Rywalizacyjność wyborcza

Jednym z kluczowych elementów ustroju demokratycznego są wolne i uczciwe wybory.

To one bezpośrednio wpływają na sposób kształtowania władzy i mechanizm jej kontroli.

Realizacja zasad suwerenności narodu jest możliwa tylko poprzez wybory. Obecny system wyborczy na Ukrainie powstał w wyniku zmian ustrojowych i funkcjonuje od momentu przyjęcia nowej konstytucji Ukrainy w 1996 roku. Ewolucja ukraińskiego ustawodawstwa wyborczego demonstruje powolny ruch instytucji państwowych w kierunku demokracji i zmiany zasadniczych elementów prawa wyborczego. Kluczowymi źródłami prawa wyborczego są następujące akty prawne– konstytucja Ukrainy, ustawa „O wyborach Prezydenta Ukrainy”, ustawa „O partiach politycznych”, ustawa „O wyborach deputowanych do Rady Najwyższej Ukrainy”, ustawa „O Centralnej Komisji Wyborczej”. Ukraińskie doświadczenie wyborcze obejmuje wybory deputowanych USRR w 1989 r., wybory do Rady Najwyższej Ukrainy w latach 1990, 1994, 1998, 2002, 2006, 2007, 2012, 2014 i 2019, wybory prezydenckie w latach 1991, 1994, 1999, 2004, 2010, 2014 i 2019. Częste zmiany ustawodawstwa wyborczego przed wyborami prezydenckimi czy parlamentarnymi są ważną cechą ukraińskiego systemu.

Ukraińskie ustawodawstwo wyborcze jest wyrazem skomplikowanej drogi do demokracji. Permanentne przekształcenia miały zarówno negatywny, jak i pozytywny wpływ na kształtowanie systemu wyborczego Ukrainy. Z jednej strony powodowało to utrudnienia w stosowaniu ustaw podczas procesu wyborczego, z drugiej – częste zmiany wpływały na dynamiczny rozwój polityczny całego społeczeństwa ukraińskiego. Przechodzenie od jednego

365 A.Kolodiy, Tranzytolohichna paradyhma.., op. cit., s. 22.

systemu wyborczego do drugiego przychodziło na Ukrainie dość trudno. Współczesna sytuacja polityczna – łącznie z systemem wyborczym – w porównaniu do innych krajów jest zdeterminowana przez uwarunkowania historyczne. Żeby zrozumieć ewolucję ukraińskiego systemu wyborczego oraz jego obecny stan, należy przyjrzeć się czynnikom, które wpływają na kształtowanie się systemu władzy na Ukrainie. Do nich należą: dziedzictwo sowieckie, społeczne podziały kraju, oligarchizacja.

Początek lat 90-ych był czasem kryzysu w gospodarce (hiperinflacja, spadek PKB i produkcji). Cechował się również skomplikowaną sytuacją społeczną oraz poważnymi zmianami politycznymi. Okres działania parlamentu pierwszej kadencji oraz kadencja pierwszego prezydenta Ukrainy trwały krótko – niecałe 3 lata. Pierwszy kryzys parlamentarno-prezydencki zaczął się w połowie 1993 roku. Jego skutkiem była decyzja o jednoczesnym przeprowadzeniu przedterminowych wyborów do Rady Najwyższej Ukrainy oraz wyborów prezydenta Ukrainy w marcu 1994 roku. Wybory odbyły się według nowej ordynacji wprowadzonej na mocy nowej ustawy o wyborach deputowanych ludowych z 7 października 1993 roku. Ustawa wprowadzała następujące zmiany:

1) kadencja Rady Najwyższej Ukrainy wynosiła cztery lata zamiast pięciu;

2) dolny próg biernego prawa wyborczego podniesiono z 21 do 25 lat. Wprowadzono też zasadę, według której kandydat musiał przebywać w kraju przez ostatnie dwa lata;

3) obywatele, partie polityczne i zespoły pracownicze uzyskały prawo zgłaszania swoich kandydatów;

4) dodano zasadę ciągłości pracy parlamentu;

5) wprowadzono konieczność wpłaty przez kandydata depozytu finansowego (w rozmiarze pięciu pensji minimalnych. Celem tego przepisu miało być ograniczenie zbyt dużej liczby kandydatów.

