Wokół stypendium socjalnego

Niewątpliwie jedną z najbardziej doniosłych zmian w zakresie pomocy mate-rialnej dla studentów było rozszerzenie pojęcia tzw. samodzielności finansowej. Dotychczas bowiem student ubiegający się o  stypendium socjalne, zgodnie z treścią art. 179 ust. 4 p.s.w., zobowiązany był do przedstawienia dokumen-tów ilustrujących dochody wnioskodawcy, ale również jego małżonka, dzieci będących na jego utrzymaniu oraz rodziców, czy opiekunów prawnych. Pomi-nięcie dochodów rodziców studenta-wnioskodawcy dopuszczalne było wtedy, gdy student wnioskujący o stypendium socjalne wykazywał tzw. samodzielność finansową.

Pojęcie samodzielności finansowej zostało zdefiniowane w art. 179 ust. 6 p.s.w., zgodnie z którym studenta należało uznać za samodzielnego finansowo, jeżeli on lub jego małżonek posiadał w ostatnim roku podatkowym – i posiada w roku bieżącym – stałe źródło dochodów, a jego wysokość nie była mniejsza niż 1,3 sumy kwot określonych w art. 5 ust. 1 i art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych14 oraz nie złożył on oświadcze-nia o prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego z rodzinami. Przypo-mnieć należy, że wprowadzenie pojęcia samodzielności finansowej stanowiło odpowiedź wobec masowych deklaracji studentów ubiegających się o stypen-dium socjalne, że nie otrzymują oni żadnej pomocy od rodziców i nie mają żad-nych dochodów15. Od 1 października 2014 r. treść art. 179 ust. 6 p.s.w. została 13 Zob. § 82 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki

prawodawczej”, Dz.U. z 2002 r., Nr 100, poz. 908.

14 Tekst jedn. – Dz.U. z 2013 r., poz. 1456 ze zm.

15 J. Pakuła, Pomoc materialna dla studentów i doktorantów. Podręczny komentarz. Wzory pism, Toruń 2014, s. 33-34.

zmieniona w ten sposób, że przyjęto iż student nie musi wykazywać dochodów rodziców i innych osób, o których mowa w art. 179 ust. 4 pkt 3 p.s.w., jeżeli nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego z żadnym z rodziców, co po-twierdził w złożonym oświadczeniu oraz spełnia jedną z następujących prze-słanek, tj. ukończył 26. rok życia, pozostaje w związku małżeńskim albo ma na utrzymaniu dzieci16. W  praktyce oznacza to, że każdy student-małżonek, czy student-rodzic, jak i student-powyżej 26 roku życia może być traktowany jako osoba samodzielna finansowo. Dodatkowo, obowiązujący zaś poprzednio próg dochodowy w wysokości 1,3 kwot obniżono do 1,15 sumy kwoty określonej w art. 5 ust. 1 i kwoty określonej w art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.

Samodzielność finansowa w  poprzednim stanie prawnym budziła pewne wątpliwości, np. czy rzeczywiście od studenta w wieku średnim należy doma-gać się dochodów rodziców, aczkolwiek w tym wypadku istotne było założenie, że w pierwszej kolejności to rodzina jest zobowiązana do pomocy studentowi, w przypadku braku możliwości otrzymania takiego wsparcia ze strony osób najbliższych – dopiero władza publiczna, czyli wszyscy podatnicy, powinna wspierać studenta w dążeniu do uzyskania wyższego wykształcenia. Niewątpli-wie chodziło tu o uszczelnienie systemu17.

Trudności interpretacyjne musiało budzić i to, czy dochody w odpowied-niej wysokości powinny być uzyskiwane przez cały poprzedni rok, czy wystar-czające byłoby ich pozyskanie w ostatnich miesiącach, jak również czy dopusz-czalne było sumowanie dochodów studenta i jego małżonka na użytek oceny co do samodzielności finansowej studenta. Koncepcję samodzielności finansowej w  poprzednim stanie prawnym należało jednak traktować jako pewien kom-promis, który był przez społeczność akademicką akceptowany. Trudno więc wskazywać na powody rzeczywiście uzasadniające dokonanie niniejszej zmiany. Zarówno kryterium wiekowe, jak i kryterium stanu cywilnego, czy fakt posiada-nia dziecka wcale przecież nie oznaczają automatyzmu w wyodrębnieniu nowej rodziny, niekiedy jednoosobowej w postaci studenta wnioskującego o stypen-dium socjalne.

