Etapy doroDłości – typologia

Dorosłość, najbardziej rozległy w czasie kalendarzowym okres życia ludzkiego, naj-częściej podlega wewnętrznym periodyzacjom, dokonywanym przez badaczy zagadnie-nia, w szczególności psychologów rozwojowych2. Periodyzacje te bezsprzecznie wynika-ją z faktu ewidentnego zróżnicowania bio-psycho-społecznego poszczególnych etapów dorosłości, na co również zwraca się powszechnie uwagę3. Najczęściej też poszczególne okresy (fazy, ery) i podokresy (etapy) rozwoju człowieka umiejscawiane są w

1

Według Franciszka Bereźnickiego, „proces kształcenia albo inaczej nauczania uczenia się rozumiany jest obecnie jako systematyczny, planowy i długotrwały zbiór (ciąg) ściśle ze sobą powiązanych czynności nauczyciela i bezpośrednio od nich zależnych czynności uczniów. Proces ten na ogół jest inicjowanym, organizowanym i kierowanym przez nauczyciela procesem poznawczym uczniów” (F. Bereźnicki, Dydak-tyka kształcenia ogólnego, Kraków 2004, s. 185). Jest on organizowany przez instytucje, głównie szkołę, zakład pracy, organizacje społeczne. Jest działaniem wielostronnym, ukierunkowanym na realizację okre-ślonych celów. Umożliwia „osiągnięcie nie tylko zasobu wiedzy, umiejętności i nawyków, lecz również zmierzających do wielostronnego rozwoju sprawności umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw” (Ibidem, s. 24 ). Podobnie szeroki kontekst kształcenia spostrzega Józef Półturzycki: „Kształcenie to proces nauczania i uczenia się połączony we wspólnej realizacji zadań dydak-tycznych i wychowawczych. Zadania te realizowane są w formach postępowania właściwego różnym ty-pom zajęć dydaktycznych. W trakcie takiego postępowania tworzą się nowe doświadczenia i uczący się nabywają nowe informacje, pojawia się proces kształcenia łączący nauczającą działalność nauczyciel z aktywnością poznawczą uczących się osób” (J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1998, s. 87). Wynikiem kształcenia jest wykształcenie.

2

Dla przykładu kilka wskazań bibliograficznych periodyzacji rozwoju człowieka: B. Harwas – Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Warszawa 2000, tom 2, s. 15; D. Levinson, cyt. za L. Miś (w:) P. Socha (red.), Duchowy rozwój człowieka, Warszawa 2000, s. 46-51.; E. Erikson, cyt. za: M. Sękowska (w:) P. Socha (red.), Duchowy..., op. cit., s. 101-143; Z. Pietrasiński, Rozwój człowieka doro-słego, Warszawa 1990.

nych przedziałach wieku kalendarzowego, z zaznaczeniem jednak ich umownego i przy-bliżonego charakteru4.

Świadomość, iż formalna granica dorosłości nie jest równoznaczna z osiągnięciem dojrzałości, koniecznej dla realizacji dorosłego życia, komplikuje przejrzystość andrago-gicznej refleksji nad dorosłością, w tym także jej periodyzacji. Trudno określać cechy i zadania rozwojowe dorosłości, wyznaczać jej edukacyjne cele, jeśli nie jest jasnym, gdzie i dlaczego w cyklu jednostkowego życia, dorosłość jest umiejscowiona.

Umownie można przyjąć, że dorosłość konstytuuje pięć zasadniczych i zarazem zde-cydowanie odmiennych etapów rozwojowych:

1) przedproże dorosłości (od 18 do 25 r. ż.) 2) wczesna dorosłość (od 25 do 40 r. ż.) 3) środkowa dorosłość (od 40 do 60/65 r. ż.) 4) późna dorosłość (od 60/65 do 80 r. ż.) 5) sędziwa dorosłość (powyżej 80 r. ż.)5

1.1. Granice etapów doroDłości

Granice wydzielenia etapów dorosłości w tej propozycji periodyzacji są w znacznej mierze sformalizowane, co ma sprzyjać większej przejrzystości proponowanej typologii. Te proponowane formalne granice etapów dorosłości odnoszą się najczęściej do społecz-nie uznanych i usankcjonowanych przełomów w cyklu rozwojowym jednostki, wyznacza-jących przejścia z jednego w drugi okres życia człowieka.

