Rejsy lotniskowcowej grupy uderzeniowej. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku, już po rozwiązaniu 5 Eskadry Operacyjnej, rosyjskie okręty sporadycznie wychodziły na Morze Śródziemne. Jednym z większych przedsięwzięć organizacyjnych i operacyjnych były rejsy lotniskowcowej grupy wielozadaniowej lotniskowca „Admirał Kuzniecow”22. Lotniskowiec jest okrętem flagowym Wojenno-Morskogo Fłota Federacji Rosyjskiej. Aby prezentować ro-syjską obecność na morzach i oceanach świata, okręt wraz z jednostkami eskorty przepro-wadził cztery rejsy na Morze Śródziemne.
Pierwszy rejs grupy lotniskowcowej trwał 90 dób (23 grudnia 1995–22 marca 1996). Na po-kładzie umieszczono 13 samolotów Su-33, 2 szkolne Su-25UTG i 11 śmigłowców, mających za-pewnić bezpieczeństwo lotów oraz szkolenie w zakresie zwalczania okrętów podwodnych. Podczas operowania we wschodniej części Morza Śródziemnego wielokrotnie dochodziło do bezpośred-niej styczności rosyjskich statków powietrznych z izraelskimi wielozadaniowymi samolotami F-16I. W czasie operowania w tym rejonie okręt był wspierany logistycznie z bazy Tartus.
Na początku XXI wieku marynarka Federacji Rosyjskiej stanem posiadania przypomina-ła imperialną marynarkę rosyjską z początku XX wieku. Miaprzypomina-ła nieodpowiednią strukturę, w wyposażeniu – okręty różnorodnych typów i klas, z reguły przestarzałe, i trwała w funda-mentalnym sporze o przyszłość.
21 Admirał Siergiej Gorszkow został dowódcą marynarki wojennej zSRR po tym, jak Nikita Chruszczow zdymisjonował admirała Nikołaja Kuzniecowa. W przeciwieństwie do poprzednika zdołał urzeczywistnić swoją wizję państwa morskiego.
W licznych artykułach opublikowanych w miesięczniku „morskoj Sbornik” i w książce Morskaâ mo gosudarstva Gorszkow przekonał Rosjan, że są narodem morskim i że bez zbudowania potęgi morskiej zSRR nie zostanie potęgą światową, zdolną przeciwstawić się Stanom zjednoczonym.
22 Prace konstrukcyjne rozpoczęto 1 września 1982 r. w stoczni w Nikołajewie nad morzem Czarnym w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. Wodowanie odbyło się w 1985 r., ale do pełnej służby operacyjnej okręt wszedł 10 lat później w składzie floty Północnej. Przez lata zmieniała się jego nazwa: początkowo operował jako „Riga”, później jako
„Leonid Breżniew” i „Tbilisi”. Obecną nazwę otrzymał w październiku 1990 r.
sˆ
Siły morskie...
Na kolejny daleki rejs rosyjskich okrętów trzeba było czekać 11 lat. 5 grudnia 2007 roku po odpowiednim przygotowaniu organizacyjnym i technicznym „Admirał Kuzniecow” zo-stał skierowany w śródziemnomorski rejon działań23, do bazy w Siewieromorsku powrócił 3 lutego 2008 roku. Na Morzu Śródziemnym, razem z 11 innymi rosyjskimi okrętami i 47 stat-kami powietrznymi, wziął udział w ćwiczeniach, podczas których przeprowadzono trzy szko-lenia taktyczne z wykorzystaniem kierowanych pocisków rakietowych do zwalczania celów nawodnych i powietrznych oraz artylerii okrętowej24. Lotniskowiec wrócił do macierzystej bazy w eskorcie niszczycieli rakietowych „Admirał Czabanienko” typu Udaloy II i „Admirał Lewczenko” typu Udaloy I. Tuż przed zakończeniem rejsu okręty grupy wzięły udział w po-łączonych ćwiczeniach sił powietrznych i marynarki, prowadzonych w przestrzeni powietrz-nej nad Oceanem Atlantyckim i Arktyką25.
