Problematyka operacji informacyjnych jest dostrzegana w wielu państwach na świecie, jednak to Amerykanie pierwsi zdefiniowali podstawowe terminy z tego obszaru. W ostatniej
5 Koncepcja komunikacji strategicznej w Siłach Zbrojnych RP. cDiSSZ, Bydgoszcz 2013, s. 23.
Źródło: Opracowanie własne autora na podstawie Koncepcja komunikacji strategicznej w Siłach Zbrojnych RP. cDiSSZ, Bydgoszcz 2013, s. 10
Rys. 1. Zdolności rozwijane w ramach komunikacji strategicznej cIMIc
Media społecznościowe PSYOPS
Działalność promocyjna INFOOPS
Działalność wojskowej służby prasowej
KLE KOmUNIKAcjA STRATEgIcZNA
Operacje informacyjne...
Doświadczenia
dekadzie minionego wieku uznali dotychczasową konotację walki informacyjnej za niepre-cyzyjną, ponieważ wiele przedsięwzięć sfery informacyjnej jest prowadzonych w czasie po-koju i nie da się zakwalifikować do walki. Walka zaś stanowi istotę działań bojowych, w któ-rych jeden z podmiotów przeciwdziała drugiemu i dąży do osiągnięcia przeciwstawnego celu6. Także w obowiązującym Regulaminie działań wojsk lądowych wskazano, że walka zbrojna polega na prowadzeniu działań w celu zniszczenia (obezwładnienia) przeciwnika przy wykorzystaniu broni. Określenie „walka” kojarzy się więc ze starciem co najmniej dwóch stron i może wywoływać negatywne odczucia. Zaproponowano więc pojęcie „ope-racje informacyjne”, które może odnosić się do przedsięwzięć zarówno militarnych, jak i nie-militarnych i z tego względu wydaje się odpowiedniejsze.
W grudniu 1996 roku została opublikowana dyrektywa Departamentu Obrony Stanów Zjednoczonych, zatytułowana Information Operations, która zapoczątkowała nowy okres w rozwoju walki informacyjnej. W tym samym roku wydano doktrynę operacji informacyj-nych sił lądowych (FM-100-6), a w sierpniu 1998 roku – doktrynę operacji informacyjinformacyj-nych sił powietrznych (Information Operations Air Force Doctrine Document 2-5). Także w 1998 roku amerykańskie Kolegium Szefów Sztabów opublikowało dokument Połączona doktryna operacji informacyjnych (Joint Doctrine for Information Operations – JP 3-13).
Wielu ekspertów wydanie tej doktryny uznało za początek wyścigu zbrojeń w sferze dzia-łań informacyjnych.
W listopadzie 2009 roku została wydana sojusznicza doktryna operacji informacyjnych AJP-3.10. Allied Joint Doctrine for Information Operations. Dokumentem wyjściowym dla niej był dokument MC 0422/3, dotyczący polityki militarnej NATO w dziedzinie operacji informacyjnych7. W MC 0422/3 podkreślono prymat cywilno-politycznego kierownictwa w odniesieniu do zagadnień informacyjnych. Dodatkowo zaznaczono, że zarówno MC 0422/3, jak i AJP-3.10 dotyczą tylko działań militarnych.
Podczas konferencji harmonizującej poświęconej tematyce operacji informacyjnych (INFOOPS) Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, która odbyła się w maju 2008 ro-ku, przedstawiciele Sojuszniczego Dowództwa NATO do spraw Operacji (ACO), Sojuszniczego Dowództwa NATO do spraw Transformacji (ACT) i struktur sił NATO jednomyślnie zade-cydowali o opracowaniu podręcznika operacji informacyjnych. Publikacja, o nazwie Bi-SC NATO Information Operations Reference Book, została wydana w maju 2010 roku i była przeznaczona dla osób praktycznie zajmujących się problematyką operacji informacyjnych.
Termin „operacje informacyjne” obejmuje dwa pojęcia „operacja” i „informacja”. Celowe wydaje się ich wyjaśnienie.