Rok 1994 cechował się uczestnictwem w wyborach więcej niż jednej partii. Podczas kampanii wyborczej do parlamentu 28 partii politycznych oficjalnie zarejestrowało swoich kandydatów. Największą rolę w tych wyborach odegrały Partia Komunistyczna Ukrainy (KPU) i Ludowy Ruch Ukrainy (LRU). Ostatecznie wynik wyborów był następujący: 90 miejsc w parlamencie zajmowali kandydaci z ramienia Partii Komunistycznej, 22 – Ludowego Ruchu, 21 – Chłopskiej Partii Ukrainy, 14 – Socjalistycznej Partii Ukrainy, 9 – Ukraińska Republikańska Partia, 5 – Kongres Ukraińskich Nacjonalistów, 4 – Partia Pracy, 3 – Partia Demokratycznego Odrodzenia Ukrainy, po 2 – Obywatelski Kongres Ukrainy, Demokratyczna Partia Ukrainy, Socjał-Demokratyczna Partia Ukrainy i Ukraińska Konserwatywna Republikańska Partia, po 1 – Ukraińskie Zgromadzenie Narodowe i

Chrześciańsko-Demokratyczna Partia Ukrainy. Warto zaznaczyć, że z 450 deputowanych tylko 178 reprezentowało partie polityczne, pozostali byli bezpartyjni³⁶⁶.

Wybory parlamentu II kadencji zostały przeprowadzone na podstawie systemu absolutnej większości, zwanej też systemem bezwzględnej większości. To dziedzictwo po Związku Radzieckim miało negatywne skutki. W odróżnieniu do czasów radzieckich, frekwencja była zbyt niska. Swoje kandydatury na deputowanych w marcu 1994 r. zgłosiło 5609 kandydatów, z których tylko 49 zostało wybranych; uzupełniające wybory w kwietniu dodały do tej liczby jeszcze 289 osób. Swoją pracę nowy parlament zaczął w składzie jedynie 336 deputowanych zamiast 450. Wskutek wyborów uzupełniających do lutego 1995 r. wybrano jeszcze 69 ze 114 deputowanych ludowych. Wyborcy z 30 okręgów wyborczych nie posiadali swoich reprezentantów w parlamencie do końca jego kadencji³⁶⁷. Rada Najwyższa II kadencji odegrała dużą rolę w historii ukraińskiego parlamentaryzmu, ponieważ w okresie jej działalności, w 1996 r., została przyjęta konstytucja niezależnej Ukrainy.

W 1998 r., przed kolejnymi wyborami do Rady Najwyższej, weszła w życie nowa Ustawa o wyborach ludowych deputowanych Ukrainy. Ustawa ta wprowadzała nową ordynację większościowo-proporcjonalną, istotnie zmieniając prawo wyborcze. Połowa składu parlamentu (225 osób) miała być wybrana z jednej listy krajowej w jednym ogólnopaństwowym (obejmującym terytorium całego państwa) okręgu wyborczym na zasadach proporcjonalności.

Pozostałe 225 osób kandydowało z list partyjnych lub bloków wyborczych partii w okręgach jednomandatowych według systemu względnej większości. Do parlamentu wchodziły te partie lub bloki wyborcze, które przekroczyły czteroprocentowy próg wyborczy. Jak wskazuje Ihor Pankewycz, taki system pasował idealnie do okresu przejściowego. Z jednej strony dawał on możliwość elektoratowi głosowania na konkretnego kandydata, z drugiej strony wyborcy mieli możliwość głosować na preferowaną siłę polityczną³⁶⁸, budując zręby pluralistycznego systemu partyjnego. Uważa się, że ustanowiony system wyborczy był wręcz wzorcowym rozwiązaniem dla okresu przejściowego. Połączenie ordynacji proporcjonalnej z ordynacją większościową (w jej klasycznym, brytyjskim wydaniu) udowodniło, że tzw. mieszane systemy wyborcze sprawdzają się najlepiej w okresie tranzycji politycznej w państwach przechodzących trudny okres transformacji, kiedy nie ma jeszcze pełnej świadomości tego, który z dwóch modelowych systemów wyborczych jest lepszy. Z tego powodu stosuje się się równocześnie

366 O.Klużew, Prawowi determinanty parlamentskich kampanij na Ukraini: wyborcze prawo ta politycznyj aspekt, http://www.nbuv.gov.ua/portal/natural/Nvuu/PSF/2009_12/Kluzhev.pdf. (data odczytu 19 XII 2014).

