Wokół stypendium rektora dla najlepszych studentów

Do drugiej, istotnej grupy zmian zaliczyć można te przepisy, które odnoszą się do stypendium rektora dla najlepszych studentów. W szczególności chodzi tu o sytuację, gdy liczba studentów w ramach prowadzonego kierunku była mniej-sza niż dziesięć osób. Dotychczas bowiem uczelnie wyższe odmawiały prawa do stypendium powołując się na przepis art. 174 ust. 4 p.s.w., zgodnie z którym:

„Środki z dotacji, o których mowa w art. 94 ust. 1 pkt 7 i ust. 4, przeznaczone na stypendia rektora dla najlepszych studentów przyznawane w liczbie nie większej niż 10% liczby studentów każdego kierunku studiów prowadzonego w uczelni sta-nowią nie więcej niż 40% środków przeznaczonych łącznie na stypendia rektora dla najlepszych studentów, stypendia socjalne oraz zapomogi.”

Przywołany powyżej przepis intepretowany był jako wprowadzający limit tych stypendiów, warunkując go liczbą 10% studentów każdego kierunku stu-diów. Zagadnienie to stało się przedmiotem skarg studentów do sądów admini-stracyjnych. Warto więc odwołać się do jednej z tych spraw, jaka zawisła przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Szczecinie.

Otóż WSA w Szczecinie uznał, że próg 10% w przywołanym powyżej art. 174 ust. 4 p.s.w. należy rozumieć jako maksymalną liczbę miejsc stypendial-nych, ale pomoc materialna nie może być skierowana tylko do osób studiujących na tzw. obleganych kierunkach – powinna również premiować osoby studiujące „kierunki mniej popularne, zazwyczaj trudniejsze i wymagające nie tylko większego nakładu pracy, ale

i nierzadko niepospolitych zdolności”23. Z tych względów WSA uchylił zaskarżoną

decy-zję, niemniej wyrok, na skutek skargi kasacyjnej wniesionej przez uczelnię, był przed-miotem oceny Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA w wyroku z dnia 14 stycznia 2014 r.24 przyjął, że zaskarżony wyrok WSA należało uznać za odpowiadający prawu mimo błędnego uzasadnienia. W ocenie NSA norma wyrażona w art. 174 ust. 4 p.s.w. faktycznie ogranicza krąg osób mogących ubiegać się o stypendium rektora dla najlep-22 Zob. wyrok NSA w Warszawie z dnia 4 stycznia 2000 r., sygn. I SAB 133/99; por. uchwała SN z dnia 8

czerwca 2000 r., III ZP 11/00, OSNAP 2000, Nr 19, poz. 702.

23 Wyrok WSA w Szczecinie z dnia 4 lipca 2013 r., sygn. II SA/Sz 28/13. Podobnie orzekł WSA w Byd-goszczy w wyroku z dnia 16 lipca 2014 r., sygn. II SA/Bd 493/14, przyjmując, że nie można uznać, że stypendium na małym kierunku, jeżeli chodzi o liczebność studentów, w ogóle nie będzie przysługiwało.

szych studentów. Ważnym jednak, na co zwrócił uwagę NSA, było to, iż uczelnia utwo-rzyła rezerwę poprzez zmniejszenie limitu miejsc z ustawowych 10% do zakreślonych w regulaminie 9% studentów. Rezerwa wyodrębniona w ten sposób zawierała środki (1%), które można byłoby spożytkować w ramach postępowania odwoławczego. W re-gulaminie jednak nie znalazły się dalsze unormowania, odnoszące się do zasad przy-znawania stypendium z tej rezerwy. Zdaniem NSA, bez względu na to, czy liczba osób odwołujących się jest większa albo mniejsza od liczby stypendiów w ramach wyodręb-nionej rezerwy, to właśnie do uczelni należy wskazanie sposobu wyłaniania najlepszych wniosków. Poprzez brak regulacji prawnych w tym zakresie prawo do odwołania nabrało iluzorycznego charakteru. W  odpowiedzi na wskazania zawarte m.in. w  ww. wyroku NSA, nowelą dodano do art. 174 ust. 4 p.s.w. zdanie drugie, zgodnie z którym „jeżeli liczba studentów na kierunku studiów jest mniejsza niż dziesięć, stypendium rektora dla najlepszych studentów może być przyznane jednemu studentowi”. Dodatkowo, w art. 186 ust. 1 p.s.w. odnoszącym się do regulaminów przyznawania pomocy materialnej wskazano kolejny, obligatoryjny element, tj. sposób wyłaniania stu-dentów mogących otrzymać stypendium rektora dla najlepszych stustu-dentów.

Zmiana, premiująca kierunki mniej popularne, może jednak budzić pewne wątpliwości. Skoro bowiem z treści art. 174 ust. 4 p.s.w. wynika, że liczba sty-pendiów rektora dla najlepszych studentów nie może przekroczyć 10% liczby studentów każdego kierunku to oczywistym jest, że i przy ogólnej liczbie stu-dentów w  obrębie całej uczelni to właśnie te 10% będzie wyznaczać maksy-malny limit stypendiów. Przykładowo, jeśli uczelnia liczy 30 tys. studentów to limit nie może przekroczyć 3 tys. stypendiów, które dotychczas były rozdzielane proporcjonalnie na kierunki studiów. Naruszenie tej proporcji będzie dotyczyło wszystkich kierunków, na których liczba studentów jest mniejsza niż 10 studen-tów. To swoiste uprzywilejowanie studentów kierunków mniej popularnych w żaden jednak sposób nie będzie mieć wpływu na zwiększenie ogólnej puli sty-pendiów rektora dla najlepszych studentów. Będzie musiało za to mieć wpływ – im więcej kierunków mniej licznych – na liczbę stypendiów na kierunkach licznych, ażeby nie naruszać limitu 10%.

