Typ ucznia Meno
Meno to niewolnik. Nie potrafi zrobić użytku z własnej wiedzy. Powtarza to, co mówi Sokrates albo mówi to, co chciałby jego nauczyciel usłyszeć. Sokrates naucza go poprzez zadawanie mu pytań. Ten typ ucznia zupełnie uzależniony jest od nauczyciela. Potrzebuje przewodnika, który odpowie dokładnie na wszystkie jego pytania i rozwieje wszelkie wątpliwości, nawet te, o których wcześniej sam nie pomyślał. Uczniowie ci preferują bierny styl uczenia się a także negatywnie reagują na technikę zapytań. Inną słabością te-go typu uczniów jest brak wystarczającej wiedzy i doświadczenia potrzebnete-go do zrozu-mienia poruszanego na zajęciach zagadnienia. Najczęstszą reakcją jest wyłączenie.20
Typ ucznia ProtagoraD
Uczeń ten posiada jeszcze niewielkie doświadczenia i związaną z tym wiedzę. Jedno-cześnie przyjmuje zbyt łatwo za pewnik wyniki badań sensorycznych. Uzależniony jest od nauczyciela, który nim kieruje, wspomaga i motywuje do uczestnictwa w dyskusji. Uczeń świadom jest tej techniki dostarczającej wiedzy ogólnie znanej lecz dopiero co od-krywanej przez niego samego.
Uczeń typu Protagoras podatny jest na słowa krytyki. Bardzo szybko się zniechęci, jeśli nie będzie czuł wsparcia. Najczęstsze zachowania tej grupy uczniów odnoszą się do wycofania na skutek negatywnych uwag innych uczestników dyskusji. Zatem zadaniem nauczyciela jest rozpoznanie jak najszybciej tego typu ucznia, by pomóc mu w budowa-niu pewności siebie.21
Typ ucznia GorgiaDz
Ten typ ucznia posiada wiedzę, a także i konkretne umiejętności. Uważa się za pana własnego losu. Czuje nieodpartą potrzebę eksploracji dyskutowanego zagadnienia. Z po-czątku potrzebuje przewodnika zwracającego jego uwagę na pewne istotne kwestie. Kie-dy nabierze pewności siebie następuje emancypacja spod przewodnictwa i gotowość do samodzielnej eksploracji. Ocena tej metody w jego mniemaniu wypada pomyślnie, po-nieważ pozwala na właściwe zinterpretowanie własnych doświadczeń. Metoda ta daje mu możliwość badania rzeczywistości w sposób innowacyjny i niekonwencjonalny. Czuje ni-czym nieskrępowaną wolność w przekraczaniu granic własnej ignorancji oraz możliwość
20
A. Paraskevas, E. Wickens, Andragogy and Socratic Method. The adult learner perspective, Journal of Hospitality, Leisure, Sport and Tourism Education Vol2, No. 2.
wyrażania najbardziej irracjonalnych pomysłów bez obaw o reakcje innych uczniów. Ma świadomość głównych akcentów tej metody, które rozłożone są na proces logicznego ro-zumowania, argumentowania konkludowania niż na samo rozwiązanie problemu.22
Typ ucznia Platon
Platon był najlepszym studentem Sokratesa, który stworzył własną filozofię, własne doktryny bez odwołań do swojego mistrza. Jest to najbardziej zawansowany typ uczącego się. Prowadzanie dyskusji z takim uczniem jest wyzwaniem dla nauczyciela ze względu na przenikliwość i dojrzałość przemyśleń. Zadaniem nauczyciela jest inspirowanie do działania będące często na pograniczu prowokacji. Uczeń ten może bardzo łatwo przejąć rolę prowadzącego. Akceptują tę metodę w pełni, ponieważ daje im ona możliwość bada-nia rzeczywistości w sposób, jaki uznają za najlepszy. Najlepszą strategią działabada-nia jest podejmowanie kontrowersyjnych tematów dyskusji. Jest to najrzadziej spotykany typ ucznia.23
Metoda DokratejDka we wDpółczeDnej edukacji doroDłych
Rozpatrując miejsce, jakie powinna znaleźć metoda sokratejska we współcześnie pojmowanej edukacji dorosłych, należy przyjrzeć się zmianom, jakie nastąpiły na prze-strzeni ostatnich kilku dekad w teoretycznej wiedzy andragogicznej, mającej nierozerwal-ny związek z praktyką edukacyjną.24 Zmiany te odnoszą się do dwóch różnych podejść teoretycznych.