367Historia ukraińskich wyborów,

http://www.parlament.org.ua/index.php?action=publication&id=8&ar_id=11&iar_id=316&as=2 (data odczytu 19 XII 2014).

368 Ibidem, s. 168.

oba, żeby można było lepiej ocenić skutki każdego z nich i docelowo, w modelu skonsolidowanej demokracji, wybrać jeden, najlepszy³⁶⁹.

Ukraiński establishment polityczny przed wyborami w 1998 r. nie chciał powtórzenia wydarzeń sprzed kilku lat, dlatego z ustawodawstwa wyborczego został usunięty przepis o minimalnej frekwencji wyborców. W późniejszym okresie ukraiński system wyborczy praktycznie się nie zmieniał. Uchwalenie nowej ustawy o wyborach ludowych deputowanych w 2001 r. nie zmieniło status quo.

Poważne zmiany, związane z systemem wyborczym, nastąpiły po pomarańczowej rewolucji. Przed wyborami parlamentarnymi w 2004 r. odbyła się kolejna korekta ustawodawstwa wyborczego. Na początku 2004 r. weszła w życie nowa ustawa o wyborach ludowych deputowanych Ukrainy, co skutkowało zaistnieniem rzeczywistej konkurencji i walki politycznej w kraju. Kolejne zmiany wyglądały następująco:

1) pojawiły się ogólne spisy wyborców oraz reguły uzupełniania danych;

2) powołano specjalne grupy robocze w organach samorządu lokalnego, których celem było liczenie wyborców. Przewidywano, że w przypadku, gdy wyborca nie może z powodu stanu zdrowia samodzielnie przybyć do lokalu wyborczego, musi o tym zawiadomić odpowiednie organy samorządu;

3) obniżono ryzyko ewentualnych nadużyć podczas wydawania zaświadczeń, które upoważniały wyborców do głosowania w innym okręgu wyborczym. Wydruk takich zaświadczeń znajdował się pod ścisłą kontrolą. Dane o wydaniu takiego zaświadczenia wpisywano do paszportu. Ograniczono także liczbę lokali do głosowania;

4) przedstawiciele organizacji społecznych, których działalność statutowa była skierowana na udział w procesach wyborczych, uzyskali prawo do obserwowania wyborów;

5) upubliczniono dostęp do protokołów z liczenia głosów i wyników głosowania;

6) zmieniono przepisy dotyczące trybu zgłaszania łamania prawa podczas kampanii wyborczej oraz w trakcie wyborów.

Walenty Baluk podkreśla, że główną cechą nowych zmian stało się „uczynienie z partii politycznych najważniejszych podmiotów elekcji parlamentarnej. Partie otrzymały prawo do zgłaszania kandydatów, umieszczając ich na liście krajowej”³⁷⁰. Umożliwiło to kontynuację porozumienia pomiędzy głównymi siłami politycznymi, osiągniętego w ramach pokonania konfliktu związanego z ostatnimi wyborami prezydenckimi w 2004 roku. Nie jest tajemnicą,

369 Szerzej na ten temat zob. B. Michalak, Mieszane systemy wyborcze. Cele, rozwiązania, konsekwencje, Toruń 2013, passim.

370 W. Baluk, Kształtowanie systemu partyjnego Ukrainy w okresie transformacji ustrojowej 1987–2002, Wrocław 2006, s. 36.

że rywalizacja na ukraińskiej scenie politycznej dotyczy nie tylko realizacji interesów ściśle politycznych, lecz często mających charakter biznesowy. Ukrainia jest krajem, gdzie bezpieczeństwo działań inwestycyjnych jest uzależnione od gwarancji politycznych.

Przywódcy polityczni, a niekiedy nawet całe partie polityczne, znajdują się pod silnym wpływem najbogatszych ukraińskich oligarchów. Dofinansowanie kampanii wyborczych lub medialne wsparcie działalności i inicjatyw dowolnej siły politycznej pozwala przedstawicielom wielkiego biznesu uzyskiwać dostęp do wysokich stanowisk państwowych, kształtować politykę publicznąj oraz zjednywać przychylność władzy wobec ich działalności biznesowej.

