Wsparcie wartoœciuj¹ce

Najsilniejszy Ÿród³em wsparcia wartoœciuj¹cego okazali siê dla obu p³ci rówieœnicy, najs³abszym — nauczyciele. Badane dziewczêta doœwiadczaj¹ przy tym z obu tych Ÿróde³ istotnie wiêcej wsparcia ni¿ ch³opcy. Szczegó³y zawarto w tabeli 9.

Ta b e l a 9 Ró¿nice miêdzy p³ciami w zakresie

wsparcia wartoœciuj¹cego, doœwiadczanego

Podsumowanie

Jak ju¿ wspomniano, celem prezentowanych w tym rozdziale badañ w³asnych jest próba odpowiedzi na nastêpuj¹ce pytanie: Jaki jest poziom wsparcia doœwiadczanego przez dorastaj¹cych uczniów ze strony nauczy-cieli w porównaniu ze wsparciem doœwiadczanym ze strony innych osób znacz¹cych — rodziców i rówieœników? Przedstawione wczeœniej wyniki pozwalaj¹ na sformu³owanie kilku wniosków.

Wsparcie, jakiego doœwiadczaj¹ dorastaj¹cy ze strony nauczycieli, oka-zuje siê najni¿sze w porównaniu ze wsparciem z innych Ÿróde³. Wniosek ten jest spójny z rezultatami innych badañ, z których wynika, ¿e ucznio-wie nisko oceniaj¹ sw¹ autonomiê w szkole, stopieñ uczestnictwa w ¿yciu szko³y, a tak¿e najni¿ej (w porównaniu z pomoc¹ rodziców i rówieœników) wsparcie ze strony nauczycieli (por. Wo y n a r o w s k a i in., 2003).

Badania w³asne pozwalaj¹ dodatkowo wysun¹æ wnioski dotycz¹ce ro-dzajów wsparcia doœwiadczanego przez dorastaj¹cych. Okazuje siê, ¿e za-równo wsparcie ogólne — ze strony nauczycieli — jak i jego komponenty:

wsparcie emocjonalne, informacyjne, instrumentalne i wartoœciuj¹ce, przyjmuj¹ wartoœci najni¿sze w porównaniu z innymi, uwzglêdnionymi w badaniach, Ÿród³ami wsparcia. Szczególnie zastanawia niski poziom wsparcia informacyjnego i wartoœciuj¹cego, które wydaj¹ siê naturalnie powi¹zane z rol¹, jak¹ odgrywa nauczyciel. Odnotowano znacz¹ce rozbie¿-noœci pomiêdzy poziomem wsparcia informacyjnego ze strony matek (bê-d¹cych jego najsilniejszym Ÿród³em) i nauczycieli (por. dane w tabeli 7.), oraz miêdzy poziomem wsparcia wartoœciuj¹cego ze strony rówieœników (sta-nowi¹cych jego najsilniejsze Ÿród³o) i nauczycieli (por. dane w tabeli 9.).

Analizuj¹c wyniki badañ w³asnych, mo¿na zauwa¿yæ, ¿e wskaŸniki wsparcia nauczycielskiego w badanej grupie ch³opców s¹ ni¿sze ni¿ w gru-pie dziewcz¹t (w ka¿dym wypadku: wsparcia ogólnego, emocjonalnego, informacyjnego, instrumentalnego i wartoœciuj¹cego, ró¿nice te s¹ istotne statystycznie). Rezultaty te nabieraj¹ znaczenia wobec wyników innych badañ, wskazuj¹cych, ¿e dorastaj¹cy ch³opcy w mniejszym stopniu ni¿

dziewczêta czuj¹ siê zwi¹zani ze szko³¹ (B o r u c k a i in., 2004), czêœciej porzucaj¹ szko³ê (P i s u l a, 2006) oraz s¹ bardziej zagro¿eni wystêpowa-niem u nich zachowañ problemowych (B o b r o w s k i, 2004). Inne bada-nia wskazuj¹, ¿e wsparcie nauczycielskie stanowi istotny predyktor poczu-cia koherencji (czynnika sprzyjaj¹cego zdrowiu) zarówno wœród dorasta-j¹cych dziewcz¹t, jak i ch³opców (Wo r s z t y n o w i c z, 2006).

