F ENOMEN „ PARTII WŁADZY ” JAKO WYNIK ZMIAN SYSTEMU PARTYJNEGO

porządku konstytucyjnego, przekraczając swoje kompetencje, orzekła o natychmiastowym powrocie do wykładni ustawy zasadniczej z 1996 r., co automatycznie zwiększyło kompetencje głowy państwa. W ten sposób Partia Regionów przejęła kontrolę nie tylko nad legislatywą, ale także nad egzekutywą. Przeprowadzając reformę sądownictwa, opanowała także wymiar sprawiedliwości. Skazanie prawomocnym wyrokiem sądu Julii Tymoszenko, Jurija Łucenko oraz innych ministrów rządu obozu „pomarańczowego” wskazywało nie tylko na stronniczość sądów, ale także na ograniczenie pluralizmu i wypaczenie idei rywalizacji politycznej. Procesy te społeczność europejska uznała za polityczne prześladowanie opozycji.

Charakter systemu partyjnego Ukrainy w dużej mierze był zdeterminowany przez sposób kształtowania jego podmiotów, tj. partii politycznych. Na samym początku, przed wyborami parlamentarnymi w 1994 roku, charakterystycznym dla tworzenia partii politycznych był sposób oddolny (partie powstają „od dołu”). Poźniej nastąpiło stopniowe przejście do powstawania partii „od góry”. Podczas tworzenia nowych partii na każdym etapie rozwoju systemu partyjnego wzrastała waga czynników pragmatycznych. W tym kontekście prezjdźmy do jescze jednego ważnego zagadnienia, którym jest fenomen „partii władzy”.

osobistości z regionów, które nie deklarują partyjnej przynależności, lecz nieoficjalnie podtrzymują władzę. Głównym binarnym związkiem pozostaje w ten sposób układ „lider – partia”. Partia pracuje na rzecz jej lidera, implementuje swoją politykę w parlamencie i zabezpiecza rozszerzenie władzy. Lider natomiast pracuje na rzecz partii, przekazując jej część swojego poparcia poprzez publiczne występy na partyjnych zebraniach, identyfikuje swój kurs polityczny z kursem partii mając możliwość wykorzystywania „zasobów administracyjnych”.

Można powiedzieć, że partia władzy jest swoistym zrzeszeniem mającym charakter partyjny, utworzonym przez skonsolidowaną elitę polityczną w celu zachowania i reprodukowania władzy przez uczestnictwo w wyborach, aby wypełniać funkcje kontrolne nad prawnym systemem państwa. Jej główna odmienność od partii rządzącej polega na tym, że kształtowanie strategii odbywa się poza instytucjonalną strukturą partii.

Mówiąc o czynnikach, które sprzyjały kształtowaniu się partii władzy na Ukrainie, należy wskazać, że specyfiką struktury władzy jest niejednorodność, istnienie rywalizacji wewnętrznej i jednocześnie korporacyjność, zdolność do metamorfoz ideologicznych, kompromisy między nosicielami różnych poglądów i przedstawicielami różnych grup. Istnieją podstawy, aby twierdzić, że na Ukrainie egzystuje duża i silna partia władzy, zdolna służyć interesom różnych grup nomenklatury kosztem kolektywnego korzystania z zasobów kraju.

Batalie polityczne współczesnej Ukrainy toczą się nie dzięki kardynalnym przemianom w systemie rządzenia, lecz zależą od rotacji interesów elit politycznych, związanych z procesem podziału władzy i własności. Istnienie tego typu stosunków i między siłami politycznymi, charakteryzujących się czasami pojednaniem przeciwnych ideologicznych stanowisk, powodują powstanie fenomenu ukraińskiego transformacyjnego synkretyzmu stagnacyjnego.

Przyczyną pojawienia się partii władzy jest również artykulacja i instytucjonalizowanie politycznych interesów różnych grup społecznych przez partie polityczne w ramach procesu kształtowania się wielopartyjnej i elekcyjnej demokracji, której rozwój jest zbyt słaby i powolny.

W trakcie tego procesu różnego rodzaju polityczni i administracyjni aktorzy grupują się wokół silnych liderów, posiadających władzę, albo mających realną szansę jej zdobycia.

Dawna wyższa partyjna nomenklatura, dominująca na Ukrainie od 1991 r., skupiła się na budowie państwa i jego aparatu dla realizacji własnych interesów. Siły narodowo-demokratyczne zostały partnerami byłych przeciwników ideologicznych i politycznych, dając im swoje hasła i znaczną część swojego autorytetu. Idea ukraińskiej państwowości została wykorzystana do tworzenia systemu politycznego w oparciu o wariant neoetatystyczny, ustalając swoisty monopol na patriotyzm, lecz jednocześnie tracąc popularność, wsparcie „od dołu”³⁰⁷.