Negatywnym skutkiem pomarańczowej rewolucji było to, że nie przyczyniła się ona do wymiany elit politycznych. Działacze rewolucyjni z Placu Niezależności wcześniej należeli do aktywnej grupy w ekipie rządzącej. Podczas transmisji telewizyjnych z wydarzeń na Majdanie jesienią 2004 r. było widać stojących z tyłu przedstawicieli klanów rywalizujących z L. Kuczmą. Reformowanie areny politycznej Ukrainy nie było dla nich priorytetem. Jeśli przyjrzeć sią dokładniej karierze J. Tymoszenko, widać, że jest ona „produktem” poradzieckiego systemu oligarchicznego. A. Eberhardt podkreślał, że reformowanie państwa było sprzeczne z naturą ukraińskich polityków, ale jeszcze mniej chęci do reformowania przejawiało ich zaplecze polityczne ibiznesowe³⁷¹. Proklamowane w czasie pomarańczowej rewolucji wyeliminowanie korupcji we władzy nie nastąpiło. Interesy elit nadal dominowały nad prawem.

Wybory parlamentarne w 2006 r. wygrała opozycyjna Partia Regionów, a z rywalizacji w obozie „pomarańczowym” zwycięsko wyszła Julia Tymoszenko, zwiększając liczebność swojej frakcji w parlamencie. Pomimo podpisania porozumienia o powstaniu większościowej koalicji demokratycznej między Blokiem Julii Tymoszenko, Naszą Ukrainą, Socjalistyczną Partią Ukrainy, obozowi „pomarańczowemu” nie udało się powołać rządu, ponieważ socjaliści w momencie pierwszego głosowania nad kandydaturą przewodniczącego parlamentu faktycznie opuścili szeregi koalicji, zawierając sojusz z Partią Regionów i komunistami³⁷².

Prezydent był zmuszony powołać rząd W. Janukowycza, w którym oprócz ministrów spraw zagranicznych i obrony znaleźli się inni zwolennicy głowy państwa. W takim układzie scena polityczna funkcjonowała do wiosny 2007 r., kiedy kolejny kryzys polityczny doprowadził do rozwiązania parlamentu i rozpisania nowych wyborów. Wrześniowe wybory wyeliminowały socjalistów, odgrywających rolę „języczka u wagi” w poprzednim rozdaniu. Zastąpił ich Blok Lytwyna (20 mandatów). Partie obozu „pomarańczowego” BJuT (156 mandatów) i blok Nasza

371 A.Eberhardt, Rewolucja, której nie było. Bilans pięciolecia „pomarańczowej” Ukrainy, OSW, Warszawa 2009, s.19.

372W.Baluk, Proces tworzenia koalicji gabinetowej na Ukrainie po wyborach w 2006 roku, [w:] Studia z nauk społecznych i humanistycznych, red. J.Juchnowski, M. S.Wolański, Wrocław 2008, s. 533.

Ukraina (72 mandaty) mogły powołać tym razem własny rząd (Julii Tymoszenko). Jednak większość 228 głosów, przy wymaganej 226, okazała się mało stabilna, co w sytuacji podziałów w Naszej Ukrainie oraz ambicji Julii Tymoszenko, prowokowało liczne napięcia i kryzysy.

Jeden z takich kryzysów zakończył się niezrealizowaną decyzją głowy państwa o rozwiązaniu parlamentu i poszerzeniem koalicji rządzącej o Blok Lytwyna. W opozycji znalazły się Partia Regionów (175 mandatów) i komuniści (27 mandatów)³⁷³.

Prezydent Wiktor Juszczenko 2 kwietnia 2007 r. podpisał dekret Nr 264/2007, którym rozwiązał Radę Najwyższą V kadencji. Ten dokument też uregulował kwestię przedterminowych wyborów parlamentarnych, które miały się odbyć 27 maja 2007 roku³⁷⁴.

