W pierwszych dekadach XXI wieku zostały przewartościowane koncepcje prowadze-nia działań przez wojska lądowe Sił Zbrojnych RP. Koniecznością stało się aktuali-zowanie zasad walki odpowiednio do potrzeb wynikających z nowych koncepcji dzia-łań taktycznych.
Autorzy omawiają problematykę działań opóźniających we współczesnych ope-racjach. Podkreślają, że działania te nie prowadzą do rozstrzygnięcia boju, ale mo-gą stanowić pierwszy etap walki, pewnego rodzaju rozstrzygnięcie poprzedzające starcie zbrojne. Właściwa ocena taktyczna terenu i możliwości współczesnego sprzę-tu wojskowego – to czynniki, które należy uwzględnić podczas planowania, przygo-towania i prowadzenia tego rodzaju działań bojowych, by uzyskać przewagę nad przeciwnikiem.
D
ziałania opóźniające mają stosunkowo długi rodowód. Były or-ganizowane i prowadzone w czasie wojen, które toczono na zróżnicowanych względem siebie teatrach działań. Z historii wojen można podać wiele przykładów starć zbrojnych, które rozpoczy-nano działaniami opóźniającymi lub w których działania opóźniające stanowiły etap zmagań z przeciwnikiem.Działania opóźniające prowadzono w czasie II wojny światowej1, tak-że później. Podejmowano je podczas wojen lokalnych2 na różnych
te-1 Przykładem działań opóźniających w kampanii wrześniowej były walki 10 Brygady Kawalerii, dowodzonej przez płk. S. Maczka, działającej w składzie Armii „Kraków”. Wartość bojowa, wysokie morale, poziom wyszkolenia oraz duża manewrowość i znajomość zasad prowadzenia działań opóźniających pozwoliły 10 Brygadzie skutecznie przeciwstawić się trzydywizyjnemu XXII Korpusowi Pancernemu gen. P.L.E. von Kleista.
2 Między innymi w czasie wojny Pakistanu z Indiami w 1965 r. Wojska hinduskie przygotowały zasadzkę w kształcie litery U, w którą wciągnięto wojska strony przeciwnej. Pakistańczycy, chcąc pokonać opór Hindusów na kolejnych rubieżach, „weszli” w rejon zasadzki. Utracili wiele czołgów i sprzętu bojowego. opóźnianie, pozycje opóźniania, zgrupowania taktyczne, manewr, unikanie
rozstrzygają-cych walk
SŁOWA KLUCZOWE
Doświadczenia
atrach działań wojennych i z zastosowaniem najnowocześniejszych środków walki.
Wprowadzenie nowego, doskonalszego uzbrojenia nie wyeliminowało tego rodzaju działań, w istocie charakterystycznych dla walki słabszego przeciwko silniejszemu. Konflikty lokal-ne były swego rodzaju poligolokal-nem doświadczalnym dla nowych struktur i środków walki, w trakcie działań przekonano się o dużym znaczeniu warunków terenowych. W ewentualnych przyszłych działaniach wojennych najprawdopodobniej utarte schematy postępowania będą odrzucone na rzecz mechanizmu stopniowego powstrzymywania natarcia przeciwnika3. Można więc przypuszczać, że w początkowym etapie wojny działania opóźniające będą czę-sto prowadzone.
Artykuł ma na celu przedstawienie charakteru współczesnych działań opóźniających oraz uporządkowanie i rozszerzenie wiedzy z tej dziedziny. Brak bowiem naukowej ekspertyzy dotyczącej wzrastającej rangi działań opóźniających na przyszłym polu walki i angażowa-nia do ich prowadzeangażowa-nia wojsk operacyjnych.
