O problemach pominiętych w noweli

Prezentowane zmiany w prawie wcale nie wyczerpują listy problemów. Niewąt-pliwie, dość dynamiczna sytuacja na rynku pracy, mająca przełożenie również na zatrudnianie studentów, sprawia, że trudno jest niekiedy ustalić aktualny dochód w rodzinie studenta. Zdarza się bowiem, że na początku roku student przedkłada dokumenty, następnie po kilku miesiącach informuje o utracie

do-uzyskania tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego, jednakże nie dłużej niż przez okres trzech lat”.

34 Wyrok WSA w Szczecinie z dnia 30 października 2013 r., sygn. II SA/Sz 560/13; utrzymany wyrokiem NSA z dnia 14 maja 2014 r., sygn. I OSK 277/13.

chodu, aby ponownie zgłosić nowe źródło dochodu itd. Co więcej, niektóre z tych świadczeń – głównie umowy zlecenia – mogą stanowić niewielkie źródło dochodu, ale jednak istotne z uwagi na stypendium socjalne. Konieczne wydaje się więc rozstrzygnięcie na nowo, jak ten dochód należy obliczać. O ile bowiem kluczowa powinna być aktualna sytuacja materialna studenta, o  tyle można zrozumieć również chęć uproszczenia przepisów poprzez związanie dochodu z tym wyrażonym na podstawie zaświadczenia z urzędu skarbowego, eliminując przy tym np. tzw. dochód utracony. Być może jednak należałoby przyjąć w szer-szym zakresie przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych. Wymaga to jednak dyskusji, jak i szerokich konsultacji.

Dostrzec można również pewne trudności, gdy idzie o stypendium rektora dla najlepszych studentów. Chodzi bowiem o katalog osiągnięć, ustalany przez rektora w porozumieniu z organem samorządu studenckiego. W praktyce uczel-nia, uwzględniając autonomię szkolnictwa wyższego, ma tutaj swobodę - może punktować np. tylko artykuły naukowe opublikowane na łamach czasopism z tzw. listy ministerialnej35, dodatkowo premiować teksty publikowane w perio-dykach wydawanych przez własne wydawnictwo. Podobnie gdy idzie o udział w konferencjach międzynarodowych, krajowych, studenckich itd. Przykładowo, w § 8 ust. 2 ww. rozporządzenia zdefiniowano pojęcie monografii, zaś w § 12 wskazano, że za konferencję naukową uznaje się takie wydarzenie, w którym biorą udział przedstawiciele co najmniej pięciu jednostek naukowych; w przy-padku konferencji międzynarodowych przynajmniej 1/3 prelegentów powinna reprezentować zagraniczne ośrodki naukowej. Zwrócić również należy uwagę na objętość tekstów naukowych – ww. rozporządzenie wskazuje na minimum pół arkusza – zarówno gdy idzie o rozdział w monografii (§ 8 ust. 4), jak i w przypadku nauk humanistycznych i społecznych oraz nauk o sztuce i twórczo-ści artystycznej, zamieszczone w zagranicznym czasopiśmie naukowym niewy-mienionym w wykazie czasopism naukowych (§ 14 ust. 5). Nie oznacza to, że kryteria muszą pokrywać się z treścią ww. rozporządzenia, niemniej ujednolice-nie tych reguł wydaje się wskazane. Prawidłowe zaś odesłaujednolice-nie pozwala uniknąć problemów przy ocenie wniosku o stypendium. Nie sposób pomijać tu roli są-dów administracyjnych, która wraz z niejasnością przepisów stale wzrasta. Nie-kiedy bowiem katalog osiągnięć punktowanych nie precyzuje, czy chodzi tu o tekstu już opublikowane, czy np. przyjęte do druku. Samo zaś posługiwanie się

35 Zob. rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym z dnia 13 lipca 2012 r., Dz. U. z 2012 r., poz. 877 ze zm. oraz Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie wykazu czaso-pism naukowych wraz z liczbą punktów przyznawanych za publikacje w tych czasoczaso-pismach.

pojęciem „publikacja” powinno przesądzać, że punktowane są tylko prace już wydane36.

Nowego wymiaru nabiera internacjonalizacja procesu kształcenia. Chodzi tu zwłaszcza o studentów-cudzoziemców podejmujących naukę w Polsce. Nie-którzy z nich, jak np. posiadacze Karty Polaka, zgodnie z art. 43 ustawy p.s.w., mogą ubiegać się o także o pomoc materialną. Ubiegając się o stypendium so-cjalne, nie zawsze są w stanie przedstawić dokumenty pozwalające obliczyć do-chód w rodzinie. Dotyczy to np. rolników z państw, w których pojęcie hektara przeliczeniowego, czy obowiązek alimentacyjny po uzyskaniu pełnoletności nie występuje. Nie oznacza to jednak automatycznego przyznawania stypendiów, aczkolwiek dla organu rozstrzygniecie musi nastręczać pewnych trudności.