Tak rozpoczął się nowy kryzys polityczny. Doszło nawet do burzliwej reakcji po stronie sąsiadów Ukrainy i nawet całej Unii Europejskiej. Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego Marek Siwiec w swoim przemówieniu z 3 kwietnia 2007 r. podkreślał, że „decyzja o rozwiązaniu parlamentu jest bezprecedensowa. Konstytucja Ukrainy zezwala głowie państwa na rozwiązanie Rady Najwyższej, jeśli nie może ona powołać rządu. To nie był ten przypadek. Prezydent stał po jednej stronie sceny politycznej, wspierając opozycję, która domagała się rozwiązania parlamentu. Decyzja o rozwiązaniu otwiera nowy etap konfliktu wewnętrznego na Ukrainie – zamiast współistnienia, siły polityczne znajdują się w stanie konfrontacji”³⁷⁵. Podstawą rozwiązania parlamentu, według W. Juszczenki, było „naruszenie norm konstytucyjnych, dotyczących formowania koalicji w Radzie Najwyższej Ukrainy, które zniekształcają wyniki wyborów powodując łamanie praw wyborczych obywateli oraz ignorując konstytucyjne zasady suwerenności narodu”³⁷⁶. Parlament i rząd natychmiast wystąpiły z apelem o niezgodności tego dekretu z Ustawą Zasadniczą. Odpowiedni wniosek do Sądu Konstytucyjnego Ukrainy podpisało 53 deputowanych ludowych Ukrainy³⁷⁷.

Gabinet Ministrów Ukrainy nie zgodził sią na dofinansowanie przedterminowych wyborów parlamentarnych, uniemożliwiając ich przeprowadzenie w dniu 27 maja 2007 roku.

Prezydent Ukrainy odpowiedział dekretem, w którym zmienił datę wyborów na 24 czerwca

373 R.Herbut, W.Baluk, Kształtowanie się partii politycznych i systemów partyjnych w państwach postradzieckich, [w:] Transformacja systemów politycznych państw obszaru byłego Związku Radzieckiego, red. R.Herbut, W.Baluk, Wrocław 2010, s. 155.

374 Ukaz Prezydenta Ukrajiny Nr 264/2007 pro dostrokowe prypynennia pownoważeń Werchownoji Rady Ukrajiny, Oficijnyj Wisnyk Prezydenta Ukrajiny, Nr 1 wid 02.04.2007. (data odczytu 02 III 2015).

375 I.Pankevych, Zmiany w prawie.., op. cit., s. 199.

376 Ukaz Prezydenta Ukrainy Nr 264/2007 pro dostrokowe prypynennia pownoważeń Werchownoji Rady Ukrajiny, [w:] Oficijnyj Wisnyk Prezydenta Ukrajiny, Nr 1 wid 02.04.2007. (data odczytu 02 III 2015).

377 Nemaje ukazu – ne bude i riszennia. Chocza prodowżennia takoji praktyky poruszuje zasady i zmist konstytucijnogo kontrolu, [w:] „Zakon i Biznes”, 2007, Nr 24 (804).

2007 roku³⁷⁸. Tym razem wniosek do Sądu Konstytucyjnego o ustalenie niezgodności z konstytucją Ukrainy dekretu prezydenta podpisało 160 deputowanych ludowych Ukrainy³⁷⁹.

Główny organ jurysdykcji konstytucyjnej nie potrafił podjąć żadnej decyzji z powodu tego, że jego praca była zablokowana wskutek wpływu na sędziów konstytucyjnych przez przedstawicieli różnych gałęzi władzy, oraz kilku głośnych skandali korupcyjnych³⁸⁰.

Konfrontacja narastała – podczas długich negocjacji 27 maja 2007 r. między prezydentem, premierem i przewodniczącym Rady Najwyższej Ukrainy został osiągnięty kompromis³⁸¹. Jego skutkiem był kolejny dekret prezydenta z dnia 5 czerwca 2007 r., który ustalił ostateczną datę przedterminowych wyborów parlamentarnych na 30 września 2007 roku³⁸².