Wprowadzenie nowych rozwiązań w  zakresie samodzielności finansowej musi zaś skutkować przede wszystkim zwiększeniem liczby osób, które o sty-pendium socjalne będą mogły się ubiegać ze względu na dochód. Wprawdzie należy liczyć się z ciągłym spadkiem liczby studentów, to jednak pomoc mate-rialna w najbliższym czasie – w przeliczeniu na jednego studenta – będzie w dal-16 Zgodnie z art. 179 ust. 4 pkt 2 p.s.w., chodzi tu o dzieci niepełnoletnie, dzieci pobierające naukę do 26.

roku życia oraz dzieci niepełnosprawne bez względu na wiek – będące na utrzymaniu studenta lub jego małżonka.

szym ciągu rozproszona i ograniczana kwotowo, bowiem trudno sobie wyob-razić, że system finansowy z budżetu państwa zostanie zasilony dodatkowymi środkami. Odnosząc się zaś do stawek poszczególnych stypendiów, należałoby zadać pytanie o  minimalną wysokość tych świadczeń. Trudno przyjmować, że kwota 100 zł. miesięcznie faktycznie realizuje konstytucyjny cel w postaci wsparcia dla uzyskania wyższego wykształcenia.

Analizując jeszcze treść art. 179 p.s.w., trzeba wskazać na zmiany w kata-logu dochodów. Stypendium doktoranckie ponownie uznawane jest za dochód na użytek stypendium socjalnego18, a w konsekwencji tej zmiany również sty-pendium projakościowe będzie stanowiło dochód19. Dodano również do ust. 5 pkt 6, zgodnie z  którym do dochodu nie wlicza się stypendiów „o charak-terze socjalnym przyznawanych przez inne podmioty, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.)”. Jednocześnie dodano nowy przepis, tj. ust. 9, zgodnie z którym w przypadku niedostarczenia przez studenta tzw. wywiadu środowiskowego, organ przyznający pomoc materialną może wezwać studenta do złożenia wyjaśnień, a ich niezłożenie ma skutkować odmową przyznania stypendium socjalnego. Na tle tego przepisu mogą poja-wiać się wątpliwości co do formuły rozstrzygnięcia. Skoro bowiem chodzi tu o odmowę, tj. merytoryczne rozpatrzenie, to powinno nastąpić to w drodze wy-dania decyzji. Z drugiej jednak strony niezłożenie wyjaśnień, żądanych przecież w wyniku niedostarczenia tzw. wywiadu środowiskowego, wpisuje się w braki formalne wniosku. W  przypadku stypendiów socjalnych obliczając dochód w rodzinie studenta organ, jeśli nie dysponuje wystarczającymi dokumentami co do dochodu poszczególnych osób, to nie może automatycznie przyjmować, że taka osoba nie osiąga dochodu. Podobnie, jeśli dokumenty wskazują na wyż-szy dochód, np. z tytułu orzeczonych alimentów, aniżeli student wskazuje, to konieczne jest przeprowadzenie postępowania, którego celem będzie ustalenie rzeczywistej wysokości tego dochodu20. Może to nastąpić z inicjatywy studenta, ale i  organ jest zobowiązany do realizowania zasady prawdy obiektywnej21, o której mowa w art. 7 k.p.a. Właściwym więc rozstrzygnięciem, skutkującym 18 Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2011 r., Nr 84, poz. 455 – stypendium doktoranckie zostało wyłączone spod ka-tegorii dochodów, co miało również przełożenie na pomijanie tego świadczenia weryfikując kryteria samodzielności finansowej.

19 Zob. J. Pakuła, Pomoc materialna dla studentów i doktorantów…, s. 31.

20 Wyrok WSA w Krakowie z dnia 16 stycznia 2013 r., sygn. III SA/Kr 661/12.

21 Strona ma obowiązek współdziałania z organem w celu ustalenia stanu faktycznego; Zob. W. Chroście-lewski, J.P. Tarno, Postępowanie administracyjne i postępowanie przed sądami administracyjnymi, Warszawa 2013, Wyd. 5, s. 44.

rzeczywiście odmową prawa do stypendium socjalnego, w przypadku spełnie-nia przesłanek określonych w art. 179 ust. 9 p.s.w. powinno być pozostawienie wniosku bez rozpoznania, klasyfikowane jako czynność materialno-techniczna, o której należy poinformować stronę22.