przygotowawczym dotyczącym katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem
B. Przeciwdziałanie dyskryminacji
1. Dyskryminacja ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową
a) Zasady postępowania Policji w stosunku do osób LGBT oraz szkolenia funkcjonariuszy w zakresie rozpoznawania i skutecznego ścigania tzw. prze-stępstw z nienawiści
W dniu 13 sierpnia 2010 r. odbyło się spotkanie Rzecznika z reprezentantami organizacji pozarządowych zrzeszających osoby LGBT. Miało ono na celu zainau-gurowanie stałej współpracy Rzecznika ze środowiskami LGBT. Jednym z tematów, który został podjęty w trakcie spotkania, była kwestia ochrony praw osób transsek-sualnych w Polsce. Z wcześniejszej korespondencji139 prowadzonej przez Rzecznika z Komendantem Głównym Policji wynikało, iż będą podjęte działania zmierzające do wypracowania wytycznych dotyczących zasad postępowania Policji w stosun-ku do osób LGBT przy uwzględnieniu charakterystycznych dla nich problemów.
Rzecznik zwrócił się140 do Komendanta Głównego Policji z prośbą o poinformowa-nie o efektach tych prac, a także o przekazapoinformowa-nie informacji na temat planowanych szkoleń funkcjonariuszy Policji w zakresie rozpoznawania i skutecznego ścigania tzw. przestępstw z nienawiści.
W odpowiedzi poinformowano141 Rzecznika, że tematyka związana z prze-ciwdziałaniem przestępstwom motywowanym homofobią omawiana jest w trakcie szkoleń z zakresu przeciwdziałania dyskryminacji. Podczas szkoleń uwzględniana jest również tematyka przeciwdziałania przestępstwom motywowanym nienawiścią w stosunku do osób o odmiennej orientacji seksualnej bądź identyfikacji płciowej
138 Wyrok TK z 9 listopada 2010 r., sygn. akt K 13/07 (Dz.U. Nr 217, poz. 1435).
139 Informacja RPO za 2009 r., str. 115.
140 RPO-620144-I/09 z 2 września 2010 r.
141 Pismo z 28 września 2010 r.
85 (LGBT). Ponadto realizowany jest program Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR) OBWE w zakresie szkoleń z rozpoznawania i skutecznego ści-gania sprawców tzw. przestępstw z nienawiści. Na wszelkich szkoleniach policjanci informowani są o obowiązku traktowania każdego człowieka w ten sam sposób, nie faworyzując i nie dyskryminując żadnej osoby. Z punktu widzenia praktyki policyj-nej, dopóki w kodeksie karnym nie zostaną spenalizowane zamachy na osoby, gdzie ustawowym znamieniem będzie motywacja homofobiczna, trudno jest przygotować szczegółowe wytyczne, gdyż to one w istocie mogą podkreślić odmienność LGBT, niwecząc trud edukacyjny w obszarze równego traktowania wszystkich obywateli i kształtowania profesjonalnych postaw policjantów.