18 rok życia wyznacza formalną granicę dorosłości, określoną wiekiem prawnym. W tym czasie bowiem, w świetle prawa, osoba osiąga pełnoletniość6 i pełną zdolność do czynności prawnych⁷, a więc do nabywania praw i zaciągania obowiązków⁸. Pełnolet-niość, potwierdzona prawem, jest więc tu formalną granicą dorosłości. W społecznej

4

Przykładem klasyfikacji dorosłości, pozbawionej wewnętrznych granic wiekowych, jest klasyfikacja W. Szewczuka, Psychologia człowieka dorosłego, Warszawa 1959.

5 dla porównania warto przytoczyć dwie znaczące klasyfikacje: Daniela J. Levinsona: dzieciństwo i dora-stanie (0 – 22 ), młodzieńcza dorosłość (17 – 22), wczesna dorosłość (17 – 45), środkowa dorosłość (40 – 65), późna dorosłość (po 65 r. ż.). Klasyfikacja ta uwzględnia pięcioletnie okresy przejściowe: 17 – 22, 40 – 45 i 60 – 65 (cyt. za L. Miś (w:) P. Socha (red.), Rozwój duchowy..., op. cit., s. 51) oraz Erika H. Erikso-na: okres niemowlęcy (0-2), okres dzieciństwa (2-5), dzieciństwo - wiek szkolny (6 – 11), adolescencja (11 – 18), wczesna dorosłość (18 – 25), średnia dorosłość (25 – 50), późna dorosłość (50 – 75), starość (powyżej 75 r. ż.) (cyt. za M. Sękowska (w:) P. Socha (red.), Duchowy..., op. cit., s. 142 ).

6

„Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście” (art. 10 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 – Kodeks cywilny, Dz, U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Należy też uwzględniać fakt uzyskania pełnoletniości po-przez zawarcie związku małżeńskiego, za zgodą sądu, już w wieku lat 16. „ Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletniość. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa” (art. 10 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964, op. cit.).

7

„Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości...” (art. 11 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964, op. cit.).

8

„Zdolność do czynności prawnych jest to zdolność do tego, by za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych może ich dokonywać poprzez własne działanie, czyli może dokonywać czynności prawnych we własnym imieniu i na własną rzecz” (T. A. Filipiak, J. Mojak, M. Nazar, E. Niezbecka, Zarys prawa cywilnego i rodzinne-go. Stan prawny na dzień 30 kwietnia 1999, Lublin 1999, s. 102).

wencji pociąga ona za sobą zdolność do podmiotowego pełnienia ważnych i odpowie-dzialnych ról i zadań na rzecz społeczności, w której żyje. W szczególności zaś chodzi tu o trzy podstawowe role społeczne: role rodzicielskie i zawodowe oraz role obywatelskie.

25 rok życia, w świetle Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jest rokiem kończącym opiekę finansową państwa w stosunku do osoby uczącej się, pobierającej rentę rodzinną9. Do tego więc czasu ustawo-dawca przewiduje formalną edukację szkolną osoby i wspiera ją finansowo, zezwalając na niepodejmowanie pracy zarobkowej. Po tym czasie taka możliwość wygasa, co oznacza już skierowane wobec osoby prawne oczekiwanie usamodzielnienia się finansowego.

60 rok życia dla kobiet i 65 rok życia dla mężczyzn – to w naszym kraju, w świetle Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-łecznych10, początek wieku emerytalnego, wyznaczony zaprzestaniem pracy zawodowej i przejściem na emeryturę. Tym samym jedna z podstawowych ról społecznych człowieka dorosłego wygasa.

Pozostałe dwie granice są już bardziej umowne. Wynikają one raczej z obserwacji po-tocznej, refleksji i badań naukowych a mniej z aktów prawnych.

Okolice 40 roku życia związane są z istotnym „przełomem” rozwojowym w życiu człowieka, który może skłaniać do wnikliwego całościowego bilansowania doświadczeń dotychczas przeżytego życia. Przełom ten, wiążący się często z doświadczeniami kryzy-sowymi, zwany bywa kryzysem wieku średniego, kryzysem środka życia, kryzysem po-łowy życia midle life crisis11. Właśnie okolice 40 r. ż. doświadczane są, często intuicyjnie albo stereotypowo, czasem wzmacniane efektem wyników badań naukowych i medialnej propagandy, jako połowa życia. Przywodzi to zróżnicowane emocje, raczej negatywne, skłania do pogłębionej refleksji nad sensem swego dotychczasowego i przyszłego życia, może prowadzić do jego zasadniczej reorganizacji. Nie bez znaczenia jest tu też doświad-czenie tzw. „okrągłych” lat. Lata „okrągłe” (20, 30, 40, 50, 60 itd.), w świadomości spo-łecznej i także w pewnym jednostkowym magicznym myśleniu, zamykają i otwierają no-we przestrzenie życia, bardziej niż lata bezpośrednio je poprzedzające lub następujące po nich (np. 29 i 31 wobec 30 urodzin). Czterdzieste urodziny mogą więc być istotnym prze-łomem w sposobie doświadczania życia przez człowieka.

