Przewlekłość postępowań

1. Praktyka zawieszania postępowań karnych z uwagi na oczekiwanie na opinie biegłych

Z informacji posiadanych przez Rzecznika wynikało, że w 2005 r. dyrektor Biura Prezydialnego Prokuratury Krajowej przekazał prokuratorom apelacyjnym wzorzec postępowania przed podjęciem decyzji o zawieszeniu oraz w sprawach zawieszonych,

54 Ustawa z 28 lipca 2005 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398, z późn. zm.).

55 RPO-625610-XVIII/09 z 16 marca 2010 r.

56 Pismo z 25 maja 2010 r.

52

w którym jednoznacznie stwierdzono, że oczekiwanie na opinie biegłych nie uzasad-nia zawieszeuzasad-nia postępowauzasad-nia. Stanowisko Prokuratury Krajowej dotyczące braku podstaw do zawieszania postępowania z uwagi na długotrwałe oczekiwanie na opra-cowanie opinii przez biegłych, było wielokrotnie wyrażane i przypominane również po wskazanej dacie. Mimo tego stanowiska, do Rzecznika wciąż wpływały wnioski świadczące o praktyce zawieszania postępowań karnych z uwagi na oczekiwanie na opinie biegłych. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się⁵⁷ do Prokuratora Generalnego z prośbą o zbadanie tego zagadnienia i przedstawienie informacji, czy stanowisko Prokuratury Krajowej z 2005 r. zachowuje walor aktualności.

W odpowiedzi poinformowano⁵⁸, że trafny jest pogląd Rzecznika, iż oczekiwanie na opinie biegłych nie uzasadnia zawieszenia postępowania przygotowawczego. Stano-wisko takie, przekazane wszystkim prokuratorom apelacyjnym, zawarte zostało m.in.

w piśmie⁵⁹ Zastępcy Prokuratora Generalnego, gdzie stwierdzono, że oczekiwanie na za-rządzoną i trwającą czynność procesową nie może być uznane za długotrwałą przeszko-dę uniemożliwiającą prowadzenie postępowania, w rozumieniu art. 22 § 1 k.p.k.

2. Problem przewlekłości postępowania karnego spowodowanej długotrwałością oczekiwania na sporządzenie opinii przez biegłych

W swoich wystąpieniach kierowanych do Ministra Sprawiedliwości Rzecznik niejednokrotnie podejmował problem przewlekłości postępowania karnego spo-wodowanej długotrwałością oczekiwania na sporządzenie opinii przez biegłych.

W styczniu 2006 r. Rzecznik został poinformowany, iż usprawnieniu współpracy sądu i prokuratury z biegłymi służyć będzie ustawa o biegłych, której projekt opracowy-wany jest w Ministerstwie Sprawiedliwości. Ustawa ta nie została jednak uchwalona.

Z danych dostępnych na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości nie wy-nika również, aby został przygotowany projekt takiej ustawy. W związku z powyż-szym Rzecznik zwrócił się⁶⁰ do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o poinformowanie, czy obecnie prowadzone są prace legislacyjne mające na celu przygotowanie projektu ustawy o biegłych i ewentualnie, jaki jest stan tych prac.

W odpowiedzi poinformowano⁶¹, iż jakkolwiek przeszkody natury finansowej utrudniają możliwość skutecznych działań legislacyjnych w zakresie usprawnienia funkcjonowania korpusu biegłych sądowych, resort sprawiedliwości dokłada wszel-kich starań, by w ramach obecnie obowiązujących przepisów prawa oddziaływać na biegłych sądowych i ustanawiających ich prezesów sądów okręgowych, w celu zwiększania jakości oraz sprawności opiniowania. Realizując wytyczne resortu

spra-57 RPO-579803-II/08 z 7 maja 2010 r.

58 Pismo z 27 maja 2010 r.

59 Pismo z 16 stycznia 2006 r., nr PR I 0760/11/05.

60 RPO-516676-II/05 z 17 września 2010 r.

61 Pismo z 20 października 2010 r.

53 wiedliwości, prezesi sądów okręgowych prowadzą cykliczne szkolenia biegłych, mają-ce na mają-celu uzupełnienie ich wiedzy na temat roli biegłego, jego uprawnień i obowiąz-ków w procesie.

3. Odszkodowanie za przewlekłość postępowania

Rzecznik zgłosił⁶² udział w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Mał-gorzaty K. dotyczącej braku przesłanek przyznania lub odmowy zasądzenia na rzecz skarżącego odszkodowania za przewlekłość postępowania.

W piśmie z dnia 2 listopada 2010 r. Rzecznik sprecyzował stanowisko przedstawio-ne w dniu 26 sierpnia 2010 r.: „Art. 12 ust. 4 zd. 1 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki⁶³ w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy o zmianie ustawy o skar-dze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki⁶⁴ w zakresie, w jakim dotyczy przewlekłości postępowania są-dowego jest niezgodny z art. 77 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.”

Zarzuty skarżącej dotyczące niezgodności z Konstytucją art. 12 ust. 4 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu są-dowym bez nieuzasadnionej zwłoki koncentrują się na tym, iż przepis ten w swoim pierwszym brzmieniu przewidywał jedynie fakultatywność zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej w razie stwierdzenia przewlekłości postępowania. Ponadto regulacja ta nie określała żadnych przesłanek, którymi powinien kierować się sąd zasądzając odpowiednią sumę pieniężną, co daje sądowi całkowitą dowolność orzekania w tym zakresie. W rezultacie zmian dokonanych ustawą z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki aktualnie na żądanie skarżącego, sąd uwzględ-niając skargę obligatoryjnie przyznaje od Skarbu Państwa sumę pieniężną w wysoko-ści od 2000 złotych do 20 000 złotych.