Następny długi rejs lotniskowcowej grupy uderzeniowej rozpoczął się 5 grudnia 2008 ro-ku. Okręty pozostawały na morzu do 2 marca następnego roro-ku. W tym czasie przeprowa-dzono wiele ćwiczeń z okrętami rosyjskiej Floty Czarnomorskiej, na zaproszenie lokalnych władz okręty wchodziły z oficjalnymi i roboczymi wizytami do portów Włoch, Grecji i Turcji26. Podczas postoju na kotwicy na redzie tureckiej bazy Akzas doszło do pożaru, w wy-niku którego śmierć poniósł marynarz, okręt zaś został w niewielkim stopniu uszkodzony27. Pożar nie doprowadził do zmian w planach szkoleniowych załogi okrętu i już po kilku dniach grupa prowadziła wspólne szkolenie z okrętami sił morskich Grecji.
Wśród dalekich rejsów lotniskowca najbardziej spektakularne było przejście w rejon Morza Śródziemnego na przełomie lat 2011/2012. Tradycyjnie na początku grudnia (6.12.2011)
„Admirał Kuzniecow” z okrętami eskorty i wsparcia, między innymi z niszczycielem rakie-towym „Admirał Czabanienko”, opuścił macierzystą bazę Siewieromorsk i udał się przez północny Atlantyk na zaplanowany wcześniej akwen, na którym miały być prowadzone ćwi-czenia z okrętami wydzielonymi z rosyjskiej Floty Bałtyckiej i Czarnomorskiej. Jeszcze przed wyjściem zespołu w morze międzynarodowe media, w tym „Prawda” i Reuters28, ogło-siły, że rosyjskie okręty udadzą się do Syrii, aby wesprzeć reżim Baszara al-Asada, który to-czył wojnę domową z rebeliantami, wspieranymi między innymi przez Katar i Arabię Saudyjską. Rosyjskie władze zaprzeczyły tym doniesieniom i podkreśliły, że rejs zespołu został zaplanowany jeszcze w 2010 roku, a więc przed wybuchem niepokojów społecznych na terytorium jedynego bliskowschodniego sojusznika Rosji. Kontrowersje związane z
rej-23 Rossiâ posyłajet avianosec w Sredizemnoe more. http://lenta.ru/news/2007/12/05/fleet/ [dostęp: 20.05.2013].
24 Nice cruise-pity about the propaganda. http://en.rian.ru/analysis/20080130/98026396.html [dostęp: 20.05.2013].
25 Oprócz sił nawodnych w ćwiczeniach wzięły udział: 2 bombowce strategiczne Tu-160 Blackjack, 2 bombowce Tu-95mS Bear, 8 bombowców Tu-22m3 Backfire, 2 samoloty wczesnego ostrzegania A-50 mainstay, 4 myśliwce przechwytujące miG-31 foxhound, 12 myśliwców Su-27 flanker i dwa zbiornikowce powietrzne Ił-78 midas. Thirty Russian aircraft take part in exercises over two oceans. http://en.rian.ru/russia/20080201/98151565.html [dostęp: 20.05.2013].
26 Russian warships dock at Turkish naval base. http://en.rian.ru/world/20090105/119372877.html [dostęp:
20.05.2013].
27 Pożar na tâżelom avianiesu em krejsere WMF Rossii „Admiral Kuzniecov”: pogib matros. http://www.newsru.com/
russia/07jan2009/kuznecov.html [dostęp: 20.05.2013].
