122
1. Zakaz podejmowania zajęć zarobkowych przez pracowników Państwowej Inspekcji Pracy
W 2010 r. do Rzecznika wpływały wnioski wyrażające wątpliwości i zastrzeże-nia odnośnie zakazu podejmowazastrzeże-nia zajęć zarobkowych przez pracowników Pań-stwowej Inspekcji Pracy. Wątpliwości i zastrzeżenia wnioskodawców, które Rzecznik podziela, odnoszą się do faktu, że zakaz podejmowania zajęć zarobkowych (art. 48 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy250) dotyczy nie tylko pracowników wykonują-cych i nadzorująwykonują-cych czynności kontrolne, lecz wszystkich bez wyjątku pracowników Państwowej Inspekcji Pracy. W ocenie Rzecznika, o ile wprowadzenie takiego zakazu i obowiązku uzyskiwania zgody na podejmowanie zajęć zarobkowych przez pracow-ników nadzorujących i wykonujących czynności kontrolne można uznać za uzasad-nione dla uniknięcia sytuacji, w których inspektor pracy byłby zainteresowany okre-ślonym wynikiem kontroli u pracodawcy, u którego np. przeprowadzał na zlecenie kontrole, o tyle dyskusyjne jest uzależnienie od zgody Głównego Inspektora Pracy podejmowania zajęć zarobkowych przez pozostałych pracowników, np. pracowni-ków administracyjnych, gospodarczych. W związku z pojawiającymi się informacja-mi prasowyinformacja-mi o przygotowywanych w Głównym Inspektoracie Pracy założeniach do projektu nowelizacji ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, Rzecznik zwrócił się251 do Głównego Inspektora Pracy z prośbą o rozważenie możliwości uwzględnienia sto-sownej zmiany art. 48 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.
W odpowiedzi poinformowano252 Rzecznika, że w Sejmie trwają prace nad usta-wą o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy253. Nowelizacja dotyczy wyłącznie przekształcenia Ośrodka Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy w jednostkę organi-zacyjną Państwowej Inspekcji Pracy, niemożliwe jest zatem objęcie zakresem przed-miotowym ustawy innych, nie związanych z tą problematyką spraw. W przypadku podjęcia przez Sejm dalszych prac nad zmianą ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, temat działalności zarobkowej pracowników Państwowej Inspekcji Pracy, sygnalizo-wany przez Rzecznika, zapewne również stanie się przedmiotem dyskusji.
2. Zastępstwo procesowe ze strony aplikantów adwokackich i radcowskich
W prasie ukazał się artykuł254 dotyczący kwestii zastępstwa procesowego ze stro-ny aplikantów adwokackich i radcowskich. Zgodnie z art. 77 ustawy Prawo o
adwo-250 Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 589, z późn. zm.).
251 RPO-641654-III/10 z 6 kwietnia 2010 r.
252 Pismo z 27 kwietnia 2010 r.
253 Druk sejmowy nr 2903.
254 „Dziennik Gazeta Prawna” z 15 stycznia 2010 r., Tysiące aplikantów zostały pozbawione pracy.
123 katurze255 oraz art. 351 ustawy o radcach prawnych256, odpowiednio, aplikant adwo-kacki i radcowski może – po spełnieniu pewnych przesłanek – zastępować adwokata lub radcę prawnego przed sądami, organami ścigania oraz organami administracji publicznej. Uprawnienie to związane jest jednak immanentnie ze statusem aplikan-ta, co powoduje, że są pozbawione prawa reprezentowania stron przed sądem osoby, które ukończyły szkolenie, ale nie zdały jeszcze egzaminu zawodowego oraz osoby, które zdały egzamin, ale nie uzyskały jeszcze wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych. Sytuacja ta może prowadzić do naruszenia określonej w art. 65 Konsty-tucji wolności wykonywania zawodu. Co więcej, brak unormowania w tym wzglę-dzie, przy jednoczesnym nieokreśleniu przez ustawodawcę terminu, w którym apli-kant po ukończonym szkoleniu ma przystąpić do egzaminu zawodowego powoduje, że przez długi czas status tych osób w zakresie zastępstwa procesowego może być nie-jasny. Wyrażane są ponadto wątpliwości, czy osoby takie ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną, co może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa prawnego jedno-stek korzystających z ich usług. Rzecznik zwrócił się257 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o przedstawienie stanowiska w tej sprawie, a także o podjęcie działań, które umożliwiłyby rozwiązanie przedstawionego problemu.