9

Art. 68.1. „Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione maja prawo do renty ro-dzinnej: pkt. 1) do ukończenia nauki w szkole, jeśli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia”; Wiek ten jest jednak przedłużony i wykracza poza 25 rok życia - art. 68.2. „Je-żeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty ro-dzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.”

10 Rozdział 1, art. 24.1. (35) „Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. Przysługuje emery-tura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 5a i 50e i 184.” Rozdział 2, art. 27 „Ubezpieczonym uro-dzonym przed dniem 1 stycznia 1949 przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: 1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn.”

11

Por. np. A. Grun, Lebensmitte als geistliche Aufgabe, Vier-Turme-Verlag, Munsterschwarzach 1980; R.R. McCrae, P. T. Jr. Costa, Osobowość dorosłego człowieka, Kraków 2005, s. 213- 219; P. Oleś, Poło-wa życia, Charaktery, nr 3,1997; P. Oleś, Psychologia przełomu połowy życia, Lublin 2000.

80 lub 90 rok życia natomiast, w zależności od klasyfikacji¹², uważany bywa za po-czątek wieku sędziwego – etapu szczególnie zaawansowanej dorosłości późnej, zwanej też inaczej starością. Rozpiętość dziesięciu lat początku granicy wieku sędziwego może wynikać z odmiennych uwarunkowań życia ludzi starszych w różnych środowiskach i społeczeństwach. Lepsze warunki życia i opieki medycznej, sprzyjające dłuższemu trwaniu życia ludzkiego ten wiek przesuwają w górę. W krajach dobrobytu granica ta jest wyższa (90 r. ż.) niż w krajach ekonomicznie słabiej rozwiniętych, takich jak Polska; tu bardziej adekwatna jest granica 80 r. ż. Z wiekiem sędziwym wiążą się pewne ulgi i tro-ska ustawodawcy. Można wymienić tu np. od 75 r. ż. dodatek pielęgnacyjny¹³, bezpłatny transport środkami komunikacji miejskiej, brak opłaty za obsługę konta bankowego itp.

1.2. CharakteryDtyka poDzczególnych etapów doroDłości

1.2.1. Przedproże doroDłości (18 – 25)

Z perspektywy psychologii rozwojowej przynależy ono do dwóch okresów życia człowieka: adolescencji (łac. adolescere – wzrastanie ku dojrzałości)14 a w szczególności drugiej połowy późnej adolescencji, zwanej inaczej wiekiem młodzieńczym, przypadają-cym na lata 16 – 20/23 oraz do pierwszych lat wczesnej dorosłości, rozpoczynającej się od 20/23 roku życia a trwającej po 35/4015. To w gruncie rzeczy wskazuje na znaczne zróżnicowanie tego etapu dorosłości, umiejscowionego w stosunkowo krótkim czasie ży-cia człowieka. W sensie formalno – prawnym, andragog ma tu przed sobą już osobę doro-słą, w sensie psychologicznym i społecznym zaś, wciąż dojrzewającą. Najogólniej, można przyjąć, że przedproże dorosłości jest okresem zróżnicowanych i intensywnych przygo-towań, już dojrzałego biologicznie człowieka, do zadań dorosłości.

