Wydarzenia na kijowskim Majdanie nie tylko doprowadziły do obalenia Wiktora Janukowycza. Przestraszyły też rosyjskojęzycznych mieszkańców Krymu, i to w takim stop-niu, że wzbudziły w nich nastroje separatystyczne. Natychmiast wykorzystała to Rosja22. Dzisiaj Krym jest dla Ukrainy stracony, a oburzenie państw zachodnich na krymską anek-sję wynika głównie z powodu naruszenia integralności terytorialnej jako zasady, a nie z prze-konania, że ofiarą padła ziemia odwiecznie ukraińska. Rosyjska metryka tego półwyspu jest
19 Niestety, zachód dał Kremlowi wiele negatywnych argumentów propagandowych: bombardowanie Serbii, Kosowo, Irak (Abu Ghraib), Guantanamo, „tajne więzienia”, Arabska Wiosna, Syria. Ponadto Rosja skorzystała na wojnie z terroryzmem, która de facto osłabiła sojusz atlantycki („koalicja chętnych”).
20 Kreml rozszerza swoje wpływy nie tylko na zachód, ale i na zachodzie. Coraz silniejsze lobby biznesowe powiązane z Rosją stanowi swoistą piątą kolumnę, której nie było w czasach zimnej wojny. Inwestycje zachodnie w Rosji przyczyniły się do powstania grup nacisku w londyńskim City, w niemieckich kręgach biznesowych i w branży paliwowej w całej Europie opowiadających się za utrzymaniem dobrych stosunków z moskwą.
21 Vide: J. Czaputowicz: Bezpieczeństwo międzynarodowe. Współczesne koncepcje. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 122–126.
22 Wydaje się, że Ukraina mogła nie stracić Krymu, a świat mógł uniknąć kryzysu krymskiego, gdyby kijowski majdan wy-kazał więcej umiarkowania i dyscypliny. W przypadku wydarzeń o charakterze rewolucyjnym trudno jednak mówić o zacho-waniu umiaru i rygoru, co najwyżej mogą one być przedmiotem dyskusji.
Bezpieczeństwo i obronność
historycznie i etnicznie mocniejsza niż ukraińska. Przez aneksję Krymu Rosja rozwiązała trzy ważne problemy: po pierwsze, poprawiła swoją sytuację strategiczną na Morzu Czarnym (problem bazowania i obsługi Floty Czarnomorskiej), po drugie, rozwiązała problem roz-graniczenia obszarów morskich na Morzu Azowskim23, po trzecie zaś, zaspokoiła narodową tęsknotę związaną z „niezbywalnym prawem Rosji” do Krymu, co znakomicie wpłynęło na nastroje wewnętrzne i notowania prezydenta.
W ogólnym szumie informacyjnym kwestie dotyczące dwóch pierwszych problemów są rzadko komentowane, a jeśli już są, to z reguły odnoszą się do stacjonowania Floty Czarnomorskiej i wojsk rosyjskich na półwyspie. Charakter i wielkość zmian w basenie Morza Czarnego zo-stały pokazane na rysunkach 1 (okres przed aneksją Krymu) i 2 (po aneksji Krymu). Delimitacja obszarów morskich wokół Półwyspu Krymskiego wynika z zapisów konwencji o prawie mo-rza z 1982 roku (Federacja Rosyjska ratyfikowała tę konwencję w 1997 roku).
Po przyłączeniu Półwyspu Krymskiego do Rosji został rozwiązany problem żeglugi przez Cieśninę Kerczeńską, sporu o wyspę Tuzła (Półwysep Tamański), problem dzierżawy (opłat) bazy morskiej w Sewastopolu oraz stacjonowania wojsk rosyjskich na całym półwyspie. Ponadto zdecydowanie polepszyła się podstawa operacyjna działalności Floty Czarnomorskiej. Obecnie problemem jest międzynarodowe uznanie przyłączenia Krymu do Federacji Rosyjskiej, jed-nak wszystko wskazuje na to, że świat pogodzi się z utratą półwyspu przez Ukrainę.
Rosyjski Krym w zasadniczy sposób zmienia sytuację militarną w basenie Morza Czarnego, Marynarka wojenna Ukrainy, trzecia wśród flot wojennych Morza Czarnego pod względem potencjału militarnego, faktycznie została wyeliminowana. Nawet podjęcie odbudowy floty przez Kijów, co wydaje się mało realne, nie zmieni tego, ponieważ ukraińskie siły morskie zostały pozbawione głównych baz (Sewastopol, jezioro Donuzław) oraz ograniczono ich możliwości operacyjne (bazę w Odessie łatwa można zablokować z Krymu). Rosyjska Flota Czarnomorska dotychczas ustępuje pod względem potencjału czarnomorskim państwom NATO – Turcji, Rumunii i Bułgarii. Ale w wyniku realizacji do 2020 roku państwowego programu uzbrojenia Rosja uzyska pod koniec tej dekady w basenie Morza Czarnego zde-cydowaną przewagę pod względem zdolności uderzeniowych24.
