„Prawda powinna być jak burza, która oczyszcza powietrze, a potem przemija. Prawda powinna uderzać jak grom, w przeciwnym bowiem razie nie jest w stanie dokonać niczego. Prawda nie może być dla czło-wieka psem; biada temu, kto na nią gwiżdże. Nie można jej prowadzić na smyczy ani w kagańcu. Nie karmi się jej i nie mierzy. Prawdzie trzeba dać rosnąć w jej przerażającym spokoju” (Canetti, 1976: 22–23).
Te zdania – uważam – można zilustrować opisami konfrontacji, jakie spotykamy w Polsce. Zrobię to ekumenicznie, bez przywoływania na-zwisk. Pierwszy przykład: czyż upadek systemu socjalizmu państwo-wego i – szerzej – komunizmu w skali globalnej, nie oczyściły zatęchłego powietrza pełnego fałszów, na jakich zbudowany był upadły system? Bez rządów prawa, bez poszanowania własności prywatnej, bez nieza-leżnych i samorządnych reprezentacji interesów grupowych, bez sys-temu partyjnego, bez suwerennych ciał państwa, a przede wszystkim bez pełnej suwerenności. Tak ocenialiśmy zmianę w 1989 roku – to była owa burza, która oczyszczała zatęchłe powietrze. Tymczasem dziś jest to już często zapomniana prawda, jakoż słyszymy i czytamy o licz-nych podobieństwach między komunizmem (socjalizmem) i liberalną demokracją. Nadal podobno żyjemy w komunizmie, tyle że komuni-styczną Moskwę zastąpiła liberalno-demokratyczna Bruksela, czy Strasburg. Gdyby to była krytyka w ramach systemu – to w porządku. Gdyby to była krytyka cywilizacji, w której żyjemy, też była to jakaś prawda. Ale chodzi o coś innego, o dyskredytację przeciwnika politycz-nego, bo ktoś myśli takie formułujący, odniósłby je do siebie, znalazłby się w potrzasku. Czy powie studentom, że system, w którym pełni funk-cje ministra, to system komunistyczny? Czyż rzekome prawdy, jakie wypowiada publicznie, nie traktowane są jak ów pies „na smyczy” interesu partyjnego?
147 Przeszłość się liczy: strukturalne przyczyny polskich konfrontacji w czasie transformacji...
Przykład drugi dotyczy elit wyłonionych z wielkiego ruchu „Soli-darności”. Jakież one są? Wiadomo, że posługują się pojęciem dobra wspólnego, dobra publicznego. Do jego definicji w odniesieniu do świata pracy przynależą, jak mniemam, prawdy głoszone przez Jana Pawła II w encyklice Laborem exercens. Czy jest taki działacz związkowy czy partyjny, który się na nie dziś powołuje i chciałby je realizować? A prawdy te były jak burza, która oczyszczała powietrze w 1981 roku, kiedy encyklikę opublikowano. Otóż reformy o kształcie neoliberalnym zmiotły myśli, które były powszechne w sercach i umysłach załóg prze-mysłowych tamtych dni, miesięcy i lat (początek to rady robotnicze na Żeraniu z Leszkiem Goździkiem – Wałęsą pamiętnego Października 1956 roku). A można było skorzystać z doświadczeń współzarządzania w Niemczech, gdzie rady zakładowe reprezentują całe załogi, czyli nie jak u nas różne małe interesy grupowe lub nawet mniej – własne in-teresy czasem tylko samego aparatu związkowego. Działacze związkowi nie są zdolni to potwierdzić, bo musieliby sami siebie skrytykować. Sprawiedliwe byłoby – dodam – ująć ich winy, bo pozycja ruchu związ-kowego jest w największej części określona przez reformy ekonomiczne typu neoliberalnego i przez kształt systemu politycznego, którego stali się częścią. Sami stali się ofiarami terapii szokowej. Ale czy zrobili jakiś poważny wysiłek, by dokonać implementacji wzorów sprawdzo-nych w kilku krajach UE, które są rynkowe i demokratyczne. Czyli można było coś zrobić, by współ-zarządzanie było realne. Obecnie są rozproszeni i niezdolni do żadnej kontrofensywy. Dlatego starają się przylepić do tej czy innej partii politycznej. Oczywiście – dla dobra ludzi pracy.
bibliografia
Andrejuk K. (2013). Postrzeganie konfliktów społecznych Co się zmieniło
i dlaczego? Warszawa: POLPAN: 1–8.
Archer M.S. (2013). Człowieczeństwo. Problem sprawstwa. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Brynjolfsson E., McAfee A. i Spence M. (2014). Labor, Capital, and Ideas in the Power Law Economy. Foreign Affairs, 93 (4): 44–53.
Camus A. (2004). Mit Syzyfa i inne eseje. Warszawa: Muza.