Zresztą, nie bez znaczenia jest tu charakter stypendium rektora dla najlep-szych studentów. Ocena, której celem jest wybór najlepnajlep-szych wniosków, musi być realizowana w oparciu o taką liczbę studentów, która pozwala możliwe sze-roko porównać osiągnięcia naukowe. Co do zasady, łatwiej jest wybrać dziesięć najlepszych osób z grona stu studentów, niż jedną spośród trojga studentów. Musi więc być pewna grupa studentów, w ramach której ocenia się tych kan-dydatów i wybiera najlepszych. W tym miejscu odnotować należy, że student mało licznego kierunku mógł przecież ubiegać się, zgodnie z art. 187a p.s.w., o tzw. „Diamentowy Grant”. Aktualnie nie ma również przeszkód, ażeby ubiegać się o stypendia fundowane przez jednostki samorządu terytorialnego. Wybitna

jednostka nie była więc pozbawiona pomocy, o której mowa w art. 70 ust. 4 Konstytucji.

W świetle powyższych uwag można mieć również wątpliwości, czy rozwią-zania wprowadzone nowelą z 2014 r. rzeczywiście stanowią odpowiedź na przy-wołany powyżej wyrok NSA. Wydaje się bowiem, że istota rozstrzygnięcia NSA, a wcześniej WSA w Szczecinie, koncentrowała się wokół potrzeby wprowadze-nia mechanizmu pozwalającego przyznać stypendium osobom na nie zasługu-jącym. Decydujące powinny być tutaj wyniki osiągane przez studenta, a nie np. liczba studentów na kierunku studiów. To ostatnie „kryterium” może zresztą prowadzić do naruszenia proporcji. Zgodnie z treścią przywołanego powyżej art. 174 ust. 4 p.s.w. chodzi tu o liczbę stypendiów nie większą niż 10% studen-tów każdego kierunku studiów prowadzonego w  uczelni. Autonomia uczelni pozwala określić mniejszą liczbę stypendystów, np. 5% lub 8%, co zresztą ma miejsce w związku z koniecznością zabezpieczenia środków na odwołania stu-dentów właśnie od decyzji w przedmiocie stypendium rektora dla najlepszych studentów. Nawet jeśli uczelnia przyjmuje te 5% to i tak w przypadku studen-tów kierunków mało licznych zachodzi potrzeba zabezpieczenia tego jednego stypendium. Im więcej więc mniej licznych kierunków, tym większe naruszenie proporcji w przyznawaniu stypendiów rektora dla najlepszych studentów. Roz-wiązanie sprawiedliwe powinno koncentrować się, przy uwzględnieniu specy-fiki poszczególnych obszarów, na stworzeniu listy rankingowej grupującej stu-dentów kierunków mniej licznych i wybór tych najlepszych. W obecnym stanie prawnym nie ma jednak postaw do łączenia studentów dwóch kierunków, ażeby ich liczba wynosiła 10 lub więcej studentów. Ustawodawca za to wprowadził nowelą dodatkową przesłankę w postaci liczby osób na kierunku studiów, która w żaden sposób nie koresponduje z charakterem stypendium rektora dla najlep-szych studentów.

Nowela rozszerzyła również krąg podmiotów mogących ubiegać się o stypendium rektora dla najlepszych studentów. Zgodnie z treścią art. 181 ust. 1a p.s.w. o stypendium

„może ubiegać się student przyjęty na pierwszy rok studiów w roku złożenia egzaminu maturalnego, który jest laureatem olimpiady międzynarodowej albo lau-reatem lub finalistą olimpiady przedmiotowej o zasięgu ogólnopolskim, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, jeżeli profil olimpiady jest zgodny z obsza-rem wiedzy, do którego jest przyporządkowany kierunek studiów”.

Przede wszystkim chodzi tu więc o osoby, które mogą legitymować się statu-sem laureata olimpiady międzynarodowej, w a przypadku olimpiady o zasięgu ogólnopolskim – również finalisty. Ustawodawca odsyła przy tym do przepi-sów ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty25, a w konsekwencji do 25 Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 – tekst jedn. ze zm.

obowiązującego – i normującego kwestię organizacji olimpiad – rozporządze-nia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z drozporządze-nia 29 styczrozporządze-nia 2002 r. w sprawie organizacji oraz sposobu przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad26. Kluczowa, z punktu widzenia prawa studenta pierwszego roku do stypendium rektora jest zgodność profilu olimpiady z kierunkiem studiów. Co więcej, przy-jęcie na pierwszy rok studiów musi występować w ścisłym związku ze złożeniem egzaminu maturalnego. Ustawodawca wskazuje na rok, co ma swoje uzasadnie-nie w potrzebie zapewuzasadnie-nienia pomocy, jako jednak wyjątek, osobom, które kon-tynuują naukę po ukończeniu szkoły średniej.