Kwalifikacje członka rady familijnej

Członkami rady familijnej mogły być tylko osoby pełnoletnie,

któ-re korzystały z pełnej zdolności do czynności prawnych218. W

protoko-łach rad familijnych znajdujemy przykłady respektowania tego wymogu. Np. 16/28 października w 1871 r. przy sprawdzaniu obecności sędzia stwierdził brak Józefa (krewnego pupila), który jest nieletnim, a tem

sa-mem członkiem rady familijnej być nie może219.

Członkiem rady familijnej nie mógł zostać również ten, kto uległ

śmierci cywilnej220. Do składu nie mogły należeć także osoby

ubezwłas-nowolnione, osoby pozostające w sporze z małoletnim (ustawodawca chciał uniknąć sytuacji, w której jedna osoba występowałaby po dwóch

stronach sporu)221.

Członkami rady familijnej nie mogły być również, co do zasady,

ko-biety222. Ustawodawca wprowadził jednak wyjątek od tej reguły na rzecz

matki, pozostałych wstępnych223 i opiekunki dobrowolnej224. Kodeks

fran-cuski przewidywał takie uprawnienie nawet dla wdów, które pozostały po wstępnych. KCKP zapewnił ten przywilej wyłącznie wstępnym, które

pozostawały wdowami225.

218 Art. 442 KN: Nie mogą być opiekunami, ani członkami rady familijnej: 1)

Mało-letni, wyjąwszy ojca lub matkę; 2) Pozbawieni własnej woli; 3) Kobiety, wyjąwszy matkę i wstępne; 4) Wszyscy ci, którzy sami, albo których ojciec lub matka, mają z małoletnim sprawę, przez którą stan tegoż małoletniego, jego majątek lub znaczna część jego majątku jest zagrożona. Po 1825 r. materię tę regulował art. 414 KCKP.

219 SPwŁ, Akta opieki nieletnich Lipowskich w Łodzi, sygn. 42, k. 32.

220 Art. 25 KN: Przez śmierć cywilną traci skazany własność całego majątku jaki

posiadał: spadek po nim otwiera się dla jego następców, na których majątek jego prze-chodzi w takim samym sposobie, jak gdyby umarł naturalnie i bez testamentu. Niemo-że już żadnego spadku odziedziczać, ani przenosić na innych pod tym tytułem ma-jątków, jakie później nabył. Nie może rozporządzać swoim majątkiem, w całości lub w części, bądź przez darowiznę między żyjącymi, bądź przez testament, ani pod tym tytułem przyjmować, chyba tylko na alimenta. Niemoże być mianowany opiekunem, ani wpływać do czynności dotyczących opieki (…). Po 1825 r. materię tę regulował

art. 21 KCKP.

221 Art. 442 KN (414 KCKP).

222 Dopiero w 1921 r. wydana została ustawa, mocą której kobiety dopuszczono do składu rad familijnych na równi z mężczyznami (art. 14-16 Ustawy z 1 VII 1921 r.). Patrz: Wstęp, punkt 3.

223 Art. 442 KN.

224 Art. 414 KCKP.

225 Art. 377 KCKP: Tylko bracia rodzeni małoletniego, i mężowie żyiących sióstr

ro-dzonych nie są wyłączeni przez ograniczenie liczby w art. 375. postanowioney. Jeżeli ich iest sześciu albo i więcey, wszyscy będą członkami Rady familiyney, którą składać będą sami z wstępnemi płci żeńskiey w stanie wdowieńskim żyiącemi, i z wstępnemi płci męzkiey

Na ten temat wypowiedziano się również na łamach GSW: Ciotka

ta ani Opiekunką ani członkiem rady familijnej być nie mogła, ponieważ prawo nasze wyraźnie odsuwa kobiety, z wyjątkiem matki i babki, od

spra-wowania podobnych obowiązków226.

W praktyce ta zasada była w pełni respektowana. W 119 opiekach nie zdarzyła się sytuacja, aby kobieta wchodziła w skład rady familijnej.

W posiedzeniach brały udział opiekunki główne227 i krewne wstępne228.

Niekiedy w posiedzeniu rady familijnej brała udział macocha

nielet-nich229, ale odróżniano wyraźnie uczestnictwo w posiedzeniu od

człon-kowstwa w radzie familijnej.

Prawodawca nie zezwalał wybierać na członków cudzoziemców

w opiekach nad małoletnimi Polakami230, z wyjątkiem okoliczności

opi-sanych w art. 11 i 12 KCKP231. GSW zamieściła artykuł poświęcony

nawet od opieki ważnie wymówionemi. Jeżeli zaś w mnieyszey są liczbie, przywróconemi będą do uzupełnienia Rady inni krewni lub powinowaci, a to według porządku art. 375 ustanowionego.

226 A. Suligowski, Kwestya ustanowienia opieki nad nieletnią cudzoziemką, GSW, nr 18, Warszawa 1874, s. 139-140.

227 Np.: SPPŁ: Akta Sądu Pokoiu Powiatu Łęczyckiego tyczące się Opieki Nieletnich

po niegdy Ignacem Duninie, sygn. 28, k. 4-5 (1830 r.); Akta tyczące się Opieki Nieletnich Czarneckich po Julianie Czarneckim pozostałych Dzieci, sygn. 31, k. 12-13 (1832 r.); Akta Sądu Pokoju Okręgu Łęczyckiego tyczące się Opieki nad Nieletniemi dziećmi po Teodorze Ostrowskim, k. 2-3 (1843 r.). SPwŁ: Akta opieki nad Nieletniemi po Wilhelmie Edwardzie Zachert, sygn. 37, k. 2-3 (1869 r.); Akta opieki nieletnich Perli Landau, sygn. 40, k. 2-3

(1869 r.); Akta Opieki nieletnich Goldstejn, sygn. 46, k. 2-3 (1870 r.).