148 Sprawniejsze Państwo
Carreira da Silva F. i Patrick B. (2013). Teorie społeczne w XX wieku
i dzisiaj. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Domański H. (2013). Sprawiedliwe nierówności zarobków w odczuciu
społecznym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Domański H. (2014). Klasy polskie i sprawiedliwe nierówności. Gazeta
Wyborcza, 23.06: 8–9.
Eisler J. (2014). Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC
PZPR. Warszawa: Wydawnictwo Czerwone i Czarne.
Grosse T.G. (2014). W poszukiwaniu geoekonomii w Europie. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
Habermas J. (2003). Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki
liberalnej? Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Honneth A. (2012). Walka o uznanie. Moralna gramatyka konfliktów
społecznych. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Ikenberry G.J. (2014). The Illusion of Geopolitics. The Enduring power of the liberal order. Foreign Affairs, 5/6: 80–90.
Janicka K. i Słomczyński K.M. (2013). Od nierówności do polaryzacji: biegunowość struktury klasowej a różnice w postawach natury spo-łecznej i politycznej. W: J. Grotowska-Leder i E. Rokicka (red.), Nowy
ład? Dynamika struktur społecznych we współczesnych społeczeń-stwach. Łódź: Wyd. UŁ.
Jasiecki K. (2013). Kapitalizm po polsku. Między modernizacją a
peryfe-riami Unii Europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Judt T. (2013). Brzemię odpowiedzialności. Blum, Camus, Aron i francuski
wiek dwudziesty. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Kamiński A.Z. (2014). Dezercja elit. Konsolidacja ustroju politycznego
w pokomunistycznej Polsce. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
Klein N. (2007). The Shock Doctrine. The Rise of Disaster Capitalism, Toronto: Alfred A. Knopf Canada.
Kowalik T. (2010). Ekonomia polityczna klęski socjaldemokratycznej opcji. W: W. Morawski (red.), Modernizacja Polski. Struktury – Agencje –
In-stytucje. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Krasnodębski Z. (2003). Demokracja peryferii. Gdańsk: słowo/obraz terytoria. Kurz A. (2014). Kobyła historii i jej jeździec. Zdanie. Pismo stowarzyszenia
Kuźnica. 1–2.
Leder A. (2014). Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
149 Przeszłość się liczy: strukturalne przyczyny polskich konfrontacji w czasie transformacji...
March J.G. (2010). The Ambiguities of Experience. Ithaca: Cornell Univer-sity Press.
Mead W.R. (2014). The return of geopolitcs. The Revenge of the Revisionists Powers. Foreign Affairs, 5/6: 69–79.
Morawski W. (2009). Market and Politica. Justice in Postsocialist Poland. W: S. Ichimura, T. Sato i W. James (red.), Transition From Socialist to
Market Economies. Comparison of european and asian Experiences. New
York: Palgrave Macmillan.
Morawski W. (2010). Konfiguracje globalne. struktury, agencje, instytucje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Morawski W. (2010a). Modernizacja Polski. Struktury – Agencje – Instytucje. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Orenstein M.A. (2014). Poland. From Tragedy to Triumph. Foreign Affairs, 1/2: 23–28.
Peters B.G. (2005). Institutional Theory in Political Science. The ‘New
Institutionalism’.
Reed M. (2003). The Agency/Structure Dilemma in Organization Theory, Open Doors and Brick Walls. W: H. Tsoukas i Ch. Knudsen (red.), The
Oxford Handbook of Organization Theory, Meta-Theoretical Perspectives.
Oxford: University Press.
Roguska B. (2009). O upadku komunizmu i głównych aktorach przemian. W: Dwadzieścia lat przemian ustrojowych w Polsce. Warszawa: CBOS Opinie i Diagnozy, 15.
Romanowski A., Łagowski B., Walicki A. (2014). Od projektu komunistycz-nego do neoliberalnej utopii. Zdanie. Pismo Stowarzyszenia Kuźnica, 1–2. Sachs J. (2014). Ja liberałem? To jakaś pomyłka (rozmowa Rafała Wosia).
Dziennik Gazeta Prawna, 6–8.06..
Schultz M. (2014). Skrępowany olbrzym. Ostatnia szansa Europy. War-szawa: Muza S.A.
Thompson E.M. (2014). Zagrać w szachy z Ameryką. Rzeczpospolita: Plus
Minus, 12–13.06: P4–P5.
Torańska T. (1994). My. Warszawa: Oficyna Wydawnicza MOST. Walicki A. (2000). Polskie zmagania z wolnością. Kraków: Universitas. Wenzel M. (2010). Doświadczenia z okresu stanu wojennego i podziemnej
„Solidarności”. W: M. Grabowska (red.), „Solidarność” – doświadczenie,
pamięć i dziedzictwo. Warszawa: CBOS Opinie i Diagnozy, 16.
Zamoyski A. (2009). Opowieść o dziejach niezwykłego narodu 966–2008. Kraków: Wydawnictwo Literackie.