4. Długotrwałe rozpatrywanie przez sądy wniosków osób pozbawionych wolności o udzielenie przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności lub warunkowego przedterminowego zwolnienia z pozostałej do odbycia kary

W 2010 r. do Rzecznika wpływały skargi od osób pozbawionych wolności na dłu-gotrwałe rozpatrywanie przez sądy ich wniosków złożonych w toku postępowania wykonawczego, dotyczących udzielenia przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności lub warunkowego przedterminowego zwolnienia z pozostałej do odbycia

62 RPO-650338-II/10 z 26 sierpnia 2010 r., sygn. akt SK 12/10.

63 Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1843, z późn. zm.).

64 Ustawa z 20 lutego 2009 r. (Dz.U. Nr 61, poz. 498).

54

kary. W znacznej liczbie przypadków przyczyną długotrwałości postępowań było wielokrotne transportowanie skazanych do jednostek penitencjarnych położonych w różnych okręgach, czego skutkiem była zmiana właściwości miejscowej sądu i ko-nieczność przekazania wniosku do rozpatrzenia sądowi miejscowo właściwemu. Zda-niem Rzecznika niezbędnym wydaje się uregulowanie kwestii dotyczących transpor-towania skazanych, wobec których toczy się postępowanie w przedmiocie przerwy lub warunkowego zwolnienia, w akcie prawa o charakterze ogólnie obowiązującym.

Na przykładzie sprawy Rokosz przeciwko Polsce, w której Europejski Trybunał Praw Człowieka nakazał państwu polskiemu wypłatę odszkodowania, uznając, że pobyt skazanego w warunkach zakładu karnego w jego stanie zdrowia, stanowił naruszenie art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wyraźnie widać potrzebę wprowadze-nia regulacji prawnych, które umożliwią sprawne procedowanie sądów w postępowa-niu wykonawczym. Szczególnie w przypadku skazanych ubiegających się o udzielenie przerwy w odbywaniu kary, powinny mieć priorytet względy humanitarne i dobro jednostki oraz prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, a nie wyłącznie interes wymiaru sprawiedliwości. Dlatego też Rzecznik zwrócił się⁶⁵ do Ministra Spra-wiedliwości z prośbą o podjęcie w tym celu stosownych działań.

W odpowiedzi⁶⁶ poinformowano Rzecznika, że Sąd Apelacyjny w G. uznał, iż w przedstawionym przez Rzecznika przypadku blisko półroczny okres oczekiwania na podjęcie decyzji w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii biegłego jest okresem niewątpliwie wypełniającym dyspozycję art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.

o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygo-towawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądo-wym bez nieuzasadnionej zwłoki⁶⁷. Zwłaszcza, iż wniosek skazanego o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, z uwagi na dolegliwości zdrowotne, wymagał podjęcia pilnych działań, mających na celu jak najszybsze sprawdzenie okoliczności, czy stan zdrowia skazanego pozwala na odbywanie przez niego kary pozbawienia wolności.

Minister stwierdził, że dokonywanie zmian legislacyjnych na podstawie kazusu jednej sprawy, wydaje się przedwczesne. Podzielił jednak pogląd, iż decyzja o prze-transportowaniu skazanych, wobec których toczy się postępowanie w przedmiocie rozpoznania wniosku o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności lub udzielenia warunkowego zwolnienia z pozostałej do odbycia reszty kary pozba-wienia wolności, winna być racjonalnie uzasadniona i dążyć do osiągnięcia kompro-misu między różnymi, konkurującymi ze sobą dobrami chronionymi prawem (prawo jednostki do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie oraz ustawowe cele wyko-nania kary określone w k.k.w.). Jednocześnie przyznał, że przykład sprawy Roko-sza, wskazuje na potrzebę przeprowadzenia szerszej analizy sprawności postępowań przed sądem, w zakresie zastosowania instytucji z art. 153 k.k.w. oraz z art. 155 k.k.w.

65 RPO-563445-VII/07 z 2 grudnia 2010 r.

66 Pismo z 28 grudnia 2010 r.

67 Dz.U. Nr 179, poz. 1843.

55 z uwagi na stan zdrowia skazanego. Pozwoli to na zajęcie stanowiska, odnośnie tego czy obecnie istniejące rozwiązania prawne, umożliwiają sądom sprawne procedowa-nie na etapie postępowania wykonawczego, w kwestiach związanych z rozpoznaprocedowa-niem wniosków o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności lub udzie-lenia warunkowego zwolnienia z pozostałej do odbycia reszty kary pozbawienia wol-ności. Resort sprawiedliwości zwrócił się do wszystkich prezesów sądów okręgowych o przeprowadzenie kontroli sprawności postępowań sądowych, dotyczących rozpo-znania wniosków o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności oraz o udzielenie warunkowego zwolnienia z pozostałej do odbycia reszty kary pozbawie-nia wolności, z uwagi na stan zdrowia skazanego, za okres lat 2009–2010.

Minister zapewnił Rzecznika, że po uzyskaniu stosownych informacji z sądów, zostaną one wnikliwie przeanalizowane, również pod kątem ewentualnej potrzeby zmian legislacyjnych w zakresie aktualnych rozwiązań prawnych, celem wzmocnienia sprawności procedowania w tych sprawach.