228 Np.: SPPŁ, Akta Opiekuńcze Nieletnich Wężyków Sp. J. W. Adama Wężyka

Sukces-sorów [dalej: SPPŁ, Akta Opiekuńcze Nieletnich Wężyków], sygn. 9, k. 9-10 (1856 r.).

229 Np.: SPwŁ, Akta nieletnich Dietsch, sygn. 43, k. 1-2 (1870).

230 Art. 414 KCKP: Nie mogą bydź opiekunami ani członkami Rady familiyney: 1mo

Małoletni, wyiąwszy oyca i matkę; 2do Pozbawieni własney woli z powodu niedołężności, pomieszania zmysłów, lub szaleństwa; 3tio Niewiasty, wyiąwszy matkę i wstępne w stanie wdowieńskim żyiące, i opiekunkę dobrowolną; 4to Osoby ślubom zakonnym poświęcone; 5to Cudzoziemcy w opiekach nad małoletniemi Polakami, ieżeli nie zachodzą okoliczności Art. 11 i 12 ninieyszego kodexsu obięte; 6 to Niechrześcijanie nad chrześcijanami; 7mo Wszyscy ci, którzy sami albo których wstępni, zstępni, lub małżonek, maią z małoletnim sprawę, przez którą stan tegoż małoletniego, iego maiatek cały, lub w znaczney części iest zagrożony.

231 Art. 11 KCKP: Cudzoziemcy używać będą równie jak Polacy praw

cywil-nych, wyjąwszy jednak następujących: 1) Nie mogą być przypuszczeni do dobro-dziejstwa odstąpienia dóbr. 2) Nie mogą być ani opiekunami, ani członkami rady familijnej w opiece nad Polakami poddanemi Królestwa Polskiego, wyjąwszy nad własnemi dziećmi i dalszemi zstępnemi.3) Nie mogą być używani za świadków przy sporządzaniu aktów urzędowych. 4) Nie są wolnemi od przymusu osobistego w spra-wach cywilnych, nawet w przypadkach, w których przeciw Polakowi poddanemu Kró-lestwa Polskiego nie ma miejsca, jeżeli nie posiadają w Polsce odpowiadającego

ma-ustanowieniu opieki nad nieletnią cudzoziemką. Po śmierci ojca, który pochodził z Królestwa Hanoweru, jej matka przeniosła się z córką z gu-berni kijowskiej do Warszawy, gdzie pozostała do swojej śmierci (w 1872 r.). W okręgu nie było krewnych, toteż zebrała się rada familijna złożona z przyjaciół i znajomych zmarłej matki. Kilka miesięcy po ustanowieniu opieki Cesarsko-Niemiecki Generalny Konsulat w Warszawie wystoso-wał do Prezesa Trybunału Cywilnego w Warszawie odezwę, w której za-żądał przejęcia nadzoru nad nieletnią. Konsulat przedstawił między inny-mi następującą wątpliwość: czy władzom zagranicznym, czy też tutejszym,

służy prawo rozciągnięcia i ustanowienia opieki nad pozostałemi w Kró-lestwie Polskiem po zmarłych cudzoziemcach dziećmi? Konsulat uzyskał

odpowiedź, że właściwe do ustanowienia opieki nad nieletnią są sądy pruskie. Toteż po zasięgnięciu opinii Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Berlinie, wystąpił o ustanowienie opieki przez sąd w Herzberg, jako właściwym miejscowo ze względu na urodzenie ojca nieletniej. Nieletnia mająca lat 16, czuła się w Warszawie dobrze, zdążyła się przywiązać do swojej ciotki. Jednak nie mogła zostać jeszcze usamowolniona, zatem jej

zdanie nie miało znaczenia232.

KCKP poszerzył ten katalog. Członkami rady familijnej

chrześcijani-na nie mogli być niechrześcijanie.Podobne ograniczenie dotyczyło osób,

które złożyły śluby zakonne oraz duchownych wyznania

ewangelicko--augsburskiego, jeżeli nie uzyskali zgody swojego konsystorza233.

Zgodnie z art. 445 KN, kto był wyłączony od opieki, albo z niej

złożo-ny, ten członkiem rady familijnej być nie mógł234. KCKP utrzymał tę

za-sadę235. Wezwany na członka do rady familijnej nieletnich Szamowskich,

odpowiedział sądowi: Gdy od opieki Małolet. Niegdy W. Ant.

Szamow-skiego oddalony zostałem, dla tego ani Członkiem Rady familiyney bydź

jątku nieruchomego lub zakładu przemysłowego, albo jeżeli nie stawią dostatecznej rękojmi. Nadto, jeżeliby Polacy poddani Królestwa Polskiego, w którym kraju w używa-niu praw cywilnych ograniczonemi być mieli, w tym razie, prawem wzajemności, poddani takiego kraju równie o tyleż w Królestwie Polskiem w używaniu praw cywilnych ograni-czonemi będą.

Art. 12 KCKP: Przepisy artykułu poprzedzającego nie będą w niczym ubliżać

trakta-tom jakie w tym względzie są lub będą zawarte.

232 A. Suligowski, Kwestya ustanowienia opieki nad nieletnią cudzoziemką, GSW, nr 18, Warszawa 1874, s. 139-140.

233 Art. 414 KCKP.

234 art. 445 KN.

235 Art. 417 KCKP: Kto jest wyłączony od opieki, albo z niej złożony, ten członkiem

nie mam Prawa236. Jednakże, gdy rada familijna zwalniała opiekuna głów-nego czy też przydagłów-nego od dalszego sprawowania opieki na ich prośbę, wówczas taki były opiekun jako krewny niekiedy wchodził w skład rady familijnej237.