Zgodnie z zapisami słownikowymi operacja to całokształt działań wojskowych (walk, bi-tew, manewrów) oraz przedsięwzięć organizacyjnych, realizowanych w różnym czasie i na znacznej przestrzeni, połączonych wspólnym celem i planem8. W Leksykonie wiedzy
wojsko-6 Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd., Warszawa 2008, s. 19.
7 Military Decision on MC 0422/3 NATO Military Policy on Information Operations, 9 March 2007. 20 lipca 2012 r.
opublikowano nowy dokument dotyczący polityki NAtO w dziedzinie operacji informacyjnych – Mc 0422/4. Nie wprowadza on zasadniczych zmian w stosunku do Mc 0422/3.
8 Słownik języka polskiego. t. III. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1992, s. 524.
wej z 1979 roku termin ten objaśniono następująco: Operacja to zespół walk, bitew, uderzeń ogniowych i manewrów toczonych lub wykonywanych na lądzie, w powietrzu i na morzu przez związki operacyjne (zgrupowania operacyjne) różnych rodzajów wojsk i sił zbrojnych, połączonych wspólną myślą przewodnią (zamiar walki, operacji), prowadzonych pod jed-nym kierownictwem, dla doprowadzenia do osiągnięcia celu operacji (bitwy) lub celu stra-tegicznego9.
W myśli wojskowej ostatnich lat ujęcie problemu operacji znacznie ewoluowało. Zajmowali się nim między innymi Mariusz Wiatr w pracach Między strategią a taktyką i Operacje po-łączone oraz Andrzej Czupryński w publikacji Współczesna sztuka operacyjna.
Zdaniem M. Wiatra, wraz z rozwojem społeczeństwa i dominujących w nim sposobów wytwarzania zmieniał się charakter operacji. Początkowo chodziło o skupienie sił w czasie i przestrzeni w celu wykonania zdecydowanego uderzenia na przeciwnika lub przeciwsta-wienia się jego uderzeniu. Rozwój idei operacji połączonej doprowadził do powstania kon-cepcji operacji rozstrzygających, w których dąży się nie tyle do fizycznej destrukcji przeciw-nika, ile do wyłączenia elementów decydujących o możliwości prowadzenia działań10.
Zgodnie z obowiązującą w NATO definicją operacja to działania wojskowe lub realizo-wane wojskowe misje strategiczne, taktyczne, szkoleniowe, zabezpieczające bądź admini-stracyjne; proces prowadzenia walki, włącznie z przemieszczeniem, dostawami zaopatrze-nia, atakiem, obroną i ruchem potrzebnymi do osiągnięcia celów bitwy lub kampanii11.
Współcześnie przez pojęcie „operacja” jest rozumiane skoordynowane użycie różnych ro-dzajów sił zbrojnych do osiągnięcia określonego celu. Ze względu na rodzaj wspieranego celu polityki państwa wyróżnia się operacje: wojenną, reagowania kryzysowego, pokojo-wą12. W definicji tej uwypuklono element połączoności dla osiągnięcia wspólnego celu ope-racji. Operacje połączone to działania, w które są zaangażowane co najmniej dwa rodzaje sił zbrojnych pod jednym dowództwem.
Drugi termin – „informacja” jest jednym z fundamentalnych pojęć współczesnej filozofii, nauk teoretycznych i stosowanych oraz w praktyce sterowania systemami technicznymi, spo-łecznymi, ekonomicznymi i biologicznymi. Każda z tych dziedzin definiuje informację ze względu na swoją specyfikę i potrzeby.