Działania opóźniające, oprócz obrony i natarcia, stanowią podstawowy rodzaj walki4. Choć nie prowadzą do rozstrzygnięcia boju, mogą stanowić etap walki, swego rodzaju rozstrzy-gnięcie poprzedzające. Mogą być prowadzone jako działania zamierzone lub wymuszone odpowiednio do kształtowania się ogólnej sytuacji operacyjno-taktycznej. Są definiowane jako rodzaj działań, na który składa się szereg walk, bitew, szeroko stosowany manewr zmu-szający siły główne przeciwnika prowadzącego natarcie do rozwinięcia się przed zaplano-wanymi kolejnymi rubieżami opóźniania, unikając jednocześnie rozstrzygających starć i za-dając mu maksymalne straty5.
Ruch do tyłu zwykliśmy utożsamiać z paniką, bezwładem i załamaniem się wszelkich pla-nów i możliwości stawiania oporu nacierającemu przeciwnikowi. Jeśli dostrzega się korzy-ści płynące z obszaru przesłaniania (pasa, rejonu), to na ogół się zapomina, że działania opóź-niające można jeszcze prowadzić w innych sytuacjach, by bezpiecznie wyjść z trudnego położenia (np. podczas wycofania, marszu odfrontowego).
Istotą działań opóźniających jest unikanie przewlekłych strać przez stawianie nacierające-mu oporu na kolejnych pozycjach opóźniania i niedopuszczenie do rozstrzygających walk6. Opóźnianie prowadzone w warunkach znacznej przewagi liczebnej przeciwnika sprowadza się do działań defensywnych, dla których zasadniczym czynnikiem określającym osiągnię-cie celu jest czas. Czas prowadzenia tych działań bezpośrednio wiąże się ze specyfiką tere-nu, który w sposób zamierzony, zgodnie z własną koncepcją prowadzenia walki, oddaje się przeciwnikowi, by zadać mu straty i zakłócić swobodę działania i w rezultacie zdezorgani-zować jego manewr.
Z istoty tego rodzaju działań bezpośrednio wynika ich główny cel – stworzenie warunków pozostałym siłom do podjęcia działań rozstrzygających dzięki przejściu do natarcia lub pro-wadzenia obrony (manewrowej).
3 Z. Ścibiorek: Zasady prowadzenia działań opóźniających przez oddziały i pododdziały ogólnowojskowe. Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 1996, s. 5.
4 Regulamin działań wojsk lądowych. Warszawa 2008, s. 14.
5 Ibidem, s. 410.
6 Taktyka wojsk lądowych. Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2010, s. 154.
Specyfika prowadzenia...
Choć szczegółowe cele działań opóźniających są determinowane sytuacją, w której zosta-ła podjęta decyzja o ich prowadzeniu (dziazosta-łania zamierzone lub wymuszone), to zawsze za-liczać się do nich będą7:
– zyskanie czasu;
– dezorganizacja i opóźnienie działań przeciwnika na wybranym kierunku;
– zdobycie informacji o przeciwniku, w tym o głównym kierunku jego natarcia (punkcie ciężkości);
– zadanie strat przeciwnikowi;
– skanalizowanie działań przeciwnika w określony rejon (kierunek).
W wypadku podjęcia zamierzonych działań opóźniających celem będzie stworzenie wa-runków do przejęcia inicjatywy, a w wypadku wymuszonych działań opóźniających – wy-prowadzenie wojsk z walki w sytuacji zagrożenia zniszczeniem i uniknięcie rozstrzygające-go starcia w niesprzyjających warunkach (rys. 1).
Zyskanie czasu jest rozpatrywane z punktu widzenia przełożonego, który nakazał prowa-dzić działania opóźniające i określił wysiłek wojsk własnych. Uzyskany czas jest niezbędny do przygotowania przez zasadnicze siły kolejnych działań, wynikających z ogólnego zamia-ru prowadzenia walki. Tym samym czas stanowi jeden z elementów zadaniowych sił opóź-niających.