28 T. Grove, G. faulconbridge: Russia sending warships to its base in Syria. http://www.reuters.com/article/2011/11/28/
russia-syria-warships-idAfL5E7mS1XT20111128?sp=true [dostęp: 22.05.2013].
sˆ
Bezpieczeństwo i obronność
sem pojawiły się podczas przejścia zespołu wokół Wielkiej Brytanii i Irlandii drogą atlan-tycką. Od wybrzeży Szkocji rosyjskie okręty pozostawały pod ciągłą, tygodniową obserwa-cją brytyjskiego niszczyciela rakietowego HMS „York”29. Taka sytuacja zaistniała pierwszy raz, wcześniej w ramach działań patrolowych do rejonu przejścia zespołu sporadycznie by-ły wysyłane okręty lub statki powietrzne. Po odejściu od Wysp Brytyjskich przeprowadzo-no szkolenie w międzynarodowej przestrzeni powietrznej, obejmujące pilotowanie samolo-tów Su-33 i śmigłowców pokładowych Ka-27.
Pod koniec pierwszej dekady stycznia 2012 roku okręty przeszły w rejon bazy Tartus, ale pozostały w tym rejonie przez krótki czas, ograniczony do przeprowadzenia zaopatrzenia w wodę, paliwo i produkty spożywcze. Lotniskowiec nie wszedł do portu, głównie ze wzglę-du na wymiary, ale też bezpieczeństwo. Przez następne tygodnie okręty zespołu pozostawa-ły w rejonie wschodniej części Morza Śródziemnego i testowapozostawa-ły myśliwce MiG-29K. Po po-myślnych próbach w kolejnych miesiącach podjęto decyzję o zakupie 24 takich maszyn właśnie dla lotniskowca „Admirał Kuzniecow”. Zespół wrócił do macierzystej bazy w Siewieromorsku w połowie lutego 2012 roku.
Po powrocie jednostkę skierowano do remontu średniego, połączonego z częściową mo-dernizacją i zmianami w systemie uzbrojenia. Okręt pojawi się w służbie operacyjnej na prze-łomie lat 2014/2015. Obecność znacznego zespołu sił morskich Federacji Rosyjskiej będzie zaznaczana przy użyciu innych sił, w tym również ze składu Floty Północnej.
Współpraca z siłami morskimi państw Morza Śródziemnego. Wojenno-Morskoj Fłot ściśle współpracuje z siłami morskimi Włoch i Grecji, również z Turcją, ale z tą ostatnią współpraca skupia się bardziej na akwenie Morza Czarnego.
Przykładem współpracy z marynarką Włoch (Marina Nazionale) są dwustronne ćwicze-nia IONIEX, prowadzone od wielu lat, z reguły na akwenach w pobliżu Neapolu. W 2008 ro-ku podczas pierwszej edycji wspólnego szkolenia doskonalono procedury łączności, wspól-nego manewrowania okrętów i wymiany grup abordażowych30. W następnych latach, aż do ostatniego ćwiczenia IONIEX-2012, scenariusze szkolenia, przygotowywane wspólnie przez Rosjan i Włochów, były coraz bardziej skomplikowane i uwzględniały coraz szerszy zakres współpracy, do użycia uzbrojenia artyleryjskiego włącznie31. W trakcie ostatnich ćwiczeń trenowano wspólne procedury zwalczania piratów. Ze strony rosyjskiej w ćwiczeniach zwy-kle bierze udział okręt klasy niszczyciel rakietowy lub fregata rakietowa w asyście jednego z holowników Floty Czarnomorskiej. Włoska marynarka wydziela do ćwiczeń podobne si-ły. Obie strony często korzystają z pododdziałów piechoty morskiej.
Współpraca wojskowo-techniczna Rosji z Grecją rozpoczęła się w 1993 roku podpisaniem międzyrządowego porozumienia, które weszło w życie dwa lata później. Pod koniec lat
dzie-29 York completes a week shadowing Russia’s biggest warship around the British Isles. http://www.royalnavy.mod.uk/
News-and-Events/Latest-News/2011/December/22/111222-hmS-york-Russian [dostęp: 21.05.2013].