Krymski nabytek przysporzył Rosji także nowych trosk, i nie chodzi o sankcje czy politycz-ną i gospodarczą izolację25. Przede wszystkim ucierpiał wizerunek państwa (niebezpieczne i nieprzewidywalne), w dłuższym horyzoncie czasowym zaś Krym może okazać się dla nie-zbyt mocnej gospodarki rosyjskiej nie-zbyt kosztowny i kłopotliwy (koszty aneksji wstępnie osza-cowano na 82 mld dolarów)26. Od dwustu lat Krym był mocno związany prozą codziennego bytowania z terytorium Ukrainy i to da o sobie znać, gdy wygaśnie narodowy entuzjazm Rosjan.
23 Vide: A. Szeptycki: Półwysep Krymski w stosunkach między Federacją Rosyjską i Ukrainą. „Stosunki międzynarodowe – International Relations” 2013 nr 1 (t. 47), s. 113–115.
24 A. Wilk: Militarne konsekwencje aneksji Krymu. http://www.osw.waw.pl/print/21950 [dostęp: 24.03.2014].
25 Dzisiejszą Rosję łączy z państwami zachodu misterna sieć wspólnych interesów politycznych i ekonomicznych, które ostatecznie zniwelują potencjał i wolę karania za Krym. Trudno też spodziewać się nawrotu zimnej wojny, ponieważ dzisiej-sza Rosja nie dysponuje potencjałem militarnym i ideologicznym mogącym postawić zachód wobec zagrożenia globalnego i tym samym skłonić go do zjednoczenia przeciwko Rosji wszystkich jego sił.
26 T.A. Olszański, A. Sarna, A. Wierzbowska-miazga: Konsekwencje aneksji…, op.cit. http://www.osw.waw.pl/print/21949 [dostęp: 24.03.2014].
O co my walczymy?
Kryzys ukraiński wskazuje również, że ukształtowała się pewna doktryna rosyjskiej po-lityki zagranicznej i bezpieczeństwa w odniesieniu do obszaru postradzieckiego. Większość jej tez nie jest nowa, nowy jest natomiast sposób ich formułowania – otwarty i radykalny.
Tezy te dotyczą Rosji jako gwaranta praw i obrońcy ludności rosyjskojęzycznej za granicą oraz specyficznie pojmowanego dobrosąsiedztwa, a tak naprawdę ograniczonej suweren-ności, jako warunku uznawania przez Moskwę niepodległości i integralności terytorialnej państw poradzieckich. Pojawiły się również tezy dotychczas niespotykane lub rzadko ak-centowane, w których Rosja odwołuje się do kategorii pozaprawnych (interesu narodowe-go, prawdy i sprawiedliwości) w celu uzasadnienia swojej polityki, a także dotyczące uzna-nia użycia siły zbrojnej za uprawnione narzędzie ochrony rodaków za granicą27. Doktryna ta stanowi zarys koncepcyjnych podstaw rosyjskiej dominacji na obszarze postradzieckim i zarazem uzasadnienie procesu przywracania jedności wspólnoty rosyjskojęzycznej w ra-mach Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej lub organizmu państwowego obejmującego część tego obszaru. Zachód jest postrzegany w Moskwie jako główny przeciwnik realizacji jej planów tworzenia nowego ładu w Europie (Eurazji), podważającego skutki zakończenia zimnej wojny, które Moskwa uznała za wykorzystanie przez Zachód słabości Rosji do uzy-skania geopolitycznych korzyści28.
27 W doktrynie sił zbrojnych USA zapis o ochronie obywateli amerykańskich za granicą obowiązywał „od zawsze”.
28 Szerzej: m. menkiszak: Doktryna Putina: tworzenie koncepcyjnych podstaw rosyjskiej dominacji na obszarze postra-dzieckim. „Komentarze OSW” 2014 nr 131. http://www.osw.waw.pl [dostęp: 10.04.2014].
Rys. 1. Delimitacja wyłącznych stref ekonomicznych na morzu Czarnym przed aneksją Krymu Opracowanie własne autora
mILITARIUm STUDIO/mm
Bezpieczeństwo i obronność
Rys. 2. Delimitacja wyłącznych stref ekonomicznych na morzu Czarnym po aneksji Krymu Opracowanie własne autora
Moskwa, traktując Ukrainę priorytetowo, a postawę Zachodu wobec Kijowa jako prze-kroczenie „czerwonej linii”, z drugiej strony zaś, będąc przekonana o strategicznej słabo-ści, niejednolitości i braku determinacji Zachodu, postanowiła rzucić mu wyzwanie i peł-na wiary w swoją siłę i determipeł-nację pragnie w możliwie peł-największym stopniu odzyskać to, co w swoim przekonaniu niesprawiedliwie utraciła. Pierwszym i głównym zadaniem po-zostaje odbudowa przez Rosję strategicznej kontroli nad obszarem postradzieckim (na ra-zie z wyłączeniem państw bałtyckich), ustanowienie na nim strefy wyłącznych swoich wpły-wów i zmuszenie Zachodu do uznania nowego status quo. Przy czym kluczowe dla tych planów jest przejęcie strategicznej kontroli nad Ukrainą.