Wiek młodzieńczy, jak pisze I. Obuchowska16 jest okresem zyskiwania stabilizacji uczuciowej, rozbudowy związków interpersonalnych, rozwoju potrzeb seksualnych. W tym czasie też kształtuje się autonomia moralna osoby, dokonywane są wybory warto-ści życiowych, różnicuje się światopogląd. Młodzież poszukuje nowych obszarów wła-snej aktywności, pojawiają się pierwsze kontakty z pracą zawodową. Cele życiowe są co-raz bardziej realistyczne i podejmowane z większą konsekwencją niż we wczesnym

12 Por. np. klasyfikację starości według Światowej Organizacji Zdrowia: 60 – 75 wiek podeszły, 75 – 90 wiek starczy, po 90 – wiek sędziwy / długowieczność; przegląd innych stanowisk dokonujących periody-zacji starości (M. Straś – Romanowska, Późna dorosłość. Wiek starzenia się (w:) B. Harwas – Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Warszawa 2000, s. 264). „Niektórzy za starość uważa-ją już okres po sześćdziesiątce, zaliczauważa-jąc do długowiecznych ludzi po 80 czy 90 roku życia” - K. Wi-śniewska – Roszkowska, Starość jako zadanie, Warszawa 1989, s. 9.

13

Ustawa z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych – rozdział 3. Świadczenia opiekuńcze, art. 16.2 „Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje: 3) osobie, która ukończyła 75 lat”.

14

I. Obuchowska, Adolescencja (w:) B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju czło-wieka.. Charakterystyka okresów życia człowieka, Warszawa 2000, tom 2, s. 163.

15

B. Harwas-Napierała, J. Trempała, (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów ży-cia człowieka, Warszawa 2000, tom 2, s. 15.

sie dojrzewania. „(...) późna adolescencja jest czasem stabilizowania się zmian, wkracza-nia w szersze życie społeczne, kształtowawkracza-nia się autonomii psychicznej”17.

Istotne są też zmiany dotyczące czynności poznawczych – rozwija się myślenie lo-giczne i abstrakcyjne, procesy informacyjne przebiegają szybciej, są bardziej dokładne i ukierunkowane. „Zwiększa to możliwości poznawcze dorastających, wpływa na posze-rzenie się ich zainteresowań, wyzwala krytycyzm dorastających w stosunku do osób do-rosłych, jak również w stosunku do samych siebie”¹⁸. W tym też okresie rozwojowym kształtuje się poczucie własnej tożsamości jednostki, poczucie spójnego obrazu siebie19,

Zadania rozwojowe całego okresu adolescencji R. J. Havighurst określa jako: 1. osiąganie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci, 2. ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej,

3. akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem, 4. osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych, 5. przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie,

6. przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej),

7. rozwijanie ideologii (sieci wartości) i systemu etycznego kierującego zachowaniem, 8. dążenie i rozwijanie postępowania akceptowanego społecznie20.

Dorastający człowiek zyskał odpowiednie warunki rozwojowe, by świadomie reali-zować proces uczenia się. ProceD kDztałcenia w okresie przedproża dorosłości zaprojek-towany jest przez ustawodawcę i wdrożony do realizacji przez system oświatowy jako kształcenie formalne, zinstytucjonalizowane, szkolne. Kształcenie to coraz częściej wspierane jest lub częściowo zastępowane kształceniem na odległość, także z wykorzy-staniem najnowszych technologii informatycznych. Także w Polsce popularność powoli zyskuje tzw. e-learning jako kształcenie z wykorzystaniem mediów elektronicznych.

W tym okresie, ok. 19 r. ż., młoda osoba zdaje jeden z ważniejszych egzaminów w jej życiu – egzamin dojrzałości. Tym samym osiąga swoją edukacyjną dojrzałość maturity, która w jakimś stopniu, także w odbiorze społecznym, obiektywizuje jego psychiczną i społeczną dojrzałość. Następnie, młody człowiek może kontynuować kształcenie w szkołach pomaturalnych, a także kształcenie wyższe, aktualnie dwustopniowe: trzylet-nie licencjackie i dwulettrzylet-nie magisterskie. Osiąga dyplom potwierdzający jego wyższe wykształcenie. Kształcenie, o którym mowa, jest przede wszystkim kształceniem zawo-dowym, przygotowującym do podjęcia pracy zawodowej. Zdobywanie kwalifikacji za-wodowych w systemie szkolnym nie wyklucza wielokrotnego uczestnictwa w kształceniu nieformalnym, np. w różnorodnych w kursach kwalifikacyjnych, a także samokształcenia. Należy dodać, że dla ambitnych i zdolnych magistrów aktualne europejskie regulacje prawne (Karta Bolońska) stwarzają możliwość kształcenia trzeciego stopnia – kształcenia doktoranckiego, który zwieńcza dyplom doktora nauk. W okresie przedproża dorosłości takie kształcenie może być rozpoczęte.