30 Russian–Italian naval exercises, Ioniex-2008, have ended. http://www.accessmylibrary.com/article-1G1-187358721/
russian-italian-naval-exercises.html [dostęp: 21.05.2013].
31 Russian-Italian IONIEX-2012 Exercise Finished. http://rusnavy.com/news/newsofday/index.php?ELEmENT_ID=16412 [dostęp: 22.05.2013].
Siły morskie...
Rys. 2. Baza morska Tartus
Źródło: Opracowanie własne autora na podstawie mapy satelitarnej Google. http://commons.wikimedia.org/wiki/ file:Syria_
location_map.svg/
tartus
tUrCjA
syriA
irAK libAN
więćdziesiątych ubiegłego wieku Grecja zakupiła w Rosji sprzęt i uzbrojenie wojskowe o war-tości 1 mld dolarów, wśród nich systemy przeciwlotnicze TOR-M1, rakiety przeciwpancer-ne Korprzeciwpancer-net i Fagot oraz okręty desantowe na poduszce powietrzprzeciwpancer-nej typu Pomornik (Zubr).
Grecja jest jedynym państwem członkowskim NATO, które po rozpadzie ZSRR zakupiło w Rosji okręty wojenne.
Współpraca między siłami morskimi tych krajów obejmuje przede wszystkim wspólne ćwiczenia morskie. Są one przeprowadzane, gdy w greckich portach składają wizyty rosyj-skie okręty nawodne, głównie ze składu Floty Czarnomorrosyj-skiej32. W ostatnich dwóch deka-dach stosunki rosyjsko-greckie wyraźnie się ożywiły, rosyjskie okręty uświetniały obchody greckich świąt państwowych oraz rocznice zwycięstw w walce z imperium osmańskim, w któ-rej Greków wspierała rosyjska marynarka wojenna. Główne porty Grecji odwiedzane przez rosyjskie okręty to Saloniki, Pireus i Korfu.
Współpraca z Francją i Hiszpanią sprowadza się do sporadycznych wizyt w portach obu państw. W ostatnich latach, głównie ze względu na niepokoje społeczne w śródziemnomor-skich państwach afrykańśródziemnomor-skich, kontakty rosyjskiej marynarki z siłami morskimi tych państw znacznie osłabły.
32 Russia, Greece to hold joint naval drills. http://www.defencetalk.com/russia-greece-to-hold-joint-naval-exercises-25391 [dostęp: 22.05.2013].
Bezpieczeństwo i obronność
Wykorzystanie syryjskiego portu Tartus. 720 Punkt Zabezpieczenia Materiałowo- -Technicznego, bo tak obecnie brzmi nazwa byłego punktu bazowania rosyjskiej floty, jest jedyną tego typu instalacją zagraniczną wykorzystywaną przez WMF.
Umowa o bazowaniu elementów sił morskich ZSRR została podpisana w 1971 roku. Baza miała zapewnić działalność floty na akwenie Morza Śródziemnego, przede wszystkim okrę-tów i pomocniczych jednostek pływających 5 Eskadry Śródziemnomorskiej, oraz zaopatry-wanie w paliwo i inne niezbędne materiały. W 1977 roku do portu Tartus została przebazo-wana 54 Operacyjna Brygada Pomocniczych Jednostek Pływających. W kwietniu 1977 roku w bazie sformowano 229 Dywizjon Morskich i Redowych Jednostek Pomocniczych, pod-porządkowany brygadzie jednostek pomocniczych Floty Czarnomorskiej. W 1984 roku w por-cie stworzono punkt zabezpieczenia materiałowo-technicznego, który podlega zastępcy do-wódcy Floty Czarnomorskiej ds. logistycznych. Od 1991 roku punkt zabezpieczenia składa się z trzech nabrzeży pontonowych, warsztatów pływających (rotacja sześciomiesięczna), schronu i różnorodnych budynków gospodarczych (rys. 2). Baza wchodzi w skład Floty Czarnomorskiej33.