Przeobrażenia nie mają związku tylko ze studentami-cudzoziemcami, ale także m.in. z  osadzonymi w  zakładach karnych, którzy na podstawie umowy z uczelnią pobierają naukę, a w konsekwencji ubiegają się o stypendium. O ile bowiem można zgodzić się, że uzasadnione jest przyznanie stypendium rektora dla najlepszych studentów, o tyle można mieć wątpliwości co do prawa osadzo-nego do stypendium socjalosadzo-nego37. Zresztą odmienny charakter stypendium socjalnego od stypendium rektora dla najlepszych studentów prowadzić musi do pewnych odrębności. W praktyce najczęściej ta odmienność ma przełożenie na dość łatwe godzenie się przez studenta z utratą stypendium socjalnego wraz z ukończeniem studiów, ale już w przypadku stypendium rektora dla najlep-szych studentów pojawiają się pytania, dlaczego studenta ma spotkać „kara” za zrealizowanie obowiązków i terminowe ukończenie studiów. Nie wdając się jed-nak w szczegóły, wskazać należy, że stypendium przyznane wprawdzie w opar-ciu o wyniki uzyskane w poprzednim roku akademickim nie ma jednak charak-teru wynagrodzenia. Chodzi tu raczej o motywację do dalszej nauki i wytężonej pracy, szeroko rozumiane – nie tylko w ramach studiów, ale również już po ich ukończeniu.

W praktyce można wskazać również na wątpliwości związane z tzw. dopłatą mieszkaniową, o  której mowa w  art. 182 p.s.w. Istota tego świadczenia spro-wadza się do założenia, że student spoza miejscowości, w której znajduje się uczelnia, zmuszony jest wyprowadzić się z rodzinnego miasta i zamieszkać np. w domu studenckim albo wynająć stancję. Co do zasady, ponosi więc dodat-kowe koszty z tego tytułu. Swoistą formą rekompensaty ma być więc tzw. do-płata mieszkaniowa. O ile w przypadku miejsca w domu studenckim nie ma większych zastrzeżeń, to już wątpliwości pojawiają się gdy idzie o najem. Najem oznacza korzyść dla właściciela nieruchomości w postaci czynszu. Nie zawsze jednak umowa najmu rejestrowana jest w urzędzie skarbowym, chociaż najem 36 Zob. wyrok WSA w Krakowie z dnia 1 października 2014 r., sygn. III SA/Kr 399/14.

generuje obowiązek podatkowy. Racjonalnym wydaje się więc taki model, od którego odprowadzany jest należny podatek do budżetu, skoro z tego samego budżetu państwa finansowane są m.in. stypendia dla studentów. Podobnie, można mieć wątpliwości, czy faktycznie bezpłatne użyczenie nieruchomości może być podstawą do przyznania tzw. dopłaty mieszkaniowej. W  obecnym stanie prawnym nie ma przesłanek do odmowy przyznania tego świadcze-nia38, chociaż student nie ponosi przecież żadnych dodatkowych kosztów. Wi-doczna jest bowiem różnica pomiędzy eksploatację i opłatami np. za energię elektryczną, zużywaną bez względu na miejsce zamieszkania, a czynszem tylko z tytułu najmu.

W przypadku tzw. dopłaty mieszkaniowej zwrócić również należy uwagę na aspekt prorodzinny tego świadczenia. Chodzi tu mianowicie o treść art. 182 ust. 2 p.s.w., zgodnie z którym student może otrzymać stypendium socjalne w zwięk-szonej wysokości również z tytułu zamieszkiwania w domu studenckim lub in-nym obiekcie niż dom studencki – z niepracującym małżonkiem lub dzieckiem studenta. Po pierwsze, chodzi tu o studenta studiów stacjonarnych. Po drugie, przesłanka zrealizowana jest wtedy, gdy zawarto związek małżeński, a  dodat-kowo ten małżonek pozostaje bez pracy. Po trzecie, tzw. dopłata mieszkaniowe może być przyznana w przypadku dziecka – rodzicem musi być jednak student ubiegający się o stypendium socjalne. Nie jest więc wymagane w tym wypadku zawarcie związku małżeńskiego. W przypadku wystąpienia którejkolwiek prze-słanki – w postaci niepracującego małżonka lub dziecka studenta – zasadne jest przyznanie dodatkowego świadczenia. Ustawodawca bowiem zakłada, że studia nie powinny generować zbytniej rozłąki z najbliższą rodziną (małżonek, dzie-cko). Taki zaś stan generuje dodatkowe koszty, skoro oczywistym jest, że np. inna jest opłata w domu studenckim tylko za jedno miejsce dla studenta, a inna gdy chodzi o tzw. miejsce małżeńskie. Podobnie, inne są koszty, gdy wynajmu-jącym jest sam student, a inne, gdy są to dwie osoby – student i jego małżonek. W  odpowiedzi więc, co do zasady, na wyższe koszty ustawodawca przyznaje prawo do tzw. dopłaty mieszkaniowej nie tylko dla samego studenta, ale rów-nież dla niepracującego małżonka lub dziecka studenta.

6. Podsumowanie

Niewątpliwie, celem każdej zmiany w prawie jest poprawa obecnego systemu. Podobnie więc i zmiany w zakresie pomocy materialnej dla studentów powinny mieć na celu poprawę efektywności tego systemu. Z perspektywy uczestnika 38 Zob. M. Kubiak, Komentarz do art. 182 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym [w:] W. Sanetra (red.),