Choć działaniom psychologicznym zaczęto przypisywać duże znaczenie dopiero w XX wie-ku, to operacje psychologiczne były prowadzone od zarania ludzkości. Początkowo nazywa-no je jednak działaniami propagandowymi ze względu na środki oddziaływania (słowo, dźwięk, obraz, gest, ruch, światło)25.
Działania psychologiczne były ważnym elementem operacji prowadzonych przez polskie wojsko poza granicami kraju. Zarówno w Iraku, jak i w Afganistanie polskie kontyngenty wojskowe miały możliwość prowadzenia operacji psychologicznych.
Pierwszym narodowym dokumentem zawierającym treści częściowo zgodne z doktryną działań psychologicznych NATO był Regulamin działań psychologicznych wojsk lądowych z 2002 roku. W publikacji tej zapisano, że działania psychologiczne stanowią planowe od-działywanie psychologiczne w czasie pokoju, kryzysu i wojny skierowane do wrogich, przy-jaznych lub neutralnych odbiorców, wpływające na ich postawy i zachowania, z zamiarem osiągnięcia pożądanych – z punktu widzenia prowadzącego – celów politycznych i wojsko-wych. Obejmują strategiczne działania psychologiczne (SPA), konsolidacyjne działania psy-chologiczne (PCA), działania psypsy-chologiczne pola walki (BPA) i działania psypsy-chologiczne wspierające pokój (PSPA)26.
Ważną publikacją poświęconą tej tematyce był dokument Operacje psychologiczne pro-wadzone przez Siły Zbrojne RP, wydany w 2003 roku. Obecnie obowiązująca w Siłach Zbrojnych RP koncepcja przygotowania i prowadzenia działań psychologicznych jest przed-stawiona w dokumencie doktrynalnym Operacje psychologiczne DD/3.10.1 (A).
Definicja zawarta w tym dokumencie pozostała bez zmian w stosunku do zamieszczonej w Regulaminie działań psychologicznych wojsk lądowych z 2002 roku. Zmianie uległy na-tomiast kategorie operacji psychologicznych. W doktrynie DD/3.10.1 (A) określono nastę-pujące kategorie operacji psychologicznych: strategiczne operacje psychologiczne (Strategic Psychological Operations – SPO), operacje psychologiczne zarządzania kryzysowego (Crisis Response Psychological Operations – CRPO) oraz bojowe operacje psychologiczne (Combat Psychological Operations – CPO)27.
Obecnie operacje psychologiczne stanowią nieodzowny element wszystkich operacji na teatrze działań. Są prowadzone zarówno na obszarze kraju, jak i poza jego granicami. Dowódcy na wszystkich poziomach dowodzenia realizują przedsięwzięcia operacji psychologicznych
25 A. Nowak: Działania psychologiczne w konfliktach zbrojnych. Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2007, s. 7.
26 Regulamin działań psychologicznych wojsk lądowych. Tymczasowa instrukcja. DWLąd., Warszawa 2002, s. 5.
27 Vide: Operacje psychologiczne DD/3.10.1 (A). Sztab Generalny WP, Warszawa 2010, s. 15–18.
w celu wywołania lub utrwalenia pożądanych zachowań określonych odbiorców – żołnierzy i ludności przeciwnika, państwa sojuszniczego i neutralnego (rys. 3).
Określone elementy wsparcia psychologicznego wykonują zadania w ramach zintegro-wanego sytemu rozpoznania – zbierają, analizują, przetwarzają i rozpowszechniają infor-macje niezbędne do prowadzenia operacji psychologicznych, dotyczące obszaru odpowie-dzialności. Komórki operacji psychologicznych pozyskują informacje z ogólnie dostępnych źródeł informacji (Open Source Intelligence – OSINT), takich jak prasa, radio, telewizja i Internet.