Port Tartus jest położony na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, 25 km na pół-noc od granicy z Libanem. Jest to głębokowodny port handlowy i rybacki, przystosowany do obsługi kontenerów, towarów masowych i specjalizowanych oraz materiałów ropopochod-nych, a także do wejścia statków o ładowności 120 000 ton. W 2008 roku do portu zawinę-ło 2776 statków handlowych, średnio osiem dziennie34.
Po umorzeniu przez Federację Rosyjską ponad 75% syryjskiego długu zaciągniętego u Związku Radzieckiego (9,6 mld z 13,4 mld dolarów) prezydent Al-Asad, podpisując ko-lejne kontrakty na dostawę rosyjskiego uzbrojenia, stał się jedynym i jednocześnie strate-gicznym sojusznikiem Rosji w regionie Bliskiego Wschodu35. Dzięki temu Federacja Rosyjska mogła systematycznie wzmacniać swoją obecność w tym regionie. Początkowo operowały w nim okręty Floty Czarnomorskiej, a później coraz częściej innych flot. Przywódca Syrii zgodził się na powiększenie portu i stworzenie z niego bazy morskiej z prawdziwego zda-rzenia. W 2009 roku rozpoczęto prace pogłębiarskie i hydrotechniczne w celu umożliwie-nia cumowaumożliwie-nia i obsługi jednostek większych niż dotychczas.
Mimo realnego zagrożenia Rosja utrzymuje punkt wsparcia w porcie Tartus w gotowości do działań (fot.). W ostatnich latach ze względu na udział wydzielonych okrętów WMF w operacji antypirackiej w rejonie Rogu Afryki jednostki wymagające obsługi technicznej oraz uzupełnienia zapasów często były kierowane do syryjskiego portu. Na podstawie decy-zji rosyjskiego dowództwa WMF można sądzić, że baza Tartus będzie odgrywała coraz więk-szą rolę we wsparciu logistycznym okrętów zmierzających przez Kanał Sueski na Morze Czerwone i, dalej, na Morze Arabskie w rejon patrolowania w operacji antypirackiej36.
33 m. Nałęcz: Rosyjskie wojskowe bazy zagraniczne. „Kwartalnik Bellona” 2008 nr 1, s. 188.
34 http://www.worldportsource.com/ports/commerce/SyR_Port_of_Tartous_2260.php [dostęp: 22.05.2013].
35 R. Weitz: Global security watch - Russia: a reference handbook. Praeger Security International, Santa Barbara 2010, s. 30.
36 Russia May Use Tartus Naval Base to Maintain Anti-Piracy Mission. http://rusnavy.com/news/navy/index.php?ELEmENT_
ID=16534 [dostęp: 21.05.2013].
Siły morskie...
Federacja Rosyjska i Chińska Republika Ludowa blokują zabiegi Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych mogące doprowadzić, zgodnie z prawem międzyna-rodowym, do zdecydowanych działań wobec reżimu Al-Asada. Rosjanie nie mogą pozwo-lić sobie na utracenie ostatniego sojusznika w tym regionie, z którym wiążą ich coraz szer-sze kontakty militarne37.
Po rozpadzie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich niemal całkowicie za-przestano prowadzić działalność operacyjną Wojenno-Morskogo Fłota na Morzu Śródziemnym. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku rosyjskie okręty co-raz częściej pojawiały się w syryjskim porcie Tartus, a po wprowadzeniu w życie nowej doktryny morskiej wróciły do stałej w nim obecności i aktywniejszego udziału w ćwicze-niach oraz szkolećwicze-niach dwu- i wielostronnych prowadzonych na wodach między Europą i Afryką.
Niewątpliwie najważniejszą dla Rosjan bazą morską, jedyną zagraniczną, jest baza Tartus.
Mimo wojny domowej w Syrii w bazie są utrzymywane siły rosyjskie w celu zapewnienia odpowiedniego wsparcia logistycznego okrętom marynarki wojennej.