Prezydent Ukrainy podpisał trzy dekrety (Nr 476/2007 z dnia 29 maja 2007 r.³⁸³, Nr 480/2007 z dnia 31 maja 2007 r.³⁸⁴ oraz 482/2007 z dnia 1 czerwca 2007 r.³⁸⁵), żeby umożliwić posiedzenia parlamentu oraz przyjąć niezbędne dla przeprowadzenia przedterminowych wyborów parlamentarnych akty prawne. Dzięki temu 1 czerwca 2007 r.

została uchwalona ustawa o wniesieniu zmian do ustawy o wyborach deputowanych ludowych Ukrainy oraz niektórych innych ustaw Ukrainy (dotyczyła ona trybu przeprowadzenia przedterminowych wyborów do Rady Najwyższej Ukrainy)³⁸⁶.

Dużo miejsca w tej ustawie poświęcono uregulowaniom prawnym określającym specyfikę głosowania wyborcy w miejscu jego zamieszkania. Według ustawy skasowano drukowanie i wykorzystanie zaświadczeń uprawniających do głosowania.

378 Ukaz Prezydenta Ukrainy Nr 355/2007 pro dostrokowe prypynennia pownoważeń Werchownoji Rady Ukrajiny ta pryznaczennia pozaczergowych wyboriw, [w:] Oficijnyj wisnyk Prezydenta Ukrajiny, Nr 5 wid 26.04.2007. (data odczytu 02 III 2015).

379 Ukhvala Konstytutsiynoho Sudu Ukrayiny pro prypynennya konstytutsiynoho provadzhennya u spravi za konstytutsiynym podannyam 160 narodnykh deputativ Ukrayiny shchodo vidpovidnosti Konstytutsiyi Ukrayiny (konstytutsiynosti) Ukazu Prezydenta Ukrayiny vid 26 kvitnya 2007 roku N 355 «Pro dostrokove prypynennya povnovazhenʹ Verkhovnoyi Rady Ukrayiny ta pryznachennya pozacherhovykh vyboriv»http://zakon1.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=va26u710-07. (data odczytu 02 III 2015).

380 I.Bojko, A Siuzanna słuchaje j dopowidaje, [w:] „Ukrajina Mołoda”, 2007, Nr 74, s. 13.

381 Spilna zajawa Prezydenta Ukrajiny, Gołowy Werchownoji Rady Ukrajiny i Premjer-ministra Ukrajiny wid 27 trawnia 2007 roku szczodo newidkładnych zachodiw, spriamowanych na rozwjazannia politycznoji kryzy szlachom prowedennia pozaczergowych wyboriw u Werchownu Radu Ukrajiny, http://www.president.gov.ua/news/data/1_16138.html. (data odczytu 02 III 2015).

382 Ukaz Prezydenta Ukrainy Nr 497/2007 pro pryznaczennia pozaczergowych wyboriw u Werchownu Radu Ukrajiny, [w:] Oficijnyj Wisnyk Prezydenta Ukrajiny Nr 13 wid 5 czervnia 2007 roku.

383 Ukaz Prezydenta Ukrajiny Nr 476/2007 pro zupynennia diji statti 2 Ukazu Prezydenta wid 26 kwitnia 2007 roku Nr 355, [w:] Oficijnyj Wisnyk Prezydenta Ukrajiny, Nr 9 wid 29 travnia 2007 roku.

384 Ukaz Prezydenta Ukrainy Nr 480/2007pro wnesennia zminy do statti 1 Ukazu Prezydenta Ukrajiny wid 29 trawnia 2007 roku Nr 476, [w:] Oficijnyj Wisnyk Prezydenta Ukrajiny, Nr 10 wid 31.05.2007.

385 Ukaz Prezydenta Ukrainy Nr 482/2007pro wnesennia zminy do statti 1 Ukazu Prezydenta Ukrajiny wid 29 trawnia 2007 roku Nr 476, [w:] Oficijnyj Wisnyk Prezydenta Ukrajiny, Nr 11 wid 01.06.2007.

386 Zakon Ukrajiny Pro wnesennia zmin do zakonu Ukrajiny Pro wybory narodnych

deputatiw Ukrajiny ta dejakych zakonodawczych aktiw Ukrajiny (szczodo poriadku prowedennia pozaczergowych wyboriw do Werchownoji Rady Ukrajiny ta zamiszczennia narodnych deputatiw Ukrajiny, pownoważennia jakych buły dostrokowo prypyneni, „Widomosti Werchownoji Rady Ukrajiny”, 2007, Nr 28, poz. 383.