W odpowiedzi Minister stwierdził258, że brak jest potrzeby wprowadzenia regu-lacji w zakresie możliwości zastępowania adwokata, czy radcy prawnego przez osoby, które ukończyły aplikację, a nie przystąpiły do egzaminu zawodowego albo nie uzy-skały jeszcze wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych. Przyjęte obecnie roz-wiązania prawne nie naruszają prawa, w tym zagwarantowanej w art. 65 Konstytucji wolności swobodnego wyboru zawodu.
3. Wysokość opłat związanych z decyzją w sprawie wpisu na listę radców prawnych
W 2010 r. do Rzecznika wpływały skargi osób ubiegających się o wpis na listę radców prawnych w oparciu o art. 25 ustawy o radcach prawnych259, podnoszące problem dowolności w ustalaniu przez Krajową Radę Radców Prawnych wysoko-ści opłat związanych z postępowaniem o wydanie decyzji w sprawie tego wpisu.
Opłaty te, zdaniem skarżących, ustalane są w sposób nieadekwatny do nakładu pracy i środków oraz stanowią wykorzystywanie uprawnień KRRP do blokowania dostępu do zawodu radcy prawnego. Ustawodawca przyznał w art. 60 pkt 11 ustawy o radcach prawnych wyłączną kompetencję do określania wysokości opłat związa-nych z decyzją w sprawie wpisu na listę radców prawzwiąza-nych i aplikantów radcowskich
255 Ustawa z 26 maja 1982 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, z późn. zm.).
256 Ustawa z 6 lipca 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059, z późn. zm.).
257 RPO-638656-I/10 z 16 lutego 2010 r.
258 Pismo z 18 marca 2010 r.
259 Ustawa z 6 lipca 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 z późn. zm.).
124
oraz opłat manipulacyjnych Krajowej Radzie Radców Prawnych, nie wskazał jed-nak kryteriów, jakimi winna kierować się KRRP podejmując uchwałę w tym przed-miocie. Opłaty powinny odpowiadać rzeczywistym kosztom związanym z decyzją w sprawie wpisu, a tym samym przyjęciem do zawodu, w żadnym jednak wypadku nie powinny one stwarzać bariery w dostępie do wykonywania zawodu radcy praw-nego. Rzecznik zwrócił się260 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o rozważenie możliwości zainicjowania zmian legislacyjnych polegających na wprowadzeniu czytelnych kryteriów do ustawy o radcach prawnych, którymi KRRP powinna się kierować, ustalając wysokość opłat za wpis na listę radców prawnych, prawników zagranicznych i aplikantów radcowskich.
W odpowiedzi Minister podzielił261 pogląd wyrażony w wystąpieniu Rzeczni-ka, iż Krajowa Rada Radców Prawnych przy ustalaniu wysokości opłat dla kandyda-tów ubiegających się o wpis na listę radców prawnych winna kierować się czytelnymi kryteriami określonymi w ustawie. Dlatego też Minister Sprawiedliwości wystąpił do Krajowej Rady Radców Prawnych o zajęcie stanowiska w przedmiotowej kwestii oraz przedstawienie propozycji ewentualnych zmian legislacyjnych.
W dniu 17 września 2010 r. KRRP podjęła uchwałę262, w której na podstawie art. 60 pkt 11 ustawy o radcach prawnych, w odmienny niż dotychczas sposób, okre-ślono wysokość opłat za wpis na listę radców prawnych rozróżniając je w zależności od sytuacji prawnej osoby ubiegającej się o wpis. Uchwała ta wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2011 r.
4. Nakaz odwołania przez Ministra Sprawiedliwości notariusza, który ukończył 70 lat
Omówienie w rozdziale „Wybrane konstytucyjne prawa i wolności obywateli” – Przeciwdziałanie dyskryminacji strona 84.
5. Obowiązek okresowego sprawdzania kwalifikacji osób zajmujących się eksploatacją urządzeń i instalacji energetycznych
W 2010 r. w sferze zainteresowań Rzecznika znajdowały się problemy związa-ne z obowiązkiem okresowego sprawdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń i instalacji energetycznych (art. 54 ust. 1 pkt la ustawy Prawo energetyczne263). Zaproponowane w projekcie poselskim264 usta-wy o zmianie ustausta-wy – Prawo energetyczne zmiany art. 54 Prawa energetycznego
260 RPO-584977-I/08 z 9 lipca 2010 r.
261 Pismo z 6 sierpnia 2010 r.
262 Uchwała Nr 144/VI/2010 z 17 września 2010 r.
263 Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.).