2. Dyskryminacja ze względu na płeć
a) Treści dyskryminujące kobiety, zawarte w reklamach
W napływających do Rzecznika wnioskach pojawił się problem dyskrymina-cyjnych treści zawartych w reklamach telewizyjnych. Wizerunek kobiet jest w tym kontekście niejednokrotnie traktowany instrumentalnie. Problem ten został dostrze-żony m.in. w Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 3 września 2008 r. w sprawie wpływu marketingu i reklamy na równość kobiet i mężczyzn142. W dokumencie tym zawarto tezę, zgodnie z którą reklama przekazująca treści dyskryminujące lub poni-żające oparte na płci i wszelkie stereotypy płciowe, stanowi przeszkodę dla stworzenia nowoczesnego i egalitarnego społeczeństwa. Parlament Europejski wezwał państwa członkowskie do opracowania i realizacji projektów edukacyjnych przygotowanych w celu propagowania kultury równości płci, jak również wezwał do zagwarantowania za pomocą odpowiednich środków, że marketing i reklama będą zapewniać poszano-wanie godności i integralności człowieka, nie będą bezpośrednio lub pośrednio dys-kryminujące, nie będą przekazywać treści podburzających do nienawiści ze względu na płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, wyznanie lub przekonania, niepełnospraw-ność, wiek lub orientację seksualną i nie będą zawierać materiałów, które oceniane w danym kontekście aprobują, propagują lub gloryfikują przemoc wobec kobiet. Po-dobne stanowisko zawiera rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z dnia 16 czerwca 2007 r. „Obraz kobiet w reklamie”143. Rzecznik zwrócił się144 do Peł-nomocnika Rządu do spraw Równego Traktowania z prośbą o poinformowanie o sta-nowisku w przedstawionych kwestiach oraz, czy Rada Ministrów podjęła lub zamie-rza podjąć działania zmiezamie-rzające do zapobiegania negatywnej tendencji rozpowszech-niania, w szczególności w reklamach, treści mogących obrażać i poniżać kobiety oraz utrwalać stereotypy dotyczące ich społecznej roli.
142 2008/2038(INI).
143 1557 (2007).
144 RPO-628976-I/09 z 3 lutego 2010 r.
86
W odpowiedzi zapewniono145, że opisane przez Rzecznika zjawisko pozostaje w sferze zainteresowania zarówno Biura Pełnomocnika do spraw Równego Trakto-wania, jak i całego rządu. Podejmowane są wieloetapowe działania, których celem jest współpraca ze środowiskiem reklamodawców oraz wyeliminowanie z przekazów reklamowych i marketingowych wszelkich treści dyskryminujących i naruszających godność człowieka.
b) Dyskryminacyjne traktowanie ze względu na płeć lub niepełnosprawność podczas niektórych zawodów sportowych
W kierowanych do Rzecznika skargach podnoszony był problem odmiennego traktowania kobiet i mężczyzn podczas niektórych zawodów sportowych organizo-wanych przez różne podmioty, w tym z udziałem lub pod patronatem władz pub-licznych różnego szczebla. Przejawiało się to przede wszystkim w sposobie ukształ-towania nagród za zajęcie poszczególnych miejsc w zależności od płci osoby, przy zachowaniu jednolitych warunków uczestnictwa w pozostałym zakresie. Zdarzały się też przypadki odmiennego traktowania osób ze względu na ich niepełnosprawność.
W ocenie Rzecznika uzasadnione wydają się być wątpliwości dotyczące zgodno-ści tego rodzaju praktyk z Konstytucją, a także przepisami ustawy o kulturze fizycz-nej146. Konstytucja w art. 68 ust. 5 nakłada bowiem na władze publiczne obowiązek popierania rozwoju kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Działa-nia te powinny dotyczyć również osób niepełnosprawnych. Z kolei w art. 32 ust. 2 Konstytucji wyrażony został zakaz dyskryminacji kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Choć przepis ten dotyczy także zakazu dyskryminacji ze względu na płeć, to ze względu na wagę problemu, wyraźna norma stanowiąca o równych prawach kobiet i mężczyzn zawarta została w art. 33 Konstytucji. Wskaza-ne normy konstytucyjWskaza-ne znajdują swoje rozwinięcie w przepisach ustawy o kulturze fizycznej. Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się147 do Ministra Sportu i Turystyki z prośbą o zajęcie stanowiska w powyższej sprawie.
W odpowiedzi Minister poinformował148, że zakres nadzoru sprawowany przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej jest ograniczony do zagadnień ob-jętych ustawą o sporcie149 i dotyczy wyłącznie polskich związków sportowych. Tym samym brak jest prawnych środków oddziaływania na zachowania, które mogą być uznane za dyskryminujące w obszarze sportu, w zakresie wyłączonym spod nadzoru ministra.
