Finansowanie edukacji wyższej w Europie

Współczesne europejskie systemy edukacji wyższej są schedą polityki spo-łecznej realizowanej przez welfare state, stąd duży udział władz publicznych w prowadzeniu wyższych uczelni, finansowaniu edukacji oraz kontroli jakości kształcenia. Jednocześnie rozwiązania te różnią się od siebie, nie we wszystkich państwach udział władz publicznych jest tak znaczący.

Systemy edukacji wyższej sklasyfikować można w oparciu o udział w edu-kacji instytucji sektora publicznego oraz prywatnego. Klasyfikacje sporządzane przez Eurydice wskazują na funkcjonowanie trzech kategorii szkół wyższych: uczelni publicznych, uczelni prywatnych, finansowanych ze źródeł publicznych (udział funduszy publicznych powyżej 50%) i niezależnych uczelni prywatnych (udział finansowania ze strony władz publicznych poniżej 50%)14. W oparciu o to kryterium wyróżnić można dwa modele funkcjonowania wyższych uczelni. Pierwszy to model publicznego szkolnictwa wyższego, a więc system, w którym większość studentów kształcą uczelnie publiczne, a  szkoły prywatne stano-wią element uzupełniający ofertę kształcenia. Można tu wskazać na trzy różne rozwiązania:

• Wyłączność szkolnictwa publicznego – dotyczy krajów, w  których ponad 90% studentów studiuje na uczelniach publicznych, obowią-13 M. Grewiński, S. Kamiński, Obywatelska polityka społeczna, Warszawa 2007, s. 56.

zuje m.in. w  Słowenii, Szwecji, Grecji, Irlandii, Niemczech, Danii, Czechach, na Słowacji, Litwie, Cyprze, we Włoszech;

• Przewaga szkolnictwa publicznego uzupełniona uczelniami prywat-nymi, finansowanymi ze źródeł publicznych – dotyczy państw, w któ-rych studenci uczelni publicznych stanowią 50-90%, studentów, a na rynku silną pozycję mają uczelnie prywatne, dofinansowywane przez państwo. Taki wariant obowiązuje m.in. na Węgrzech, w Austrii, Fin-landii, Islandii i Norwegii;

• Przewaga szkolnictwa publicznego z udziałem sektora prywatnego – tu również uczelnie publiczne mają przewagę, a ich ofertę uzupełniają szkoły prywatne, niezależne od państwa. Taki wzór dotyczy m.in. Bułgarii, Hiszpanii, Francji, Polski, Portugalii i Rumunii15.

Drugi model to model szkolnictwa prywatnego, finansowanego ze źródeł publicznych (ponad 50% wpływów). Dominacja tego typu uczelni może być uzupełniona ofertą szkół publicznych (jak w Belgii) czy prywatnych (w Estonii i na Łotwie), ale mogą one też stanowić jedyny element systemu, co dotyczy Wielkiej Brytanii i Holandii. Co istotne, w Europie nie mamy modelu funkcjo-nowania wyłącznie prywatnych, niezależnych uczelni. Wyraźnie więc widać za-angażowanie państwa w dostarczanie usług z zakresu edukacji wyższej16.

Czy obecność na rynku uczelni publicznych i prywatnych wpływa na finan-sowanie edukacji? Okazuje się, że w  przypadku państw europejskich trudno mówić o  prostej zależności. Fakt, że uczelnie są publiczne lub finansowane ze środków publicznych nie oznacza, że studenci nie ponoszą żadnych kosz-tów kształcenia, podobnie jak fakt funkcjonowania uczelni prywatnych nie przesądza automatycznie o wysokich nakładach prywatnych. Trzeba bowiem odróżnić własność podmiotów od źródeł ich finansowania. Właśnie strumie-nie finansowania publicznego dla publicznych i prywatnych uczelni wyższych pozostają kwestią różnicującą. Studenci również na publicznych uczelniach czy w szkołach prywatnych dofinansowywanych przez państwo ponoszą koszty, do których należeć mogą: czesne, opłaty administracyjne czy opłaty na organizacje studenckie17. Najwyższe opłaty dotyczą takich krajów, jak: Holandia, Austria, Portugalia, Wielka Brytania, Belgia, Hiszpania, Francja czy Łotwa18.

Analiza publicznych i prywatnych strumieni finansowania edukacji wyższej w Europie wskazuje na występowanie tu modelu dominacji publicznego finan-sowania. Wśród analizowanych przez OECD państw europejskich tylko Wielka Brytania notuje niższy niż 65% udział publicznego finansowania. Wpisuje się 15 Ibidem, s. 26-28.