Ustawa zobowiązywała organy Państwowej Straży Granicznej do złożenia przez nie do okręgowych komisji wyborczych, na trzy dni przed wyborami, danych, dotyczących rejestracji osób w granicach właściwej jednostki administracyjno-terytorialnej, które przekroczyły granicę państwową Ukrainy i o których nie ma informacji o ich powrocie na Ukrainę³⁸⁷. Najwięcej problemów mieli mieszkańcy przygranicznych terenów, ponieważ codziennie przekraczali granicę państwową w ramach małego biznesu przygranicznego. Ten przepis spowodował, ich faktyczne wykluczeni ze spisów wyborców³⁸⁸.

Zmienione zostały też tryby zgłaszania i rejestracji kandydatów na deputowanych ludowych Ukrainy oraz sposób prowadzenia kampanii wyborczej w przedterminowych wyborach parlamentarnych. Rada Najwyższa Ukrainy w dniu 1 czerwca 2007 r. uchwaliła postanowienie Nr 1121-V, według którego do Centralnej Komisji Wyborczej³⁸⁹ koniecznie musieli wejść przedstawicieli reprezentujący wszystkie frakcje parlamentarne. Ten przepis zabezpieczył proporcjonalną reprezentację w CKW, co miało ograniczyć możliwości manipulowania wynikami.

Na szczególną uwagę zasługuje kolejny etap nowelizacji ukraińskiego prawa wyborczego. Wybory do Rady Najwyższej Ukrainy 28 października 2012 r. odbyły się na mocy ustawy o wyborach deputowanych ludowych Ukrainy z dnia 17 listopada 2011 roku³⁹⁰. Wspomniana ustawa przywróciła mieszany system wyborczy: 225 deputowanych ludowych Ukrainy wybierano na podstawie systemu większościowego względnej większości, pozostałe 225 znajdowało się na listach kandydatów partii politycznych. Ustawa nie przewidywała możliwości udziału w wyborach bloków wyborczych. Natomiast określała pięcioprocentowy próg wyborczy dla partii politycznych. Nowa ustawa wyborcza zabraniała możliwości głosowania „przeciwko wszystkim”. Zważając na fakt, że ok. 15 procent obywateli podczas poprzednich wyborów głosowało „przeciwko wszystkim”, świadczyło to o próbie legitymizacji władzy.

Powrotowi do mieszanego systemu wyborczego towarzyszyła zmiana statusu parlamentu.

Uchwała Sądu Konstytucyjnego Ukrainy uchyliła zmiany w konstytucji Ukrainy z dnia 8 grudnia 2004 r.³⁹¹, przekształcając kraj z republiki parlamentarno-prezydenckiej w republikę

387 Ibidem

388 Ibidem

389 Postanowa Werchownoji Rady Ukrajiny Pro pryznaczennia na posady człeniw Centralnoji Wyborczoji Komisiji,

„Widomosti Werchownoji Rady Ukrajiny”, 2007, Nr 34, poz. 462.

390 Zakon Ukrajiny Pro wybory narodnych deputatiw Ukrajiny, „Widomosti Werchownoji Rady Ukrajiny”, 2011, Nr 10-11, poz. 73.

391 Riszennia Konstytucijnogo Sudu Ukrajiny u sprawi za konstytucijnym podanniam 252 narodnych deputatiw Ukrajiny szczodo widpowidnosti Konstytuciji Ukrajiny (konstytucijnosti) zakonu Ukrajiny Pro wnesennia zmin do Konstytuciji Ukrajiny wid 8 grudnia 2004 roku N 2222-IV, „Wisnyk Konstytucijnogo Sudu Ukrajiny”, 2010, Nr 5, s. 36.

prezydencko-parlamentarną. Rada Najwyższa Ukrainy straciła więc dużą część kompetencji na rzecz prezydenta Ukrainy.

Warto podkreślić, że ukraińskie prawo wyborcze wciąż nie jest idealne i potrzebuje kolejnych zmian, które będą sprzyjać jego dalszemu, efektywnemu rozwojowi oraz będą stymulować konkurencję w trakcie wyborów. Efektem końcowym takich zmian ma być kształtowanie się odpowiedniego poziomu kultury politycznej społeczeństwa. Sukces ewentualnych reform będzie zależał od stopnia przestrzegania prawa wyborczego.