17 Ibidem, s. 197.

18 Ibidem, s. 198.

19

Jak pisze I. B. Weiner, proces ukształtowania poczucia własnej tożsamości ma miejsce ok. 21 r. ż. (I. B. Weiner, Zaburzenia psychiczne, Warszawa 1977, s. 28).

Główną cechą przedproża dorosłości jest więc to, iż może ono być w dalszym ciągu czasem edukacji szkolnej, a poprzez to czasem lepszego przygotowania się do ról i zadań społecznych, przypisanych osobie dorosłej – dojrzałej. Współczesne wysokorozwinięte społeczeństwa dają jednostce szansę dłuższego dojrzewania do dorosłości, wprowadzają czas odroczenia dorosłości moratorium21 i tym samym zezwalają na późniejsze przejmo-wanie ról człowieka dorosłego. Przedproże dorosłości jest więc na wskroś edukacyjne. Podjęcie zaś ról zawodowych i rodzinnych, bez konieczności zaprzestania nauki, „prze-nosi” osobę w przestrzeń już dorosłego życia, choć dojrzewanie ku dorosłości, rozumiane jako dalsze doskonalenie się w pełnionych rolach społecznych, może trwać nadal.

1.2.2. WczeDna doroDłość ( 25 – 40 r.ż. )

Wczesna dorosłość, inaczej zwana też „młodą”, jest okresem wkraczania w dorosłość. Wiąże się z podejmowaniem nowych i niezwykle ważnych zadań i ról w świecie ludzi do-rosłych: ról rodzinnych, zawodowych, obywatelskich, sąsiedzkich, koleżeńskich i innych. W tym czasie młody dorosły osiąga też zazwyczaj samodzielność ekonomiczną. Okres ten charakteryzuje też witalność, ekspansywność i dynamizm jednostki, bazujące na du-żych możliwościach rozwoju biologiczno – psychicznego organizmu. Działania zoriento-wane są na zewnątrz, szczególnie w przypadku mężczyzn i kobiet pracujących zawodowo i nastawionych na intensywny rozwój swojej kariery zawodowej. Podejmowane są inten-sywne dążenia do uzyskania poczucia życiowej stabilizacji, tak w wymiarze psychicz-nym, jak i materialnym (zewnętrznym). Stosunkowo duża konfliktowość pełnionych ról wynika z ich dużej liczby oraz sprzeczności między pełnionymi rolami (np. rola matki a pracownika, rola męża i pracownika). Znaczny jest jeszcze nonkonformizm zachowań i poglądów jednostki. Wyraźnie podkreślane jest poczucie własnej autonomii – niezby-walna cecha wyemancypowanej „na dorosłą” jednostki. Cieszy się ona swoją dorosłością – niezależnością, samodzielnością, uwolnieniem od wpływów dorosłych, w szczególności rodziców i opiekunów. Obecne jest planowanie przyszłości z uwzględnieniem planów bliższych i dalszych, dotyczących siebie samego, jak i osób z najbliższego otoczenia, w szczególności dzieci.

Charakteryzując wczesną dorosłość (20/23 – 35/40 r. ż.) Ewa Gurba zwraca uwagę także na to, że najogólniej sprawność umysłowa młodych dorosłych utrzymuje się na sta-łym, wysokim poziomie, choć pod koniec tego okresu wykazuje tendencje do obniżania się, szczególnie w zakresie formalnego, abstrakcyjnego myślenia. Jednak rozwiązywanie codziennych problemów stymuluje rozwój poznawczy dorosłych w kierunku tzw. post-formalnych struktur poznawczych. Są one podstawą tworzenia się specyficznych cech myślenia, takich jak relatywizm, dialektyczność i systemowy charakter, wskazujących na kształtowanie się jakościowo nowych sposobów lub stylów myślenia człowieka dorosłe-go. W okresie wczesnej dorosłości obserwuje się nadal wzrost sprawności fizycznej oraz doskonalenie się niektórych funkcji w obrębie narządów zmysłu, choć pewne czynniki, takie jak siedzący tryb życia, nałogi, liczne stresy, mogą spowodować pogorszenie się kondycji fizycznej w tym okresie. Gdy chodzi o odniesienia do systemu wartości, „po

21

Określenie za E. Eriksonem; cyt. za M. Sękowska, Neuropsychoanalityczna koncepcja rozwoju psycho-społecznego Erika H. Eriksona, (w:) P. Socha (red.), Duchowy rozwój człowieka, Warszawa 2000, s. 101 i dalsze.

zie przejściowego relatywizmu w rozumowaniu moralnym, młodzi dorośli ujmują warto-ści w kategoriach ogólnych praw i uniwersalnych zasad, doceniając znaczenie umowy społecznej.” Charakterystyczne cechy osobowości młodego dorosłego to „podtrzymywa-nie i dopełnia„podtrzymywa-nie poczucia własnej tożsamości, rozwój autonomii związanej z „podtrzymywa- niezależno-ścią w podejmowaniu decyzji i braniem za nie odpowiedzialności”22.

