwołanie rady do podsędka, w której domagali się ponaglenia opiekunów do złożenia rachunków z opieki, oba-wiając się o swoją odpowiedzialność. We wniosku napisali: tak abyśmy

nie byli odpowiedzialnemi za poniesione szkody i krzywdy małoletnich Kebschów353.

Podobną prośbę członków rady familijnej znajdujemy w aktach opie-kuńczych nieletnich Glücksmanów. We wniosku z 7/19 lipca 1846 r. za-pisano: Abyśmy zaś w późnieyszym czasie nie byli odpowiedzialnemi za

niedozór poruczonych nam obowiązków w przykładaniu się do dobra Ma-łoletnich upraszamy: aby P. S. Sąd dla powyższych okoliczności raczył odiąć władzę temuż Juzkowi Layzerowi Kohn sprawowania obowiązków Podopiekoństwa nad wzmiankowanemi nieletniemi i oddać ją Szmulowi Kohn Rabinowi w Kłodawie,- jako (…) powszechne zaufanie mającemu

i z wyboru naszego jednozgodnie wybranemu354.

W wykorzystanych aktach opiekuńczych nie znalazł się żaden przypa-dek świadczący o pociągnięciu członków do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną pupilowi.