Zale¿noæ miêdzy wybranymi zmiennymi umiejêtnociami asertyw-nymi i poczuciem umiejscowienia kontroli a wczesn¹ inicjacj¹ seksual-n¹ tylko czêciowo zosta³a potwierdzona w niniejszych badaniach.
W zakresie poziomu umiejêtnoci asertywnych zaobserwowano istot-ne ró¿nice pomiêdzy dziewczêtami po inicjacji a niemaj¹cymi dowiad-czeñ seksualnych umiejêtnoci asertywne dziewcz¹t po inicjacji by³y
Test
t Istotnoæ
dwustronna Ró¿nica
rednich
95% przedzia³ ufnoci dla ró¿nicy rednich (wartoæ testowana 25,70)
górna granica dolna granica
Ch³opcy po inicjacji Ch³opcy przed inicjacj¹
7,67
0,36
6,688 1,428
0,000 0,159
5,843 0,886
4,02 2,13 Umiejscowienie kontroli
150 Maria John-Borys, Miros³awa Szociñska
wiêksze. Planuj¹c badania, zak³adano odwrotn¹ zale¿noæ. Wydawa³o siê bowiem, ¿e to dziewczêta przed inicjacj¹ bêd¹ lepiej umia³y korzystaæ ze swoich praw, bardziej dbaæ o zachowanie granic i dawaæ sobie prawo do odmowy, wbrew ró¿nym naciskom ze strony otoczenia. Byæ mo¿e nie potrafi³ymy nale¿ycie uwzglêdniæ ducha czasu i zmian, jakie nast¹pi³y w wiadomoci kobiet i ich zachowaniach w relacjach intymnych. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e wysoki poziom umiejêtnoci asertywnych dziewczêta po inicjacji osi¹gnê³y w wyniku wiêkszej wiadomoci w³asnych potrzeb, pragnieñ i praw do ich zaspokajania. Byæ mo¿e sam fakt rozpoczêcia
¿ycia seksualnego upewnia³ te dziewczêta, ¿e s¹ atrakcyjne, po¿¹dane, a to dodawa³o im odwagi w podejmowaniu samodzielnych decyzji w ró¿-nych sytuacjach spo³eczró¿-nych, badaró¿-nych za pomoc¹ skali Ja i inni.
Nale-¿y pamiêtaæ, ¿e w prezentowanych badaniach dowiadczenia inicjacji by³y zdarzeniem ex post, natomiast asertywnoæ czy poczucie umiejsco-wienia kontroli by³y badane na bie¿¹cym etapie rozwoju m³odego cz³owie-ka. Nie mo¿na zatem stwierdziæ, czy wysokim poziomem asertywnoci charakteryzowa³y siê te dziewczêta przed inicjacj¹, czy po niej, w rezulta-cie lepszego poznawania siebie, tego, czego pragn¹, i tego, czego nie chc¹, aby im czyniæ. Mo¿na wyci¹gn¹æ pozytywne wnioski z tych wyników. Otó¿
dziewczêta cechuj¹ce siê wysokim poziomem asertywnoci a kontynuuj¹-ce wspó³¿ycie seksualne, bêd¹ bardziej wiadome swych potrzeb, pragnieñ, a tak¿e sposobów dbania o siebie i partnera. Bêd¹ przypuszczalnie bar-dziej odpowiedzialnie decydowaæ o tym, z kim, gdzie, w jakich warunkach chc¹ kontynuowaæ wspó³¿ycie. Mog¹ wiadomie inicjowaæ kontakty sek-sualne, uwzglêdniaj¹c jednak mo¿liwoæ odmowy drugiej strony. Osoby bar-dziej asertywne bêd¹ potrafi³y te¿ odmówiæ, uwzglêdniaj¹c swoje w³asne dobro.