264 Druk sejmowy nr 3237.
125 nie rozwiązały wszystkich problemów w omawianym zakresie. Wątpliwości budzi projekt art. 54 ust. lc lit. c przewidujący obowiązek sprawdzania kwalifikacji co 5 lat w stosunku do osób zajmujących się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci, działa-jących samodzielnie poza strukturami przedsiębiorstw energetycznych. Różnicuje to sytuację osób posiadających przedmiotowe kwalifikacje i uzależnia konieczność ich okresowego potwierdzania od rodzaju podmiotu, w którym będą te osoby za-trudnione. Nadal wykluczone zostało stosowanie przepisów w zakresie obowiąz-ku sprawdzania wymagań kwalifikacyjnych w przypadkach określonych w ust. 1b i ust. lc w stosunku do osób będących obywatelami państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskie-go Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Ob-szarze Gospodarczym, które nabyły w tych państwach wymagane kwalifikacje w za-kresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci i uzyskały ich potwierdzenie zgodnie z przepisami o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich UE kwa-lifikacji do wykonywania zawodów regulowanych. Nadal zatem obywatele polscy będą się znajdować w mniej korzystnej sytuacji od obcokrajowców zatrudnionych w Polsce. Rzecznik zwrócił się265 do Ministra Gospodarki z prośbą o zajęcie stano-wiska w przedstawionych sprawach i poinformowanie, czy Ministerstwo prowadzi prace legislacyjne w tym zakresie.
W odpowiedzi wyjaśniono266, że stanowisko Rządu do poselskiego projektu zmiany art. 54 ustawy Prawo energetyczne, zawiera propozycję stosowania prze-pisów ust. 1b i 1c z art. 54 ustawy Prawo energetyczne względem osób będących obywatelami państwa członkowskiego UE, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, które nabyły w tych państwach wymagane kwalifikacje w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci i uzyskały ich potwierdzenie zgodnie z przepisami o zasadach uznawania nabytych w pań-stwach członkowskich UE kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych.
Tym samym wyłączone byłoby wobec tych osób tylko stosowanie ust. 1 i 2 art. 54 ustawy Prawo energetyczne. Odnosząc się do art. 54 ust. lc pkt c, dotyczącego wy-łączenia obowiązku potwierdzania co 5 lat posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci, świadczące usługi na rzecz tzw. „dużych przedsiębiorców”, stwierdzono w odpowiedzi, że konstytucyjna zasada równości nie zezwala na różnicowanie podmiotów jedynie z powodów nieistotnych, co oznacza, że istotne powody mogą być podstawą objęcia konkretnych podmiotów odmienną regulacją prawną.
265 RPO-582911-V/10 z 24 września 2010 r.
266 Pismo z 2 listopada 2010 r.
126
6. Przepisy ograniczające możliwości przystąpienia do egzaminu radcowskiego
W 2010 r. do Rzecznika zwracały się osoby, które prosiły o analizę konstytucyj-ności przepisu art. 25 ust. 2 pkt 3 ustawy o radcach prawnych267. Regulacja ta umoż-liwia przystępowanie do egzaminu radcowskiego – bez konieczności odbywania aplikacji – przez osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 10 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez radcę prawnego lub adwokata w kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, koman-dytowej, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, lub kancelarii ad-wokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o których mowa w art. 4a ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze268, na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej. Skarżący wskazywali, że wadą tej regulacji jest to, iż nie pozwala ona na przystąpienie do egzaminu radcowskiego osobom, które uzyskały odpowiednią praktykę prawniczą pracując pod nadzorem radcy prawnego w innych podmiotach, w szczególności spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkach akcyjnych. W tym zakresie skarżący dopatrywali się naruszenia konsty-tucyjnej zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Rzecznik zwrócił się269 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o ocenę powyższej regulacji oraz o rozwa-żenie podjęcia stosownej inicjatywy ustawodawczej w tym zakresie.
Minister nie zgodził się270 ze stanowiskiem Rzecznika o naruszeniu przez przepis art. 25 ust. 2 pkt 3 ustawy o radcach prawnych konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. Ponadto w odpowiedzi podkreślono, że powyższy przepis stanowi odzwier-ciedlenie określonych w art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych form wykonywania zawodu radcy prawnego.
7. Planowane zmiany w dostępie do zawodu sędziego
Do Rzecznika wpływały skargi indywidualne, a także doniesienia prasowe271 o planowanych zmianach legislacyjnych, zmierzających do zamknięcia dostępu do za-wodu sędziego dla osób, które ukończyły aplikację sądową prowadzoną przez Sądy Apelacyjne oraz zdały egzamin sędziowski lub zdały ten egzamin po przepracowaniu odpowiedniego stażu na stanowisku asystenta sędziego lub referendarza sądowego.