Mimo że informacja jest jednym z najczęściej używanych pojęć, to nie jest możliwe po-danie jednej jej definicji. Dlatego w badaniach naukowych często rezygnuje się z definiowa-nia tego terminu i poprzestaje na jego intuicyjnym potocznym rozumieniu bądź uzupełdefiniowa-nia się go określeniami pomocniczymi, stosownie do rozpatrywanej problematyki. Dlatego w li-teraturze spotkamy to pojęcie jako odniesienie do różnych dziedzin działalności człowieka – mówimy o informacji rynkowej, informacji ekonomicznej, informacji gospodarczej, infor-macji bibliotecznej czy inforinfor-macji kierowniczej13
9 Leksykon wiedzy wojskowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1979, s. 278.
10 Vide: M. Wiatr: Operacje połączone. Wydawnictwo Adam Marszałek, toruń 2006, s .18 – 19.
11 AAP-6 (2013). Słownik terminów i definicji NATO. Agencja Standaryzacyjna NAtO, 3 kwietnia 2013, s. 295.
12 Regulamin działań…, op.cit., s. 425.
13 Próbę zebrania definicji tego pojęcia podjął Leopold ciborowski. Idem: Pojęciowa interpretacja terminu „informacja” i jej pochodnych. „Zeszyty Naukowe AON” 2010 nr 4, s. 58–107.
Operacje informacyjne...
Doświadczenia
Zgodnie z zapisami encyklopedycznymi informacja jest to każdy czynnik zmniejszający stopień niewiedzy (nieokreśloności) o badanym zjawisku, umożliwiający człowiekowi, orga-nizmowi żywemu lub urządzeniu automatycznemu polepszenie znajomości otoczenia i w spraw-niejszy sposób przeprowadzenia celowego działania; źródłem informacji są odbierane wia-domości, a miarą informacji jest ilość informacji14.
Na potrzeby wojska informacja została zdefiniowana jako nieprzetworzone fakty opisane w dowolny sposób i powiązane z innymi cząstkowymi informacjami, które poddane analizie przez sztabowe komórki rozpoznawcze tworzą wiadomości rozpoznawcze. Pozyskane (zdo-byte) informacje powinny być wartościowe z punktu widzenia ich użyteczności, wiarygod-ności, aktualności i kompletności zawartych w sobie treści15. Informacja obejmuje więc po-jedynczy fakt lub grupy faktów (danych), które zostały pozyskane (zdobyte) przez potencjał rozpoznawczy i stanowi opis zaistniałego stanu rzeczy w określonym czasie i przestrzeni.
W AJP-2. Allied Joint Intelligence, Counter Intelligence and Security informację uznano za „czynnik zwycięstwa”. Jednocześnie jest ona podstawą planowania i niezbędnym narzę-dziem w arsenale dowódcy. Dowódca nie powinien myśleć o rozpoczęciu operacji bez od-krycia intencji i możliwości przeciwnika, gdyż to tak jakby wyruszał na pole bitwy z „zawią-zanymi oczami16.
W dokumencie JP 3-13 operacje informacyjne zostały zdefiniowane jako działania skie-rowane przeciw informacjom i systemom informacyjnym przeciwnika, wykorzystując i jed-nocześnie broniąc własne informacje i systemy informacyjne. Operacje informacyjne wyma-gają ścisłej i ciągłej integracji sił, środków i zasobów oraz działań ofensywnych i defensywnych, jak również odpowiedniego współdziałania systemu dowodzenia i kierowa-nia z wywiadem i rozpoznaniem17.
W NATO operacjom informacyjnym została przypisana funkcja militarna. Na ich podsta-wie są wysuwane sugestie i koordynowane wojskowe działania informacyjne w celu osią-gnięcia określonych rezultatów dotyczących woli, zrozumienia oraz fizycznych możliwości przeciwników, potencjalnych przeciwników lub innych ugrupowań pozostających w rejonie odpowiedzialności dowódcy. Komórka operacji informacyjnych ma koordynować działania, a nie dowodzić. Działania informacyjne są to przedsięwzięcia ukierunkowane na wpływa-nie na informację i/lub na systemy informacyjne. Mogą być prowadzone przez jakiegokol-wiek gracza i również zawierają środki zapobiegania działaniom informacyjnym prowadzo-nym przez stronę przeciwną.