W badaniach w³asnych grupê badawcz¹ stanowili uczniowie klas ma-turalnych. Uzyskane wyniki zdaj¹ siê potwierdzaæ pewn¹ prawid³owoœæ,

70 Anna Worsztynowicz

na któr¹ zwróci³a uwagê Z. Do³êga. Autorka bada³a m.in. wsparcie spo-strzegane przez m³odzie¿ w ró¿nych przedzia³ach wiekowych: 12—13, 14—15, 16—17 i 18—19 lat. Najsilniejszego wsparcia nauczycielskiego doœwiadcza najm³odsza m³odzie¿, nastêpnie poziom ten systematycznie spada i jest najni¿szy w grupie najstarszej (D o ³ ê g a, 2000). Nasuwaj¹ siê pytania: Czy równie niskie jest zapotrzebowanie starszych uczniów na wsparcie nauczycielskie? Czy wsparcie nauczycielskie zaspokaja potrzeby m³odzie¿y?

Warto w tym miejscu zwróciæ uwagê na kilka faktów. E. Furmañska przytacza doniesienia z badañ 260 szczeciñskich licealistów, którzy

okre-œlili „sprawy najbardziej niepokoj¹ce samych uczniów”. Ponad 50% ba-danych zalicza do nich zbyt du¿y dystans miêdzy uczniami a nauczy-cielami, a blisko 65% — zachowanie i cechy psychologiczne nauczycieli.

Autorka zwraca uwagê na niedostatek rozmów miêdzy nauczycielami a ich wychowankami na temat tego, co tych ostatnich naprawdê nur-tuje (F u r m a ñ s k a, 2000). G. Witkin opracowa³a na podstawie danych uzyskanych od dzieci listê stresogennych sytuacji, w jakich one uczestnicz¹.

Na czele tej listy, uporz¹dkowanej wed³ug czêstoœci wskazañ, znajduj¹ siê problemy szkolne (W i t k i n, 2000). W wielu badaniach stresy zwi¹zane ze szko³¹ i relacjami z nauczycielami okazuj¹ siê g³ównymi powodami zmartwieñ dzieci i m³odzie¿y (J o h n - B o r y s, 2006). Wyniki badañ B. Bulli potwierdzi³y prawid³owoœæ, ¿e najbardziej rozpowszechnionym wœród dzieci i m³odzie¿y lêkiem jest lêk zwi¹zany z odgrywaniem roli ucznia (B u l l a, 2006). A¿ 33% badanych warszawskich nastolatków (N = 1123) postrzega nauczycieli jako niefachowych i niesympatycznych, a co dziesi¹ty uczeñ zupe³nie nie czuje siê zwi¹zany ze swoj¹ szko³¹ (B o r u c k a i in., 2004).

W badaniach B. Woynarowskiej (Wo y n a r o w s k a i in., 2003) wyraŸnie zaznaczy³ siê zwi¹zek miêdzy niskim wsparciem otrzymywanym przez uczniów w œrodowisku szkolnym a podejmowaniem przez nich zacho-wañ ryzykownych dla zdrowia. Wiadomo tak¿e, ¿e jedn¹ z istotnych przyczyn coraz powszechniej wystêpuj¹cych wœród dzieci i m³odzie¿y zaburzeñ depresyjnych s¹ niepowodzenia szkolne (P a w ³ o w s k a, S a d ³ o w -s k a, 2005).

Wydaje siê, ¿e przedstawione tu dane stanowi¹ czytelny wskaŸnik rzeczywistego zapotrzebowania uczniów na wsparcie ze strony nauczy-cieli.

Literatura

A n t o n o v s k y A., 1979: Health, Stress and Coping: New perspectives on mental and physical well-being. San Francisco: Jossey-Bass.

A n t o n o v s k y A., 1995: Rozwik³anie tajemnicy zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo IPN.