Dezorganizacja i opóźnienie działań przeciwnika są bezpośrednio związane z czynnikiem czasu. W warunkach zakładanej przez przeciwnika znacznej przewagi dąży się do maksy-malnego zakłócenia jego natarcia przez wprowadzenie go w błąd co do przebiegu przednie-go skraju obrony i zmuszenie jeprzednie-go sił do reakcji w sytuacji zagrożenia (rozwinięcie, wpro-wadzenie dodatkowych sił itp.).
Zdobycie informacji o przeciwniku ma duże znaczenie w sytuacji, gdy wojska własne na-wiązują kontakt bojowy z przeciwnikiem (nie przejmują bezpośrednio walki od innych sił).
Sposób ugrupowania przeciwnika, wprowadzania sił do walki i udzielania wsparcia może dostarczyć ważnych informacji siłom (zasadniczym) przygotowującym się do walki (skupie-nie punktu ciężkości).
Zadanie strat wiąże się z dążeniem do zmniejszenia potencjału bojowego przeciwnika.
Będzie to miało znaczenie dla prowadzenia kolejnych rodzajów działań przez siły główne.
W warunkach znacznej przewagi przeciwnika poziom zadawanych mu strat zależy nie tyl-ko od możliwości ogniowych wojsk prowadzących opóźnianie, lecz przede wszystkim od te-renu i sposobu jego wykorzystania w połączeniu ze wsparciem zasadniczych sił przełożone-go (np. ogniem artylerii, zaporami inżynieryjno-saperskimi).
Skanalizowanie działań przeciwnika jest bezpośrednio związane z koncepcją prowadze-nia dalszej walki po zakończeniu opóźprowadze-niaprowadze-nia. Uzyskany w czasie działań opóźprowadze-niających czas jest wykorzystywany na przygotowanie działań przez pozostałe siły, co wyraża się w kon-centracji głównego wysiłku na wybranym obiekcie terenowym lub określonej jednostce tak-tycznej. Wprowadzenie przeciwnika (jego zasadniczych sił) w ten obszar znacznie utrudni mu uzyskanie powodzenia na wybranym kierunku oraz zminimalizuje zagrożenie w słabiej bronionych rejonach.
7 Ibidem, s. 154.
Doświadczenia
Rys. 1. Brygada w działaniach opóźniających (przykład) Źródło: Opracowanie własne autorów
Stworzenie warunków do przejęcia inicjatywy wiąże się z czynnikiem czasu, sił i terenu.
Dzięki działaniom opóźniającym zasadnicze siły zyskują czas na przygotowanie się do wal-ki, przeciwnik jest wprowadzany w obszar, w którym będzie najbardziej podatny na atak.
Pośrednio działania opóźniające wiążą część sił przeciwnika, dezorganizują podejście i roz-winięcie, tym samym umożliwiają wykorzystanie zasadniczego wysiłku wojsk własnych na drugim kierunku działania.
Wyprowadzenie wojsk z walki w sytuacji zagrożenia zniszczeniem może być związane za-równo z niepowodzeniem własnych działań (np. obrony), jak i z niepowodzeniem sąsiada i realnym zagrożeniem wykonania obejścia przez przeciwnika. W takiej sytuacji podjęcie wysiłku opóźniania ma charakter doraźny, a w związku z brakiem wcześniejszego przygo-towania (rubieży, zapór) wymaga maksymalnego skoordynowania wspólnego wysiłku sił i środków. Uzyskany wówczas czas jest niezbędny do oderwania się zasadniczych sił od prze-ciwnika oraz do przygotowania kolejnej rubieży obrony i odpowiedniego skorygowania swo-jego ugrupowania.
Opóźnianie jako dążenie do uniknięcia rozstrzygającego starcia w niesprzyjających wa-runkach wynika bezpośrednio z rezultatu wcześniejszych działań wojsk własnych (brak po-wodzenia) i z dążenia do przeniesienia ciężaru walki w inny rejon, z punktu widzenia wojsk własnych korzystniejszy do rozstrzygającego starcia. Działania te mogą być determinowane niepowodzeniem obrony lub natarcia, ukształtowaniem terenu – niekorzystnym ze względu na dalsze działania, a także małym prawdopodobieństwem odniesienia sukcesu w rozstrzy-gającej walce z przeciwnikiem w określonym czasie (teren, jego potencjał itp.).