Pierwsze z nich związane było z neopozytywistyczną koncepcją teoretyczno-metodologiczną zwaną także scjentyzmem czy metodą empiryczną, których korzeni nale-ży upatrywać w naukach A. Comte’a, E. Durkheima, ale przede wszystkim osób związa-nych z tzw. Kołem Wiedeńskim.25 Drugie podejście teoretyczne nazwane krytycznym ra-cjonalizmem lub metodą interpretatywną, związane było z filozofią nauki K. Poppera.26
Te dwa różne podejścia badawcze mają doniosłe znaczenie dla aspektu ontologiczne-go, epistemologiczneontologiczne-go, metodologiczneontologiczne-go, aksjologicznego i prakseologicznego. Ze względu na poruszaną tu problematykę należy odnieść się bezpośrednio do aspektu prak-seologicznego.
22 Ibidem.
23 Ibidem.
24 Edukację dorosłych można określić jako wielość oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych i wycho-wawczo-rozrywkowych, których przedmiotem jest człowiek dorosły i dorastająca (na ogół pracująca lub ubiegająca się o pracę) młodzież. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, T. 1 red. T. Pilch, Warszawa 2003, s. 907. Edukacja dorosłych odnosi się do praktyki edukacyjnej, na którą składa się między innymi rynek usług edukacyjnych, podmioty zajmujące się organizacją oświaty dorosłych, konkretne rozwiązania ze sfery wiedzy dydaktyczno-specjalistycznej jak chociażby metody kształcenia osób dorosłych w płasz-czyźnie edukacji formalnej i nieformalnej, zaś andragogika jako jej podstawa teoretyczna służy do opisy-wania, wyjaśniania oraz interpretowania faktów, zjawisk i procesów andragogicznych
25
M. Malewski, Andragogika i jej metodologiczne dylematy, (w:) T. Wujek (red.), Wprowadzenie do an-dragogiki, Warszawa 1996, s. 409.
Do jego elementów należą takie kategorie pojęciowe jak efektywność, skuteczność i ekonomiczność. Prakseologia jest próbą odpowiedzi na pytanie; Jak skutecznie działać? Jest nauką o metodach skutecznego działania27 W takim układzie można mówić o zasa-dach dydaktycznych czy metozasa-dach nauczania w ujęciu prakseologicznym.
W starej kulturze edukacji dorosłych skuteczną strategią postępowania w przygoto-waniu i prowadzeniu zajęć dydaktycznych był technologiczny model pracy edukacyjnej.28
Była to perspektywa odnosząca się do procesów internalizacji związanych z podejściem scjentystycznym. W modelu tym zakłada się między innymi, że dla wszystkich zjawisk można ustalić związki przyczynowo-skutkowe. Ideałem jest dążenie do matematycznego pomiaru rzeczywistości. Poszukujący podmiot jest czynnikiem zakłócającym proces ba-dawczy. W praktyce edukacji dorosłych zadaniem andragoga jest przekazanie gotowej wiedzy bez odwoływania do doświadczeń, sądów i opinii osób uczących się.29
Nowa kultura edukacji dorosłych skłania ku krytycznemu modelowi pracy edukacyj-nej. Odnosi się ona do procesów eksternalizacji i związana jest z podejściem interpreta-tywnym. Wiedza w tym modelu symbolizuje doświadczenia życia codziennego i rozpada się na jakościowo odmienne wersje świata społecznego. Proces edukacyjny polega na ana-lizie swojego życia w różnych kontekstach w celu odkrycia związków między swoją toż-samością a działaniem struktur społecznych. Polega także na pracy nad własną tożtoż-samością (praca nad biograficznością).30 Pierwszy model pracy edukacyjnej z dorosłymi odnosi się do podających metod nauczania, drugi do metod krytycznego myślenia, a w szczególności do metody sokratejskiej.
Przedstawiona metoda sokratejska znakomicie wpisuje się w to nowe podejście w an-dragogice. Mimo, że koncentruje się na nauczycielu, to jednak prowadzi studentów do au-tonomii wydawanych sądów, wolności wyrażanych poglądów, bazowaniu na doświad-czeniu a przede wszystkim jest ożywcza dla całego procesu krytycznego myślenia. Jest w metodą heurystyczną par excellence, bazującą na indukcji.
27 T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, Wrocław 1982.
28 M. Malewski, Modele pracy edukacyjnej z ludźmi dorosłymi, (w:) E. Przybylska (red.), Andragogiczne wątki, poszukiwania, fascynacje, Toruń 2001, s. 284.
29 Ibidem.
Helga Stock