A n t o n u c c i T.C., 1985: Social Support: Theoretical Advances, Recent Findings and Pressing Issues. In: Social Support: Theory, Reasearch and Applications. Eds.

I.G. S a r a s o n, B.R. S a r a s o n. Washington: Martinus Nijhoff Publishers, s. 21—

37.

B a r d z i e j e w s k a M., 2005: Okres dorastania. Jak rozpoznaæ potencja³ nastolat-ków? W: Psychologiczne portrety cz³owieka. Praktyczna psychologia rozwojowa.

Red. A.I. B r z e z i ñ s k a. Gdañsk: GWP, s. 345—377.

B a r t o s z B., 1992: Niektóre zagadnienia wsparcia spo³ecznego. Wsparcie spo³eczne w rodzinie i dla rodziny. „Prace Psychologiczne”, nr 24, s. 21—35.

B e e H., 2000: The Developing Child. [B.m.wyd.]: Allyn and Bacon. A Pearson Educa-tion Company.

B o b r o w s k i K., 2004: Zasoby osobiste i spo³eczne a zachowania problemowe 14-let-niej m³odzie¿y. Temat zaprezentowany podczas Ogólnopolskiej Konferencji Na-ukowej w Ko³obrzegu pt. Rozwój — zdrowie — choroba.

B o r u c k a A., O k u l i c z - K o z a r y n K., P i s a r s k a A., 2004: Wybrane psycholo-giczne i psychospo³eczne zasoby zdrowia warszawskich nastolatków. Temat zapre-zentowany podczas Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej w Ko³obrzegu pt. Roz-wój — zdrowie — choroba.

B o y c e W.T., 1985: Social Support, Family Relations, and Children. In: Social Sup-port and Health. Eds. S. C o h e n, S.L. S y m e. Orlando: Academic Press, s. 151—

173.

B r y a n t P.E., C o l m a n A.M., red., 1997: Psychologia rozwojowa. Poznañ: Zysk i S-ka.

B r z e z i ñ s k i J., 1997: Metodologia badañ psychologicznych. Wyd. 2. Warszawa: PWN.

B u l l a B., 2006: Przyczyny i treœci lêku w percepcji uczniów. W: Z badañ nad zdro-wiem psychicznym uczniów — wstêp do dzia³añ profilaktycznych szko³y. Red.

M. J o h n - B o r y s, Z. D o ³ ê g a. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skie-go, s. 87—118.

C a p l a n G., 1984: Œrodowiskowy system oparcia a zdrowie jednostki. „Nowiny Psy-chologiczne”, nr 2—3, s. 92—114.

C i e œ l a k R., 1995: Problemy pomiaru wsparcia spo³ecznego. Skala Wsparcia

Spo-³ecznego. „Ergonomia”, nr 18, s. 203—213.

C i e œ l a k R., 1998: Wsparcie spo³eczne a stres w pracy kierowniczej. „Czasopismo Psy-chologiczne”, nr 1, s. 29—46.

C o h e n S., S y m e S.L., 1985a: Social Support and Health. Orlando: Academic Press.

C o h e n S., S y m e S.L., 1985b: Issues in the Study and Application of Social Support.

In: Social Support and Health. Eds. S. C o h e n, S.L. S y m e. Orlando: Academic Press, s. 3—22.

C o h e n S., W i l l s T.A., 1985: Stress, Social Support, and the Buffering Hypothesis.

„Psychological Bulletin”, Vol. 98, No. 2, s. 310—357.

C u t r o n a C.E., 1996: Social Support in Couples. [B.m.wyd.]: Sage Publications.

72 Anna Worsztynowicz

D o ³ ê g a Z., 2000: Wsparcie spo³eczne w kontekœcie edukacji. „Psychologia Rozwo-jowa”, T. 5, nr 3—4, s. 259—376.

D o ³ ê g a Z., 2006: Rozpoznawanie czynników ryzyka zaburzeñ zdrowia uczniów jako zadanie psychoprofilaktyki szkolnej. W: Z badañ nad zdrowiem psychicznym uczniów

— wstêp do dzia³añ profilaktycznych szko³y. Red. M. J o h n - B o r y s, Z. D o ³ ê g a.

Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego, s. 22—35.

F u r m a ñ s k a E., 2000: Psychoprofilaktyka zagro¿eñ rozwoju w wieku wczesnoszkol-nym i w okresie dorastania – strategie prewencji pierwotnej i wtórnej. „Psychologia Rozwojowa”, nr 1, s. 75—80.

H o u s e J.S., 1981: Work, Stress and Social Support. [B.m.wyd.]: Addison-Wesley Pub-lishing Company.

J a c o b s o n D.E., 1986: Types and Timing of Social Support, „Journal of Health and Social Behavior”, Vol. 27 (September), s. 250—264.

J a w o r o w s k a - O b ³ ó j Z., S k u z a B., 1986: Pojêcie wsparcia spo³ecznego i jego funk-cje w badaniach naukowych. „Przegl¹d Psychologiczny”, nr 3, s. 733—745.

J o h n - B o r y s M., 1994: Dorastaj¹cy w relacjach ze œwiatem. Katowice: Wydawnic-two Uniwersytetu Œl¹skiego.

J o h n - B o r y s M., 2006: Zdrowie psychiczne — przegl¹d zagadnieñ. W: Z badañ nad zdrowiem psychicznym uczniów — wstêp do dzia³añ profilaktycznych szko³y.

Red. M. J o h n - B o r y s, Z. D o ³ ê g a. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu

Œl¹skiego, s. 9—21.

K m i e c i k - B a r a n K., 1995: Skala wsparcia spo³ecznego. Teoria i w³aœciwoœci psy-chometryczne. „Przegl¹d Psychologiczny”, nr 1—2, s. 201—214.

K n o l l N., S c h w a r z e r R., 2005: „Prawdziwych przyjació³...” Wsparcie spo³eczne, stres, choroba i œmieræ. W: Wsparcie spo³eczne, stres i zdrowie. Red. H. S ê k, R. C i e œ l a k. Warszawa: PWN, s. 29—48.

M a r g a l i t M., E y s e n c k S., 1990: Prediction of Coherence in Adolescence: Gender Differences in Social Skills, Personality, and Family Climate. ,,Journal of Rese-arch in Personality”, No. 24, s. 510—521.

P a w ³ o w s k a M., S a d ³ o w s k a A., 2005: Ciemny œwiat depresji. „Psychologia w Szko-le”, nr 4, s. 131—140.

P i s u l a W., 2006: Ch³opcy maj¹ gorzej. Wywiad. „Psychologia w Szkole”, nr 4, s. 3—8.

P l o p a M., 1996: Psychospo³eczne determinanty odpornoœci na stres. „Psychologia Wy-chowawcza”, nr 4, s. 301—311.

P o m m e r s b a c h J., 1988: Wsparcie spo³eczne a choroba. „Przegl¹d Psychologiczny”, nr 2, s. 503—525.

P o p i o ³ e k K., 1996: Wsparcie spo³eczne — zarys problematyki. W: Psychologia po-mocy. Wybrane zagadnienia. Red. K. P o p i o ³ e k. Katowice: Wydawnictwo Uniwer-sytetu Œl¹skiego, s. 30—45.

P r z e t a c z n i k - G i e r o w s k a M., W ³ o d a r s k i Z., 1994: Psychologia wychowaw-cza. T. 2. Wyd. 6. Warszawa: PWN.

R a d o c h o ñ s k i M., 1991: Rola rodziny w zmaganiu siê ze stresem wywo³anym cho-rob¹ somatyczn¹. „Problemy Rodziny”, nr 6, s. 6—10.

S a r a s o n B.R., S a r a s o n I.G., P i e r c e G.R., 1990: Traditional Views of Social Sup-port and Their Impact on Assessment. In: Social SupSup-port: An Interactional View.

Eds. B.R. S a r a s o n, I.G. S a r a s o n, G.R. P i e r c e. New York: John Wiley

& Sons, s. 9—25.