307 Metamorfozy postkomunistychnoyi vlady, http://litopys.org.ua/ukrxx/r16.htm (data odczytu 18 X 2016).

Pierwotne zadanie przywrócenia i tworzenia społeczeństwa obywatelskiego zmieniło się wskutek wprowadzenia pragmatycznego programu wzmacniania struktur państwowych. Ten proces ucieleśnia prawie wszystkie przemiany i konflikty, które występują w kraju. Jednocześnie budowanie państwa typu neototalitarnego spowalnia rozwój instytutów demokratycznych i potencjał tworzenia narodu politycznego w sensie ogólnym.

Jak twierdzi A. Mełeszewycz, dekoncentracja państwa i większościowy system jednomandatowych okręgów wyborczych sprzyjały powstaniu nieformalnej partii władzy.

Bezpieczną i efektywną drogą osiągnięcia tego celu było stworzenie centrowych grup w parlamencie, które deklarowałyby swoje wsparcie w istocie dowolnemu rządowi, który aktualnie sprawował władzę. Za typowy przykład można uznać wpływową swego czasu parlamentarną frakcję Centrum, która była kreowana przez przedstawicieli nieformalnej partii władzy po wyborach w 1994 roku.³⁰⁸.

Niepowodzenie konsolidowania demokracji na Ukrainie w okresie prezydentury L. Kuczmy wynika z istnienia systemu partii władzy, który charakteryzował się silnym skupieniem elit politycznych na ogólnych interesach ekonomicznych, i który coraz częściej brał pod swoją kontrolę polityczną władzę Ukrainy na przestrzeni lat 1990-tych.

Klanowy charakter ukraińskiej polityki oraz niezdolność albo niechęć prezydenta L. Kuczmy do stworzenia jednopartyjnego rządu stały się głównymi czynnikami, powodującymi tworzenie systemu partyjnego, który połączył w sobie dwa poziomy konkurencji. Na dodatek do zwyczajnej konkurencji ze strony istniejących partii politycznych podczas wyborów, założone na regionalnej podstawie partie władzy również konkuruwały między sobą o władzę, wpływ i dostęp do prezydenta³⁰⁹. Stosunki między regionalnymi klanami i partią władzy zawsze były skomplikowane. Kilka prób koordynowania własnych wysiłków na rzecz zjednoczenia i utworzenia jednego szerokiego związku politycznego (na przykład, Za Jedyną Ukrainę w 2002 r.) zupełnie się nie powiodły.

Faktem jest, że ukraińskiej scenie politycznej były znane próby stworzenia partii władzy, która miałaby wsparcie z różnych regionów Ukrainy³¹⁰. Dnipro był ośrodkiem, gdzie funkcjonowało kilka dużych partii mogących tworzyć rząd, np. Partia Narodowo-Demokratyczna na czele z byłym premierem Walerijem Pustowojtenkiem oraz Trudowa Ukraina, która miała frakcję 40 deputowanych po wyborach w 2002 roku. Innym przykładem jest Socjał-Demokratyczna Partia Ukrainy (zjednoczona) z centrum w Kijowie, na czele której

308 A.Meleshevych, Partiyi vlady ta partiyni systemy v postradyansʹkykh krayinakh, [w:] Naukovo-prosvitnytsʹkyy pravnychyy zhurnal "Vybory ta demokratiya", Nr 1 (7), 2006, s. 84-94.

309 Ibidem, s.89.

310 Ibidem, s.90.

stał były przewodniczący administracji prezydenta Kuczmy Wiktor Medwiedczuk. Centrum ukraińskiego przemysłu węglowego, Donieck, dało życie innej wpływowej partii władzy – Partii Regionów, na czele z byłym przewodniczącym rządu, późniejszym prezydentem Wiktorem Janukowyczem.

Na końcu jeszcze raz podsumuję. Partie władzy są jednym z integralnych atrybutów systemu politycznego w krajach postsowieckich. Funkcjonują jako instrumenty kooptacji i hegemonii politycznej, które sprzyjają rządzącym elitom w podtrzymywaniu reżimu bez poważnych przeszkód wewnętrznych. Przy czym partie władzy dyskredytują pojęcie „partii politycznej” i jego tradycyjne znaczenie w zachodnich demokracjach. Partie tego typu stanowią poważną przeszkodę dla rozwoju wielopartyjnego systemu, opartego na konkurencji nurtów ideologicznych.