W Doktrynie działań połączonych D/01 (C) operacje informacyjne zostały zaliczone do głównych funkcji połączonych18.Oznaczają skoordynowane i zsynchronizowane działania
14 Encyklopedia powszechna PWN. t. 2. Warszawa 1974, s. 281.
15 Doktryna rozpoznanie wojskowe D/2. Sztab Generalny WP, Warszawa 2013, s. 14.
16 Allied Joint Intelligence, Counter Intelligence and Security Doctrine AJP-2, December 2003, s. 1-1-1.
17 Joint Doctrine for Information Operations, JP 3-13, USA, 9 October 1998, s. I-9. 27 listopada 2012 r. Amerykanie wydali nową doktrynę jP 3-13.
18 Zgodnie z doktryną dowódca, określając zdolności niezbędne do osiągnięcia przez siły połączone, powinien rozważyć przede wszystkim funkcje połączone, do których, oprócz operacji informacyjnych, należy zaliczyć: dowodzenie i kierowanie, wywiad – rozpoznanie, planowanie, manewr i środki ogniowe, wybór celów i środków ich niszczenia, ochronę sił, współpra-cę cywilno-wojskową, informowanie publiczne oraz ciągłość działań.
podejmowane w celu uzyskania pożądanego wpływu na wolę, sposób myślenia i zdolno-ści strony przeciwnej, potencjalnych przeciwników i innych grup określonych przez NAC (North Atlantic Council19). Działania te powinny wspierać ogólne cele NATO przez wpły-wanie na informacje, systemy oraz procesy informacyjne strony przeciwnej z wykorzysta-niem własnych zasobów informacyjnych i ich ochroną. INFOOPS polegają na zintegro-wanym zastosowaniu wielu zdolności i technik do osiągania specyficznych efektów we wspieraniu działań. Występują na wszystkich poziomach operacji sojuszu i będą prowa-dzone w całym obszarze operacyjnym NATO na podstawie politycznych wytycznych NAC i spójności ze strategią informacyjną sojuszu. INFOOPS mają na celu także ochronę pro-cesu podejmowania decyzji i zdolności NATO przed istniejącymi i potencjalnymi wpły-wami zewnętrznymi20.
W polskiej koncepcji komunikacji strategicznej, opartej na natowskich dokumentach MC 0422/4 i AJP 3.10, operacje informacyjne zostały zdefiniowane jako przedsięwzięcia ukie-runkowane na analizowanie, planowanie, ocenę oraz integrowanie działań informacyjnych, których celem jest oddziaływanie na informacje i systemy informacyjne po to, aby tworzyć pożądane efekty (rezultaty) w sferze woli działania, zrozumienia sytuacji i zdolności do pro-wadzenia działań przez zaaprobowane obiekty oddziaływania (audytoria), w ramach osią-gania celów prowadzonej operacji21.
Zgodnie z zapisami regulaminowymi działania informacyjne to przedsięwzięcia, których celem jest wpływanie na postrzeganie (poglądy) i nastawienie określonych jednostek i grup, prowadzące do zachowań korzystnych z własnego punktu widzenia. To przedsięwzięcia ma-jące wpływ na podejmowanie decyzji politycznych i wojskowych przez oddziaływanie na in-formację, podstawowe procesy informacyjne oraz systemy dowodzenia, kierowania, łączno-ści i informatyki przeciwnika, a także chroniące własne informacje, procesy i systemy informacyjne22.
Zasadnicza różnica między operacjami informacyjnymi a działaniami informacyjnymi po-lega na tym, że operacje informacyjne odnoszą się do funkcji militarnej jako doradzanie do-wódcy i koordynowanie działalności różnych elementów po to, by osiągnąć założony przez dowódcę cel informacyjny, natomiast działania informacyjne są to przedsięwzięcia wykony-wane przez dowolne siły (pododdział zmechanizowany, taktyczny zespół wsparcia psycho-logicznego, środki walki elektronicznej) z zamiarem wpływania na informację lub systemy informacyjne (rys. 2).