Deklarowane przez uczniów powinnoœci wobec nauczycieli

„Ja” powinnoœciowe, wed³ug E.T. Higginsa, obejmuje takie

w³aœciwo-œci, którymi, jak nam siê wydaje, powinniœmy siê charakteryzowaæ — na-le¿¹ do nich obowi¹zki nak³adane na nas przez innych oraz w³asne zo-bowi¹zania (P e r v i n, 2002, s. 270). Odpowiadaj¹c na pytanie o zwi¹zki pomiêdzy wiekiem i p³ci¹ badanych uczniów a ich przekonaniami na te-mat ich powinnoœci wobec nauczycieli, podjêto próbê opisu treœci prze-konañ uczniów szko³y podstawowej, gimnazjum i uczniów liceum oraz technikum. Podstawê opisu stanowi³y powinnoœci wymienione przez ba-danych, udzielaj¹cych odpowiedzi na pytanie o ich obowi¹zki, powinnoœci wobec nauczycieli. Wymienione powinnoœci pogrupowano w nastêpuj¹ce kategorie:

1. Powinnoœci skoncentrowane na takich podstawowych zadaniach ucznia, jak:

— uczenie siê, odrabianie zadañ, przygotowywanie siê do lekcji, obecnoœæ na lekcji, przychodzenie do szko³y;

— w³aœciwa postawa ucznia wobec uczenia siê — obowi¹zkowoœæ, pra-cowitoœæ, odpowiedzialnoœæ, punktualnoœæ, terminowoœæ, systematycz-noœæ, samodzielsystematycz-noœæ, aktywnoœæ na lekcji, powa¿ne traktowanie przed-miotu.

2. Powinnoœci skoncentrowane na relacjach ucznia z nauczycielem:

— okazywanie pos³uszeñstwa — s³uchanie nauczyciela, wype³nianie jego poleceñ, stosowanie siê do ich zasad;

— unikanie zachowañ nieaprobowanych przez nauczycieli — nieprzery-wanie nauczycielowi, nieprzeszkadzanie, nierozmawianie na lekcji,

7*

100 Bernadeta Bulla

niedenerwowanie nauczyciela, nieprzeklinanie, niedokuczanie nauczy-cielowi, „niepyskowanie”, niek³ócenie siê z nauczycielem, niesprawia-nie k³opotów;

— gotowoœæ do w³aœciwych zachowañ — bycie grzecznym, kulturalnym, dobrze wychowanym, odpowiednie, w³aœciwe zachowywanie siê;

— uczciwoœæ — prawdomównoœæ, szczeroœæ, okazywanie zaufania, zdoby-wanie zaufania nauczycieli;

— rozumienie nauczycieli — wyrozumia³oœæ dla nich, cierpliwoœæ;

— zgodne wspó³¿ycie z nauczycielem — staranie siê o wys³uchanie nauczyciela, rozmawianie z nim, bycie mi³ym i uprzejmym dla niego, utrzymywanie z nim dobrych kontaktów, wspó³pracowanie z nim;

— akceptowanie nauczyciela — lubienie, kochanie nauczyciela, okazywa-nie mu przyjaŸni i ¿yczliwoœci;

— pomaganie nauczycielowi — uczynnoœæ wobec niego, wspieranie go;

— okazywanie nauczycielowi szacunku i wdziêcznoœci — podziwianie, do-cenianie pracy nauczyciela, uznanie dla niego;

— lojalnoœæ wobec nauczyciela — dobre wyra¿anie siê o nauczycielu, by-cie dla niego sprawiedliwym, nieobmawianie go;

— tolerowanie nauczyciela;

— branie przyk³adu z nauczyciela — naœladowanie nauczycieli, korzysta-nie z ich doœwiadczenia, przejmowakorzysta-nie ich ambicji;

— podjêcie pod wp³ywem nauczyciela pracy nad sob¹ — poprawianie siê, dyscyplinowanie siê, d¹¿enie do celu;

— inne — p³aszczenie siê przed nauczycielem (LO / Tech — 2), ignoro-wanie nauczyciela (LO / Tech — 1), przyznaignoro-wanie mu racji, nawet jak jej nie ma (LO / Tech — 1).

Strukturê powinnoœci, czyli czêstotliwoœæ wystêpowania danej katego-rii powinnoœci, spoœród wszystkich wymienionych, z uwzglêdnieniem wie-ku i p³ci badanych uczniów, przedstawiono w tabeli 2.

Si³ê zwi¹zku miêdzy elementami struktury powinnoœci wobec nauczy-cieli, które wymienili badani, z uwzglêdnieniem ich wieku i p³ci, obliczo-no, stosuj¹c wspó³czynnik korelacji rang Spearmana, istotnoœæ ró¿nic na-tomiast — stosuj¹c statystykê t. Si³ê zwi¹zku miêdzy rodzajami

powinno-œci wobec nauczycieli, wymienionymi przez badanych, zestawiono

poni-¿ej, a ró¿nice s¹ istotne statystycznie (0,05).

Si³a zwi¹zku (r) miêdzy elementami struktury powinnoœci wobec na-uczycieli, które wymienili:

— dziewczêta i ch³opcy — r = 0,96;

— uczniowie szko³y podstawowej i uczniowie gimnazjum — r = 0,81;

— uczniowie gimnazjum i uczniowie liceum oraz technikum — r = 0,94.

Si³a zwi¹zku (r) miêdzy elementami struktury powinnoœci wobec na-uczycieli, które wymienili dziewczêta i ch³opcy uczêszczaj¹cy do:

— szko³y podstawowej — r = 0,96;

— gimnazjum — r = 0,96;

— liceum i technikum — r = 0,89.