16 Ibidem, s. 26-28.

17 Ibidem, s. 86.

ona w  model dominacji prywatnego finansowania studiów, obecny między i nnymi w Stanach Zjednoczonych, Korei Południowej, Japonii czy Australii. Pozostałe państwa europejskie, reprezentujące model dominacji publicznego finansowania, można podzielić na dwie kategorie:

• Publicznego finansowania studiów wyższych, co dotyczy państw, w których udział finansowania publicznego wynosi ponad 85%. Na-leżą do nich: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia, Słowenia i Szwecja. Generalnie są to kraje w których mamy do czy-nienia z wyłącznością szkolnictwa publicznego lub szkolnictwa pub-licznego z udziałem uczelni prywatnych, finansowanych ze środków publicznych;

• Przewagi publicznego finansowania z udziałem finansowania prywat-nego, co ma miejsce w krajach, w których udział finansowania pub-licznego mieści się pomiędzy 65% a 85%. Tutaj zaliczymy: Czechy, Hiszpanię, Holandię, Estonię, Francję, Irlandię, Niemcy, Polskę, Por-tugalię, Słowację oraz Włochy. Państwa te reprezentują różne modele funkcjonowania wyższych uczelni, zarówno z  wyłącznym szkolni-ctwem publicznym, jak i znaczącym udziałem prywatnych, niezależ-nych uczelni. Podkreślić tu należy znaczący udział gospodarstw do-mowych w finansowaniu edukacji, tylko w niektórych państwach (np. Czechy, Słowacja, Holandia) widoczny jest udział innych prywatnych źródeł finansowania (tabela 1.).

Reasumując stwierdzić należy, że europejski model finansowania szkolni-ctwa wyższego to finansowanie publiczne, uzupełniane – w mniejszym lub więk-szym zakresie – źródłami prywatnymi. I chociaż w większości państw w ostat-nich latach obserwujemy spadek udziału źródeł publicznych w  finansowaniu edukacji wyższej (największy w Portugalii, Wielkiej Brytanii i na Słowacji)19, to jednak fundusze publiczne pozostają podstawą finansowania szkolnictwa wyższego.

Podkreślić należy, że polityka wobec szkolnictwa wyższego to nie tylko świadczenie usług edukacyjnych, ale również o stwarzanie warunków równych szans dla wszystkich, którzy są zdolni i chętni do studiowania oraz promowanie najlepszych. Mam tu na myśli budowę systemu pomocy w ponoszeniu czesnego i opłat, wsparcia stypendialnego o charakterze socjalnym i naukowym, wsparcia mieszkaniowego, w zakresie wyżywienia, przejazdów czy wypożyczenia lub za-kupu podręczników i książek naukowych, jak i pomoc rodzicom, którzy mają na utrzymaniu studiujące dzieci20. Ponadto studenci korzystać mogą w wielu kra-19 Niewielki wzrost udziału źródeł publicznych dotyczy Irlandii, Polski i  Hiszpanii, zob. Education at

a Glance 2012. OECD indicators, 2012, s. 259.

Państwo Źródła publiczne ^{Wydatki gospodarstw} _domowych Inne źródła prywatne Austria 87,8% 2,6% 9,5% Belgia 89,8% 4,7% 5,6% Czechy 78,8% 9,4% 11,8% Dania 95,0% 5,0% Estonia 75,4% 17,9% 6,7% Finlandia 95,9% 4,1% Francja 81,9% 10,1% 8,0% Hiszpania 78,2% 17,6% 4,2% Holandia 71,8% 14,7% 13,5% Irlandia 81,2% 16,3% 2,5% Islandia 91,2% 8,2% 0,6% Niemcy 84,4%* 15,6%* Norwegia 96,0% 3,3% 0,7% Polska 70,6% 22,5% 6,9% Portugalia 69,0% 23,4% 7,6% Słowacja 70,2% 11,8% 18,0% Słowenia 84,7% 10,6% 4,7% Szwecja 90,6% 0,0% 9,4% Wielka Brytania 25,2% 56,1% 18,7% Włochy 67,6% 24,4% 8,0% Stany Zjednoczone 36,3% 47,8% 15,9% Kraje OECD 68,4% 31,6%

Tabela 1. Źródła finansowania edukacji wyższej (dane za 2010 r.)

* dane dla 2009 r.

Źródło: Education at a Glance 2013. OECD indicators, 2013, s. 207; Education at a Glance 2012. OECD indicators, 2012, s. 259.

jach z zaprojektowanych z myślą o nich systemach kredytowych na opłacenie czesnego oraz pokrycie kosztów utrzymania. Dzięki tym rozwiązaniom studia wyższe stały się dostępne dla coraz większej liczby osób.