Do czynników warunkujących prowadzenie działań opóźniających zalicza się: czas, teren, potencjał bojowy i przestrzeń8.
Czas jest rozpatrywany w dwóch aspektach. W pierwszym jako okres niezbędny na przy-gotowanie do prowadzenia działań, w drugim – jako element zadaniowy, okres prowadze-nia działań. Wielkość poszczególnych okresów bezpośrednio wpływa na sposób przygoto-wania rejonu (pasa, obszaru) do opóźniania oraz na sposób prowadzenia samych działań (z jakim przeciwnikiem, na jakiej głębokości, w jakim terenie i jak długo będą prowadzo-ne działania). Czas stanowi niezbędny element kalkulacyjny działań opóźniających, z któ-rym wiąże się potencjał sił wyznaczonych do opóźniania i wybór sposobu oddziaływania na przeciwnika.
Teren wpływa na efektywność działań opóźniających. Powinien być wybrany z rozmy-słem, tak by sprzyjał zminimalizowaniu znacznego potencjału przeciwnika na poszczegól-nych kierunkach natarcia (pojemność korytarzy podejścia, liczba dróg podejścia) i ograni-czeniu jego możliwości manewrowych (dążenie do obejścia). Za najkorzystniejszy uważa się teren urozmaicony pod względem rzeźby i występowania przeszkód naturalnych niemoż-liwych do pokonania z marszu (manewr na lądzie), a także pozwalający na kanalizowanie przeciwnika w sposób naturalny lub z wykorzystaniem stosunkowo niewielkiej liczby sztucz-nych zapór.
W działaniach prowadzonych przez słabszego powodzenie bardziej zależy od kunsztu do-wodzenia, sztuki i umiejętności prowadzenia walki oraz wykorzystania warunków
tereno-8 Regulamin działań…, op.cit., s. 14.
Specyfika prowadzenia...
Doświadczenia
wych niż od zwykłej siły. Urozmaicenie terenowe i umiejętne wkomponowanie jego właści-wości w scenariusz działań opóźniających wzbogaca ich specyfikę9.
Potencjał bojowy ściśle wiąże się z terenem. Dzięki wykorzystaniu ukształtowania terenu można skoncentrować wysiłek na wybranych kierunkach opóźniania, tym samym zgroma-dzić niezbędny zestaw sił i środków (ugrupowanie bojowe) umożliwiający nie tylko bezpo-średnią walkę z przeciwnikiem, lecz także utrzymywanie odwodów (ogólnowojskowych, przeciwdesantowych, rodzajów wojsk) zabezpieczających przejście na kolejną linię opóźnia-nia oraz pozwalających reagować na dynamiczne zmiany sytuacji.
Przestrzeń jako wielkość rejonu (pasu, obszaru) prowadzenia działań opóźniających mu-si zapewniać wykonanie zadań związanych głównie z zyskaniem czasu. Dlatego powinna mieć taką głębokość, by możliwe było prowadzenie działań (manewrowania) przez siły na kilku liniach opóźniania (każda o odpowiedniej głębokości względem sił zaangażowanych do walki). Jest to istotne w kontekście podziału wysiłku i wyboru metody opóźniania.
Przestrzeń jest związana z potencjałem, ponieważ wraz z jej wzrostem powiększa się jej pojemność dla sił przeciwnika, a maleje jej stopień nasycenia wojskami własnymi. Można to niwelować przez zapewnienie odpowiedniego stopnia manewrowości własnej (sprzęt, dro-gi), maksymalne wsparcie niezaangażowanych w opóźnianie etatowych sił przełożonych wyższych szczebli, przydzielenie wysiłku lotnictwa wojsk lądowych (przede wszystkim do wykonywania uderzeń z powietrza) oraz utrzymywanie mobilnego rzutu lądowego (bloko-wanie desantów, prób obejścia itp.).