Główne zadania rozwojowe wczesnej dorosłości, według E. Eriksona i R. J. Havi-ghursta, przy czym autorzy umiejscawiają ją w przedziale wieku 18 – 35, to:

1. zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie do zawodu 2. podjęcie pracy zawodowej

3. rozwój gotowości do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości 4. znalezienie stałego partnera i założenie rodziny

5. prowadzenie domu 6. wychowywanie dzieci

7. podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich 8. wypracowanie własnej filozofii życia

9. sformułowanie wizji własnej przyszłości (Levinson) 10. nawiązanie stosunku z mentorem (Levinson)23.

W proponowanej periodyzacji dorosłości zadania 1 i 3 w szczególniejszy sposób cha-rakteryzują przedproże dorosłości.

KDztałcenie w tym okresie może być zwieńczeniem rozpoczętej wcześniej edukacji szkolnej – formalnej, szczególnie na poziomie wyższym. W tym też czasie dorośli coraz częściej, obligowani koniecznościami życiowymi, w szczególności zmianami na rynku pracy, potrzebami bytowymi swojej rodziny, ale także własnymi potrzebami rozwoju osobistego, podejmują kształcenie dalsze w instytucjach edukacji tzw. „drugiej szansy”, w tym w szczególności w prywatnych szkołach wyższych. Kształcenie to wiąże się przede wszystkim ze zmianą statusu edukacyjnego, np. poprzez zdobycie formalnego wy-kształcenia średniego czy wyższego oraz stopnia doktora nauk, z pozyskiwaniem nowych kwalifikacji zawodowych i doskonaleniem się w zawodzie, np. poprzez studia podyplo-mowe i kształcenie kursowe. Te aktywności edukacyjne pozwalają na dostosowanie się do trudnych warunków zmieniającego się rynku pracy i przeciwdziałają bezrobociu. Zna-cząco wpływają na zmianę pozycji społecznej dorosłego, a także zapobiegają wyklucze-niu społecznemu. Pozwalają też odnajdować się w trudnej codzienności i dzięki kształce-niu rozwiązywać problemy życiowe. W tym celu dorośli często sięgają do edukacji nie-formalnej – pozaszkolnej, kursowej. Chętnie uczestniczą w kursach zawodowych, ale tak-że i w licznych kursach, dostarczających ważnych i potrzebnych aktualnie umiejętności, takich jak prawo jazdy, obsługa komputera czy nauka języków obcych, w kursach dla po-trzeb własnych, związanych z realizacją roli rodzicielskiej, właściwym układaniem relacji interpersonalnych, prowadzeniem gospodarstwa domowego, urządzaniem wnętrz, dbało-ścią o zdrowie i kondycję fizyczną, sylwetkę i urodę itp. Współczesna edukacja dorosłych oferuje zainteresowanym liczne nowoczesne metody kształcenia i nowe „kultury” uczenia

22

E. Gurba, Wczesna dorosłość, (w:) B. Harwas-Napierała, J. Trempała, (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Warszawa 2000, tom 2, s. 229.

się²⁴. W edukacji swej dorośli coraz częściej wspierają się nowoczesnymi technologiami informatycznymi, w tym Internetem. Podejmując aktywność samokształceniową, wyko-rzystują także klasyczne źródło uczenia się, jakim jest książka.

Współcześnie można więc powiedzieć, że wczesna dorosłość jest bezsprzecznie okre-sem edukacyjnym – być może z edukacją „wymuszoną” zewnętrznymi okolicznościami życia, która jednak często przeradza się w edukację „wybieraną”, osobiście cenioną i włą-czającą się często na stałe w styl życia człowieka dorosłego.

1.2.3. Środkowa doroDłość ( 40 – 60/65 r.ż. )

Środkowa dorosłość, zwana też „pełną” lub średnią dorosłością, a także wiekiem