S c h a f f e r H.R., 2006: Rozwój spo³eczny. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ja-gielloñskiego.

S c h w a r z e r R., Taubert S., 1999: Radzenie sobie ze stresem: wymiary i procesy. „Pro-mocja Zdrowia. Nauki Spo³eczne i Medycyna”, R. 6, nr 17, s. 72—92.

S ê k H., 1986: Wsparcie spo³eczne — co zrobiæ, aby sta³o siê pojêciem naukowym?

„Przegl¹d Psychologiczny”, nr 3, s. 791—799.

S ê k H., 1991: Psychologiczna prewencja jako obszar badañ i zastosowañ. W: Za-gadnienia psychologii prewencyjnej. Red. H. S ê k. Poznañ: Wydawnictwo Nauko-we UAM, s. 7—38.

S ê k H., 1997: Rola wsparcia spo³ecznego w sytuacji kryzysu. W: Oblicza kryzysu psychologicznego i pracy interwencyjnej. Red. D. K u b a c k a J a s i e c k a, A. L i -p o w s k a - Te u t s c h. Kraków: Wydawnictwo ALL, s. 143—158.

S ê k H., red., 1998: Psychologia kliniczna. Wyd. 3. Warszawa: PWN.

S ê k H., 2001: O wieloznacznych funkcjach wsparcia spo³ecznego. W: Psychologia kli-niczna i psychologia zdrowia. Red. L. C i e r p i a ³ k o w s k a, H. S ê k. Poznañ: Wy-dawnictwo Fundacji Humaniora, s. 13—32.

S ê k H., C i e œ l a k R., 2005: Wsparcie spo³eczne — sposoby definiowania, rodzaje i Ÿród³a wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne. W: Wsparcie spo³eczne, stres i zdro-wie. Red. H. S ê k, R. C i e œ l a k. Warszawa: PWN, s. 11—28.

S ê k H., C i e œ l a k R., red., 2005: Wsparcie spo³eczne, stres i zdrowie. Warszawa: PWN.

S h e r i d a n Ch.L., R a d m a c h e r S.A., 1998: Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.

Ta r d y Ch.H., 1985: Social Support Measurement. „American Journal of Community Psychology”, Vol. 13, No 2, s. 187—202.

Tu r n e r J.S., H e l m s D.B., 1999: Rozwój cz³owieka. Warszawa: Wydawnictwa Szkol-ne i PedagogiczSzkol-ne.

Va s t a R., H a i t h M.M., M i l l e r S.A., 1995: Psychologia dziecka. Warszawa: Wy-dawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

W i l c o x B.L., Ve r n b e r g E.M., 1985: Conceptual and Theoretical Facing Social Support Research. In: Social SupSupport: Theory, Reasearch and Applications. Eds. I.G. S a -r a s o n, B.R. S a -r a s o n. Washington: Ma-rtinus Nijhoff Publishe-rs, s. 3—20.

W i l l s T.A., 1985: Supportive Functions of Interpersonal Relationships. In: Social Sup-port and Health. Eds. S. C o h e n, S.L. S y m e. Orlando: Academic Press, s. 61—

W i t k i n G., 2000: Stres dzieciêcy. Poznañ: Dom Wydawniczy Rebis.82.

W o r s z t y n o w i c z A., 2006: Doœwiadczanie wsparcia nauczycielskiego a poczucie koherencji u dorastaj¹cych. W: Z badañ nad zdrowiem psychicznym uczniów — wstêp do dzia³añ profilaktycznych szko³y. Red. M. J o h n - B o r y s, Z. D o ³ ê g a.

Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego, s. 192—205.

Wo y n a r o w s k a B., M a z u r J., M a ³ k o w s k a A., Wo y n a r o w s k a - S o ³ d a n M., K o k o ³ o H., 2003: Œrodowisko psychospo³eczne szko³y i przystosowanie szkolne a zdrowie i zachowania zdrowotne uczniów w Polsce. Raport z badañ. Warszawa:

Zak³ad Epidemiologii Instytutu Matki i Dziecka.