Do zasad determinujących działania opóźniające, bezpośrednio wpływających na ich po-wodzenie (skuteczność), zalicza się: rozpoznanie, walkę elektroniczną, połączenie manew-ru z ogniem, działania zaczepne, utrzymywanie swobody działania, ochronę i obronę oraz działania pozorne10.
Wymienione zasady podkreślają swoisty sposób prowadzenia działań opóźniających.
Działania te nie ograniczają się bowiem tylko do obrony na liniach opóźniania, polegają tak-że na stosowaniu różnorodnych metod oddziaływania na przeciwnika w połączeniu z aktyw-nością i zaskoczeniem. Przede wszystkim dąży się do uzyskania przewagi informacyjnej nad przeciwnikiem, dotyczącej kierunków jego podejścia, przyjętego ugrupowania itp.
Pododdziały wyznaczone do działań opóźniających mają małe możliwości prowadzenia rozpoznania swoimi etatowymi siłami. Wysiłek ten jest podejmowany przez szczebel, w któ-rego rejonie (pasie, obszarze) odpowiedzialności obronnej są organizowane działania opóź-niające, odpowiedzialny za zbieranie informacji o przeciwniku [także o terenie rejonie (pa-sie, obszarze) odpowiedzialności rozpoznawczej, który znacznie wychodzi poza rejon (pas, obszar) odpowiedzialności obronnej]. W pozyskiwanie informacji są angażowane również pododdziały walki elektronicznej (WE), mimo że na czas działań są one przydzielone do po-szczególnych związków taktycznych (ZT). Zdobywają one informacje potrzebne dowódcy organizującemu działania opóźniające. Wskazane jest wykorzystanie możliwości pododdzia-łów WE do mylenia przeciwnika co do rozmieszczenia stanowisk dowodzenia (SD), kierun-ków i zakresu działań wojsk własnych.
9 Z. Ścibiorek: Działania opóźniające. Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1996, s. 53.
10 Taktyka wojsk…, op.cit., s. 156.
Ustalenie podstawowych danych o przeciwniku jest niezbędne do stworzenia odpowied-niego potencjału w poszczególnych punktach poszczególnych linii opóźniania. W celu za-pewnienia odpowiedniego oddziaływania na przeciwnika, ze względu na jego znaczną prze-wagę, należy połączyć manewr z ogniem – przenieść ciężar działań w różne miejsca pola walki oraz umożliwić oderwanie się od przeciwnika i przejście do działań na kolejnych li-niach opóźniania. Sprzyja temu przyjęcie odpowiedniego ugrupowania bojowego, umożli-wiającego płynne przechodzenie od obrony do kontrataku, od skupienia wysiłku w jednym miejscu do działań w małych zgrupowaniach (wieloogniskowość), oraz od konwencjonal-nych do niekonwencjonalkonwencjonal-nych sposobów oddziaływania na przeciwnika (system zasadzek, działań pozornych itp.).