145 Pismo z 23 lutego 2010 r.
146 Ustawa z 18 stycznia 1996 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1675, z późn. zm.).
147 RPO-654566-I/10 z 7 października 2010 r.
148 Pismo z 8 listopada 2010 r.
149 Ustawa z 25 czerwca 2010 r. (Dz.U. Nr 127, poz. 857, z późn. zm.).
87
3. Dyskryminacja ze względu na wiek
a) Nakaz odwołania przez Ministra Sprawiedliwości notariusza, który ukoń-czył 70 lat
Do Rzecznika wpłynęły skargi notariuszy, w których stwierdzono, iż obowiązu-jący obecnie przepis art. 16 § 1 pkt 2a ustawy Prawo o notariacie150, nakazujący Mi-nistrowi Sprawiedliwości odwołanie notariusza, jeżeli ten ukończył 70 lat, stanowi przejaw sprzecznej z prawem dyskryminacji ze względu na wiek. Ponadto zarzuca się, że restrykcyjne ograniczenie wiekowe dotyczy wyłącznie notariuszy, pozostawia-jąc przedstawicielom innych zawodów prawniczych – adwokatom czy radcom praw-nym – swobodną decyzję co do dalszego świadczenia usług po osiągnięciu przez nich wieku uprawniającego do uzyskania świadczeń emerytalnych. Wydaje się, że obowią-zujące w latach 2005-2007 uregulowanie dopuszczające podejmowanie przez Ministra Sprawiedliwości decyzji w warunkach uznania administracyjnego – a więc mające ce-chy pewnej elastyczności – stwarzało podstawy do wydawania decyzji uwzględniają-cych zarówno interes społeczny, jak i jednostkowy. Trudno uznać za właściwe niejako automatyczne przyjmowanie oceny, że osoba po osiągnięciu określonego wieku nie jest w stanie prawidłowo wykonywać powierzonych jej czynności. Należałoby zatem ponownie rozważyć katalog przesłanek odwołania notariusza, w tym w szczególności odpowiedzieć na pytanie, czy zasadne jest utrzymanie regulacji, zgodnie z którą oso-ba zostaje pozoso-bawiona możliwości wykonywania zawodu, i to bez względu na swoją kondycję umysłową czy fizyczną, w momencie osiągnięcia określonego wieku. Rzecz-nik zwrócił się151 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o zajęcie stanowiska wobec przedstawionego zagadnienia.
W odpowiedzi Minister stwierdził152, iż brak jest jakichkolwiek podstaw do przy-jęcia, aby odwołanie notariusza, który ukończył 70 lat, stanowiło przejaw dyskrymina-cji ze względu na wiek. Notariusz zajmuje pozycję osoby zaufania publicznego, której powierzone zostały przez Państwo zadania publiczne, a także ponosi odpowiedzial-ność, tak jak funkcjonariusz publiczny, piastując funkcję strażnika obowiązującego porządku prawnego na mocy art. 2 § 1 i 2 ustawy Prawo o notariacie. W odróżnieniu od adwokata, który reprezentując swojego klienta występuje w jego imieniu, nota-riusz występuje w imieniu Państwa. Pozycja notanota-riusza w polskim systemie prawnym jest zatem bliższa statusowi sędziego niż wolnym zawodom. Notariusz emerytowany może, w określonych przypadkach, pełnić obowiązki notariusza (art. 21 § 4 ustawy Prawo o notariacie). Może również, na polecenie Prezesa danej Izby, wykonywać obo-wiązki wizytatora. Swoją wiedzą i doświadczeniem może również dzielić się jako wy-kładowca na szkoleniach dla notariuszy, czy aplikantów notarialnych.
150 Ustawa z 14 lutego 1991 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, z późn. zm.).
151 RPO-625317-I/09 z 19 lipca 2010 r.
152 Pismo z 30 lipca 2010 r.
88
Rzecznik oczekuje na stanowisko Krajowej Rady Notarialnej. Zagadnienie pozo-staje w obszarze jego zainteresowania.
b) Stosowanie przez instytucje finansowe praktyk ograniczających możliwość korzystania z usług rynku finansowego z uwagi na wiek
Omówienie w rozdziale: „Ochrona praw konsumentów – Usługi bankowe” strona 228.