Jeli chodzi o asertywnoæ ch³opców, stwierdziæ mo¿na, ¿e grupa ch³op-ców po inicjacji ma istotnie ni¿szy poziom umiejêtnoci asertywnych ni¿
rednia w populacji. Mo¿na wiêc przyj¹æ, ¿e rozpoczêcie przez nich
wspó³-¿ycia seksualnego wi¹¿e siê raczej z ni¿szym poziomem umiejêtnoci aser-tywnych. Z badañ wynika, ¿e wiêkszoæ ch³opców rozpoczyna wspó³¿ycie w bardzo m³odym wieku, ze starszymi partnerkami. Nale¿y wiêc przypusz-czaæ, ¿e poddaj¹ siê oni inicjatywie bardziej dowiadczonych partnerek, a byæ mo¿e s¹ te¿ bardziej ulegli w stosunku do spo³ecznej presji, opinii rówieników czy starszych kole¿anek (por. O l e , 1998; A l b e r t i, E m -m o n s, 2003).
W odniesieniu do kolejnej zmiennej poczucia umiejscowienia kon-troli wyniki badañ potwierdzi³y wczeniejsze hipotezy, ¿e ma ono wp³yw na wczeniejsz¹ inicjacjê seksualn¹. Istotne zwi¹zki zaobserwowano tyl-ko w grupie ch³opców. Ch³opcy po inicjacji maj¹ bardziej zewnêtrzne
czucie umiejscowienia kontroli ni¿ m³odzi bez takich dowiadczeñ i ni¿ po-pulacja ch³opców w tym wieku.
Osoby maj¹ce zewnêtrzne poczucie kontroli s¹ podatniejsze na presjê otoczenia i mniej sk³onne do podejmowania autonomicznych decyzji. Mo¿e to mieæ, w kontekcie wczesnej inicjacji seksualnej, powa¿ne konsekwen-cje. Osoby te mog¹ poddaæ siê presji, manipulacji i zdecydowaæ siê na roz-poczêcie wspó³¿ycia mimo m³odego wieku, braku odpowiedniego przygoto-wania, a nawet braku wyranej potrzeby seksualnej. Dowiadczenie takie nabiera wówczas charakter urazu psychicznego, którego skutki rzutuj¹ na póniejsze funkcjonowanie w intymnych zwi¹zkach. Poczucie umiejscowie-nia kontroli nie ró¿nicuje istotnie dziewcz¹t po inicjacji i nie maj¹cych ta-kich dowiadczeñ. Badania wykaza³y natomiast, ¿e dziewczêta, które nie rozpoczê³y wspó³¿ycia seksualnego, maj¹ istotnie bardziej zewnêtrzne po-czucie umiejscowienia kontroli ni¿ populacja dziewcz¹t w tym wieku.
Podsumowuj¹c wyniki dotycz¹ce podatnoci na wp³ywy otoczenia, mo¿-na zauwa¿yæ, ¿e ch³opcy po inicjacji maj¹ bardziej zewnêtrzne poczucie umiejscowienia kontroli i s¹ mniej asertywni ni¿ ch³opcy przed inicjacj¹.
W odniesieniu do dziewcz¹t zale¿noci te okaza³y siê inne dziewczêta, które rozpoczê³y wspó³¿ycie, maj¹ wy¿szy poziom asertywnoci, a te bez takich dowiadczeñ bardziej zewnêtrzne poczucie umiejscowienia kon-troli.
Wed³ug danych literatury ch³opcy w wieku dorastania maj¹ bardziej wewnêtrzne LOC. Wydawa³o siê wiêc, ¿e podatniejsze na presjê otoczenia bêd¹ dziewczêta (por. K u l a s, 1988, 1998). Prezentowane badania wy-kaza³y jednak odmienn¹ zale¿noæ. Wyjaniæ to mo¿na wiêkszym naciskiem spo³ecznym wywieranym na dziewczêta obarcza siê je wiêksz¹ odpo-wiedzialnoci¹ za rozpoczynanie wspó³¿ycia p³ciowego i wynikaj¹ce z tego konsekwencje. Od dziewcz¹t wymaga siê wiêkszej samokontroli i bardziej
wiadomych, dojrza³ych decyzji. Ch³opcy podlegaj¹ impulsom, chwilowym zachciankom, co niekoniecznie siê spo³ecznie pochwala, ale na pewno nie jest piêtnowane, jak w wypadku dziewcz¹t.
Wnioski
Celem autorek tej pracy by³o okrelenie zale¿noci pomiêdzy wczesn¹ inicjacj¹ seksualn¹ a czynnikami stanowi¹cymi zasoby osobowociowe, wa¿ne dla zdrowia psychicznego: asertywnoci¹ i umiejscowieniem kon-troli.