Operacje psychologiczne często są mylone z operacjami informacyjnymi. Niektórzy au-torzy stosują te terminy zamiennie jako synonimy. Ponieważ działania psychologiczne od-grywają dominującą rolę w operacjach informacyjnych, dochodzi do stawiania znaku rów-ności między tymi dwiema kategoriami. Na ów problem zwrócił uwagę między innymi Andrzej Nowak w publikacji pt. Działania psychologiczne w konfliktach zbrojnych. Stwierdził, że prasa i opinia publiczna […] wyrażają zaniepokojenie, że użycie terminu INFOOPS wy-daje się świadomym dążeniem do tego, aby działania psychologiczne mogły być stosowane przez polityków w celu zmanipulowania krajowej opinii publicznej i skłonienia jej do popie-rania słabych, niepopularnych posunięć politycznych28.
Jak wskazał Tomasz Kacała, polityka NATO w dziedzinie komunikacji strategicznej wy-znacza działaniom psychologicznym szczególną rolę, równoważną z całościowo rozumianą koncepcją operacji informacyjnych. Warto nadmienić, że zauważalna jest światowa tenden-cja do modyfikowania nomenklatury dotyczącej operacji psychologicznych. W odniesieniu do tego typu działań postuluje się używanie określenia „wojskowe operacje wsparcia
infor-28 A. Nowak: Działania psychologiczne…, op.cit., s. 122.
Oddziaływanie na przeciwnika
Utrwalanie postaw neutralnych
Wzmacnianie postaw przyjaznych
Maskowanie operacyjne
Element zintegrowanego systemu rozpoznania
1 2 3 4 5
Rys. 3 Zadania operacji psychologicznych Źródło: Opracowanie własne autora
Operacje informacyjne...
Doświadczenia
macyjnego” (Military Information Support Operations – MISO)29. Termin ten jest już po-wszechnie stosowany w armii amerykańskiej.
W Wojsku Polskim jednostką specjalistyczną zapewniającą prowadzenie działań psycho-logicznych na polu walki i w czasie operacji wsparcia pokoju na szczeblu operacyjnym i tak-tycznym oraz wydzielanie wyspecjalizowanych elementów wsparcia psychologicznego do związków taktycznych i operacyjnych wojsk lądowych i NATO jest Centralna Grupa Działań Psychologicznych, utworzona w 2001 roku. Żołnierze tej jednostki pierwsze doświadczenie bojowe zdobyli podczas operacji stabilizacyjnej w Republice Iraku, później brali udział w in-nych operacjach polskich sił zbrojin-nych poza granicami kraju.
Wnioski
Komunikacja strategiczna wpisuje się w dynamiczną działalność człowieka w sferze in-formacyjnej. W dobie dominacji podejścia kompleksowego (comprehensive approach) dzia-łania sił zbrojnych nie mogą już mieć – i nie mają – charakteru wyłącznie militarnego.
W przeciwieństwie do operacji psychologicznych operacje informacyjne nie mają własnych sił i środków oraz zasobów militarnych. Korzystają z potencjału wojsk biorących udział w operacji i koordynują ich działania w celu osiągnięcia efektu synergii. Podobnie jak komunikacja strategiczna, która także wykorzystuje efekt synergii osiągnięty dzięki zasto-sowaniu dostępnych zdolności informacyjnych, zarówno wojskowych, jak i cywilnych.
Bez wątpienia operacje psychologiczne należy zaliczyć do zasadniczych zdolności, narzę-dzi i technik stosowanych w operacjach informacyjnych.
Zmienia się charakter współczesnych konfliktów zbrojnych – ich środek ciężkości jest prze-suwany na oddziaływania informacyjne i psychologiczne. Te zaś, prowadzone w umiejętny sposób, mogą znacząco wpływać na powodzenie operacji zarówno militarnych, jak i niemi-litarnych lub prowadzić wprost do zażegnania konfliktu.
Reasumując, strategia informacyjna nie przynosi sukcesów z dnia na dzień. Dlatego też musi być prowadzona w czasie pokoju, kryzysu i wojny, a także po zakończeniu działań wojennych.
29 t. Kacała: Komunikacja strategiczna. „Przegląd Morski” 2012 nr 3, s 22.
n