Kwestia ta wzbudziła zastrzeżenia Rzecznika z punktu widzenia naruszenia zasady
267 Ustawa z 6 lipca 1982 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, z późn. zm.).
268 Ustawa z 26 maja 1982 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, z późn. zm.).
269 RPO-636359-I/09 z 5 października 2010 r.
270 Pismo z 10 listopada 2010 r.
271 „Dziennik Gazeta Prawna” z 14 października 2010 r., Aplikanci z trzech lat nie zostaną sędziami.
127 ochrony praw nabytych, konstytucyjnej zasady równości wobec prawa oraz zakazu dyskryminacji. Planowane skreślenie przepisów art. 65 ust. 3-7 oraz art. 67 ust. 3 usta-wy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury272 pozbawiłoby osoby, które egza-min sędziowski zdały na tzw. starych zasadach (tj. po odbyciu aplikacji poza Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury lub bez jej odbywania) możliwości ubiegania się o powołanie na stanowisko sędziego sądu rejonowego. Zgodnie bowiem z art. 61 § 1, 3 i 4 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych wymogiem ubiegania się o powo-łanie na stanowisko sędziego sądu rejonowego jest ukończenie aplikacji sędziowskiej lub aplikacji ogólnej w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury. Rzecznik zwrócił się273 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o przedstawienie stanowiska w powyższej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano274 Rzecznika, że Ministerstwo wycofało się z planowanych zmian legislacyjnych. Przyjęty przez Radę Ministrów na posiedzeniu w dniu 19 października 2010 r. projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw nie zawiera już przepisu uchy-lającego art. 65 ust. 3-7 oraz art. 67 ust. 3 ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury.
8. Nabycie uprawnień do wykonywania zawodu pracownika socjalnego
Do Rzecznika wpływały skargi dotyczące nabycia uprawnień do wykonywania zawodu pracownika socjalnego przez osoby, które w ostatnich latach ukończyły studia wyższe przygotowujące do zawodu pracownika socjalnego. Na podstawie art. 49 ust. 1 poprzednio obowiązującej ustawy o pomocy społecznej275 pracownikiem socjalnym mogła być osoba, która posiadała dyplom pracownika socjalnego, dyplom ukończe-nia studiów wyższych w wyższej szkole zawodowej o specjalności praca socjalna lub ukończyła studia wyższe na kierunkach: pedagogika, politologia i nauki społeczne, psychologia, socjologia. Przepis ten obowiązywał do wejścia w życie w maju 2004 r.
nowej ustawy o pomocy społecznej, która obligowała uczelnie zainteresowane kształ-ceniem pracowników socjalnych do wprowadzenia od roku akademickiego 2004/2005 samodzielnej specjalności praca socjalna na studiach licencjackich i magisterskich.
Przepisy wykonawcze wyznaczające standardy kształcenia na kierunku praca socjalna zaczęły obowiązywać jednak dopiero od 1 października 2008 r. Przed tą datą trudno oceniać, a tym bardziej negować realizowane w tym zakresie programy nauczania.
W ocenie Rzecznika konieczna jest zatem taka interpretacja przepisów, która zapew-ni uprawzapew-niezapew-nia do wykonywazapew-nia zawodu pracowzapew-nika socjalnego wszystkim osobom, które w ostatnich latach podejmowały naukę i kończyły studia w przekonaniu (były
272 Ustawa z 23 stycznia 2009 r. (Dz.U. Nr 26 poz. 157, z późn. zm.).
273 RPO-657569-I/10 z 14 października 2010 r.
274 Pismo z 17 listopada 2010 r.
275 Ustawa z 29 listopada 1990 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414, z późn. zm.).
128
często o tym zapewniane przez władze uczelni), że nabędą uprawnienia do wyko-nywania zawodu pracownika socjalnego. Rzecznik zwrócił się276 do Ministra Pracy i Polityki Społecznej z prośbą o zajęcie stanowiska w przedstawionej sprawie.
Minister zapewnił277, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej biorąc pod uwa-gę wynikające ze strony uczelni, a niezawinione przez studentów nieprawidłowości w zakresie realizacji studiów dodatkowo przygotowujących do zawodu pracownika socjalnego, pozytywnie interpretuje uprawnienia osób posiadających dyplom ukoń-czenia studiów o specjalności praca socjalna, które teoretycznie z dniem 1 paździer-nika 2008 r. powinny były już rozpocząć kształcenie na specjalności przygotowującej do wykonywania zawodu pracownika socjalnego w oparciu o minimum programowe.
Osoby takie, jeżeli tylko rozpoczęły realizację specjalności praca socjalna przed dniem 1 października 2008 roku mają prawo do uznania uprawnienia do wykonywania za-wodu i otrzymania potwierdzenia tego prawa dla celów uznawalności za granicą.