152 Maria John-Borys, Miros³awa Szociñska
Badania wykaza³y, ¿e poziom tych zasobów ró¿nicuje badane grupy pod wzglêdem p³ci oraz dowiadczenia inicjacji. Ch³opcy, którzy rozpoczêli wspó³¿ycie, maj¹ bardziej zewnêtrzne poczucie umiejscowienia kontroli i s¹ mniej asertywni ni¿ ch³opcy przed inicjacj¹. Dorastaj¹cy ch³opcy po inicjacji okazali siê podatni na wp³ywy otoczenia i ulegaj¹cy impulsom seksualnym. Dziewczêta z dowiadczeniem inicjacji s¹ bardziej asertyw-ne ni¿ ich kole¿anki bez takiego dowiadczenia. Nie ma natomiast ró¿ni-cy miêdzy tymi grupami dziewcz¹t, gdy chodzi o poczucie umiejscowie-nia kontroli. Mo¿e to wiadczyæ, ¿e dziewczêta po inicjacji zdoby³y wiêk-sz¹ niezale¿noæ od autorytetu doros³ych i przyznaj¹ sobie prawo do decydowania o podjêciu ¿ycia seksualnego. Byæ mo¿e otrzymane wyniki ukazuj¹ przemiany obyczajowoci seksualnej obu p³ci i podwa¿aj¹ stereo-typ uleg³ej kobiety i mê¿czyzny zdobywcy. Problem ten wymaga pog³ê-bionych studiów o charakterze longitudinalnym, ukazuj¹cych bardziej odleg³e konsekwencje okrelonych dowiadczeñ seksualnych wieku dora-stania.
Literatura
A l b e r t i R., E m m o n s M., 2003: Asertywnoæ. Gdañsk: Gdañskie Wydawnictwo Psy-chologiczne.
B e i s e r t M., 1991: Seks twojego dziecka. Poznañ: Zwi¹zek Wydawniczy K. Domke.
D r w a l R.£., 1981: Osobowoæ wychowanków zak³adów poprawczych. Badania nad funkcjami podkultury zak³adowej. Wroc³aw: Wydawnictwo PAN.
I m i e l i ñ s k i K., 1986: Cz³owiek i seks. Warszawa: Instytut Wydawniczy Zwi¹zków Zawodowych.
I z d e b s k i Z., 1992: Seksualizm dzieci i m³odzie¿y w Polsce. Zielona Góra: Wydaw-nictwo Wy¿szej Szko³y Pedagogicznej im. Kotarbiñskiego.
I z d e b s k i Z., O s t r o w s k a A., 2003: Seks po polsku: zachowania seksualne jako element stylu ¿ycia Polaków. Warszawa: Wydawnictwo Muza.
K r a s o w i c z G., K u r z y p - W o j n a r s k a A., 1987: Spo³eczne wyznaczniki poczucia kontroli nastêpstw zdarzeñ. Psychologia Wychowawcza, nr 5, s. 524531.
K r a s o w i c z G., K u r z y p - W o j n a r s k a A., 1990: Kwestionariusz do badania po-czucia kontroli (KBPK). Podrêcznik. Warszawa.
K u l a s H., 1988: Stabilnoæ i zmiana poczucia kontroli we wczesnej fazie okresu dora-stania. Psychologia Wychowawcza, nr 3, s. 257267.
K u l a s H., 1998: Rozwój poczucia kontroli u dzieci w wieku szkolnym. Psychologia Wychowawcza, nr 3, s. 219228.
M a l e w s k a H., 1972: Kulturowe i psychospo³eczne determinanty ¿ycia seksualnego.
Warszawa: PWN.
O l e M., 1998: Asertywnoæ u dzieci. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
S ê k H., 1988: Rola asertywnoci w kszta³towaniu zdrowia psychicznego. Ustalenia teoretyczne i metodologiczne. Przegl¹d Psychologiczny, nr 3, s. 787805.
S z o c i ñ s k a M. 2006: Uwarunkowania rodzinne oraz podatnoæ na wp³ywy otocze-nia. Praca magisterska. Instytut Psychologii Uniwersytetu l¹skiego. Katowice, maszynopis.