Siły i środki wyznaczone do prowadzenia i wsparcia działań opóźniających muszą odpo-wiadać celom stawianym przez szczebel planujący te działania. Oznacza to, że osiągnięcie zakładanego celu – rozumianego jako efekt – wymaga stworzenia zgrupowania taktyczne-go dającetaktyczne-go rękojmię osiągnięcia tetaktyczne-go celu. Jeśli podstawowym kryterium zadaniowym opóź-niania jest czas, to pod względem terenu działania i potencjału nacierającego przeciwnika (zarówno lądowego, jak i powietrznego) należy dokonać niezbędnych kalkulacji dotyczą-cych pożądanego nasycenia wojskami własnymi. Im teren jest trudniejszy dla nacierającego (stosunkowo mało dróg podejścia), tym lepsze są warunki do wykorzystania potencjału wojsk w prowadzonych działaniach. Im dłuższy czas przydzielony na rozbudowę inżynieryjną i przygotowanie systemu ognia, tym większe możliwości sztucznego kanalizowania prze-ciwnika i zadawania mu strat. W terenie, w którym do opóźniania trzeba zaangażować wię-cej niż jedną trzecią sił, by osiągnąć pożądany rezultat, celowe jest odstąpienie od tego ro-dzaju działań na rzecz innych form oddziaływania na przeciwnika, przede wszystkim z zakresu ubezpieczenia i zbierania informacji.
Kolejnym determinantem wydzielenia sił do działań opóźniających jest koncepcja roze-grania walki obejmująca zarówno samo prowadzenie opóźniania, jak i działania podejmo-wane po jego zakończeniu. Chodzi o określenie, czy siły wyznaczone do prowadzenia dzia-łań opóźniających przejdą w kolejnym zadaniu do obrony, do odwodu, czy wrócą w podporządkowanie etatowych zgrupowań.
Szczebel dowodzenia, który w swoim rejonie (pasie, obszarze) odpowiedzialności obron-nej zamierza prowadzić działania opóźniające, musi wydzielić część swoich sił etatowych (także z ewentualnych wzmocnień) do prowadzenia tych działań w sytuacji, gdy sam rejon (pas, obszar) sił przesłaniania będzie miał szerokość równą szerokości obrony jego pierw-szorzutowych pododdziałów (oddziałów), a głębokość równą jego rejonowi obrony lub więk-szą od niego (rys. 2).
W przestrzeni opóźniania należy się więc spodziewać (zgodnie z zasadą stosunku sił 1:3) całego potencjału przeciwnika i kilkakrotnie mniejszego potencjału wojsk własnych. Ma to istotne znaczenie przy wydzielaniu wojsk własnych, które muszą być odpowiednio liczne, by zapewniły utrzymanie zakładanego tempa natarcia przeciwnika11.
11 celowo nie podaje się sformułowań typu: brygada do działań opóźniających wydziela siły wielkości batalionu, dywizja zaś – wielkości brygady, ponieważ w pewien sposób wpłynęłoby to na schematyczność stosowanych rozwiązań. Każde opóźnianie i wielkość zaangażowanych sił zawsze są zależne i powiązane z terenem, przeciwnikiem i czasem.
Specyfika prowadzenia...
Doświadczenia
W języku wojskowym często jest używane pojęcie „działania opóźniająco-obronne”. Co odróżnia działania opóźniające od działań obrony? Odpowiedź wydaje się prosta: specyfi-ka planowania, organizowania i prowadzenia. Ponadto w klasyfispecyfi-kacji działań taktycznych wyodrębniono trzy podstawowe działania bojowe: opóźnianie, obronę i natarcie. Zasadnicze różnice dotyczą jednak innych aspektów. W opóźnianiu unika się rozstrzygających starć, pozycje opóźniania są organizowane w celu powstrzymania nacierającego tylko na okre-ślony czas, większość środków ogniowych jest rozmieszczana na przednim skraju, kontr-ataki są wykonywane mniejszymi siłami z zaskoczenia (w celu oderwania się od przeciw-nika sił własnych na rubieżach opóźniania i zajęcia kolejnych), a wojskom przydziela się szersze i głębsze rejony, pasy czy obszary przesłaniania. Opóźnianie ma także zapewnić wojskom wystarczający czas na zorganizowanie obrony w rejonach, pasach obrony. Ponadto cechą charakterystyczną walk prowadzonych w trakcie działań opóźniających jest zadawa-nie przeciwnikowi dotkliwych strat, ale bez wdawania się w przewlekłe starcia na jednej pozycji (linii) opóźniania.