Si³a zwi¹zku (r) miêdzy elementami struktury powinnoœci wobec na-uczycieli, które wymienili:

— dziewczêta uczêszczaj¹ce do szko³y podstawowej i gimnazjum — r = 0,83;

— dziewczêta uczêszczaj¹ce do gimnazjum i liceum oraz technikum — r = 0,89;

— ch³opcy uczêszczaj¹cy do szko³y podstawowej i gimnazjum — r = 0,84;

— ch³opcy uczêszczaj¹cy do gimnazjum i liceum oraz technikum — r = 0,90.

Jak wynika z analizy danych zamieszczonych w tabeli 2., odpowie-dzi na pytanie o powinnoœci uczniów wobec nauczycieli, czêœciej nie uodpowie-dzie- udzie-lali — niezale¿nie od wieku — ch³opcy (4,1%) ni¿ dziewczêta (0,8%). Wraz z wiekiem badanych mala³a liczba uczniów nieudzielaj¹cych odpowiedzi na to pytanie (SP — 3,6%, gimnazjum — 2,5%, liceum / technikum — 1,8%).

Wymienione przez uczniów powinnoœci — jeœli rozpatrywaæ je na naj-ogólniejszym poziomie — skoncentrowane by³y na samym uczeniu siê albo na stosunkach ucznia z nauczycielem. I tak, powinnoœci te czêœciej (79,8%) dotyczy³y w³aœciwoœci kontaktów ucznia z nauczycielem ni¿ zadania, ja-kim jest uczenie siê (20,2%). Powinnoœci skoncentrowane na zadaniu — uczeniu siê, czêœciej wymieniali ch³opcy (23%) ni¿ dziewczêta (18,2) — po-cz¹wszy od klasy IV szko³y podstawowej a¿ do koñca szko³y œredniej. Czê-stotliwoœæ wymieniania powinnoœci skoncentrowanych na zadaniu, tj. ucze-niu siê, zmniejsza³a siê nieznacznie na poziomie gimnazjum (SP — 20,1%, LO / Tech — 21%, gimnazjum — 17,6%, w tym klasa I gimnazjum — 15,4%, klasa III — 8,6%).

Dalsza analiza danych zamieszczonych w tabeli 2. pozwala

zauwa-¿yæ nastêpuj¹ce prawid³owoœci:

1. Badani uczniowie najczêœciej deklarowali, ¿e ich powinnoœci¹ wo-bec nauczycieli jest okazywanie im szacunku oraz wdziêcznoœci (24,7%), okazywanie pos³uszeñstwa (20,6%) oraz uczenie siê (20,2%).

2. Uwzglêdniaj¹c w analizie struktury powinnoœci p³eæ badanych uczniów, zauwa¿amy, ¿e dziewczêta czêœciej (27,1%) ni¿ ch³opcy (21,2%) (niezale¿nie od poziomu kszta³cenia, z wyj¹tkiem klas I—III szko³y pod-stawowej) wymienia³y szacunek i wdziêcznoœæ, natomiast ch³opcy (nieza-le¿nie od poziomu kszta³cenia, z wyj¹tkiem klas I—III szko³y podstawo-wej) czêœciej (23%) ni¿ dziewczêta (18,2%) wymieniali uczenie siê.

102 Bernadeta Bulla

Deklarowane przez uczniów powinnoœci wobec nauczycieli

Powinnoœci skoncentrowane

na zadaniu

Szko³a podstawowa Gimnazjum Liceum

I II III IV V VI I II III I II III

T a b e l a 2

— z uwzglêdnieniem p³ci i wieku uczniów (w procentach)

Wiek (typ szko³y) i p³eæ Wiek

(typ szko³y) P³eæ

104 Bernadeta Bulla

3. Struktura wymienionych powinnoœci wobec nauczycieli okazuje siê ró¿na, w zale¿noœci od wieku uczniów:

— wraz ze wzrostem wieku badani coraz rzadziej wymieniali takie powin-noœci, jak: unikanie zachowañ nieaprobowanych przez nauczycieli (SP

— 9,1%, G — 3,5%, LO / Tech — 2,1%), w³aœciwe zachowanie (SP — 14,4%, G — 11,4%, LO / Tech — 10,3%); a tak¿e okazywanie pos³u-szeñstwa, ale dopiero na poziomie szkó³ ponadgimnazjalnych (G — 26,2%, LO / Tech — 16,9%);

— z wiekiem czêœciej wymienia siê nastêpuj¹ce powinnoœci: okazywanie szacunku i wdziêcznoœci (SP — 13,8%, G — 22,8%, LO / Tech — 29,6%), uczciwoœæ (SP — 1,9%, G — 7,2%, LO / Tech — 6,6%); zrozu-mienie nauczyciela, ale dopiero pocz¹wszy od gimnazjum (1,5%, LO / Tech — 2,8%);

— gimnazjaliœci rzadziej ni¿ uczniowie szkó³ podstawowych i œrednich jako powinnoœæ wobec nauczycieli wymieniali uczenie siê (G — 17,6%, SP

— 20,1%, LO / Tech — 21%), zgodne wspó³¿ycie z nauczycielem (G — 1,4%, SP — 4,6%, LO / Tech — 2,1%), akceptowanie nauczyciela (G — 0,4%, SP — 3,4%, LO / Tech — 1,3%); gimnazjaliœci czêœciej (6,9%) te¿ ni¿ pozostali uczniowie (SP — 5,8%, LO / Tech — 3,5%) za swoj¹ powinnoœæ uznali pomaganie nauczycielom.

Szczegó³owe powinnoœci uczniów wobec nauczycieli