Stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych

Badania przeprowadzone w łódzkich uczelniach wskazują, że studenci niepeł-nosprawni uważają, że najskuteczniejszym działaniem ich wspierającym jest po-moc finansowa. Wiąże się to przede wszystkim z tym, że osoby te ponoszą więk-sze koszty związane ze studiami39. Każdy student niepełnosprawny może złożyć 35 B. Szczupał, op. cit., s. 100.

36 Zob. http://www.bon.uw.edu.pl/pudw/index.html (dostęp: 03.11.2013).

37 Zob. http://konstelacjalwa.home.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=4 &lang=pl (dostęp: 03.11.2013).

38 Zob. http://www.dareproject.eu/ (dostęp: 03.11.2013).

39 J. Sztobryn-Giercuszkiewicz, Formy wsparcia osób niepełnosprawnych studiujących w łódzkich uczelniach wyższych, [w:] Uczeń i student..., red. W. Warzywoda-Kruszyńska, G. Mikołajczyk-Lerman, Łódź 2011, s. 112.

wniosek o przyznanie stypendium specjalnego. Jest ono przyznawane na okres jednego semestru lub całego roku akademickiego. Otrzymują je wyłącznie oso-by posiadające orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, które należy dołączyć do wniosku. Uczelnie dopuszczają złożenie kopii orzeczenia pod warunkiem okazania jego oryginału. W sytuacji gdy upłynie okres ważności orzeczenia zo-staje wstrzymana wypłata kolejnego świadczenia. Student dostarczając nowe orzeczenie otrzymuje wyrównanie za okres zawieszenia. Jak już wcześniej była o tym mowa, zgodnie z nowelizacją art. 184 ust. 4 ustawy p.s.w. stypendium może być pobierane tylko na jednym kierunku. Wyboru kierunku, na którym student chce pobierać stypendium dokonuje on sam przez złożenie oświadcze-nia dołączanego do wniosku. Rodzaj uczelni i typ studiów nie determinują moż-liwości uzyskania stypendium. Można się o nie ubiegać w uczelniach publicz-nych i niepubliczpublicz-nych, na studiach stacjonarpublicz-nych i niestacjonarpublicz-nych. Jedynym kryterium, od którego zależy przyznanie i wysokość stypendium jest niepełno-sprawność stwierdzona orzeczeniem40. Coraz częściej pojawiają się jednak gło-sy, aby przyznając stypendium brać pod uwagę również wysokość dochodów, gdyż dotychczasowy sposób jego przyznawania może naruszać Konstytucję, a także dyscyplinę finansów publicznych. Zgodnie z przywołanym powyżej art. 70 ust. 4 Konstytucji: „Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indy-widualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów”. Prze-pis ten ma na celu zapewnienie pomocy osobom ubogim. Nie biorąc jednak pod uwagę dochodu świadczenia są często pobierane przez studentów, którzy nie potrzebują pomocy od państwa w takim stopniu jak ich niektórzy koledzy41.

Należy pamiętać, że niezależnie od stypendium specjalnego student niepeł-nosprawny może starać się o inne stypendia, np. stypendium rektora dla najlep-szych studentów.

6. PFRON

Pomoc studentom niepełnosprawnym oferowana jest również przez inne pod-mioty niezwiązane ze szkołami wyższymi. Jednym z nich jest Państwowy Fun-dusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), zajmujący się również tworzeniem programów mających pomóc studentom niepełnosprawnym. Do tej pory programami takimi były: „Pitagoras”, „Komputer dla Homera”, „Pe-gaz”, „Student”. Pierwszy z wymienionych programów skierowany był do osób 40 Zob. http://www.dlastudenta.dsw.edu.pl/finanse/stypendium-dla-niepelnosprawnych/ (dostęp: 03.11.

2013).

41 J. Pakuła, Pomoc materialna w szkole wyższej – próba oceny, [w:] Prawo o szkolnictwie wyższym. Nowe prawo – aktualne problemy, red. J. Pakuła, Toruń 2012, s. 205 i n.; J. Pakuła, Wsparcie dla studenta – ale jakie, „Rzeczpospolita”, 05.02.2013r., s. C-008.

z uszkodzeniem słuchu. Jego adresatami były szkoły wyższe, które otrzymywa-ły środki finansowe wykorzystywane na usługi tłumacza migowego oraz zakup urządzeń wspomagających słyszenie. Pomoc trafiała więc do studentów pośred-nio. W chwili obecnej program ten jest już zamknięty. Kolejne trzy programy zostały przekazane do realizacji samorządom powiatowym42. Miało to na celu urzeczywistnienie polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych poprzez zmniejszenie barier ograniczających ich uczestnictwo w programach. Podsta-wą przekazania środków finansowych przez PFRON realizatorowi programu jest wieloletnia umowa. Ich wysokość ustalana jest corocznie w planie finan-sowym PFRON43. Przejęty przez samorząd powiatowy program to „Aktywny samorząd” składający się z trzech modułów. Pierwszy z nich nosi nazwę „Li-kwidacja barier utrudniających aktywizację społeczną i zawodową”. Jego celem jest wykonanie zadań, które uprzednio występowały w programach „Komputer dla Homera” i „Pegaz”. Program „Student” realizowany jest w ramach Modułu II. Warto poświęcić mu więcej uwagi, gdyż jest on najpopularniejszy44. Warun-kiem uczestnictwa w  programie jest posiadanie orzeczenia o  umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności oraz nauka w szkole wyższej, szkole policealnej lub kolegium albo przewód doktorski otwarty poza studiami dok-toranckimi. Wnioski przyjmowane są przez jednostkę organizacyjną samorzą-du powiatowego, najczęściej Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, właściwe ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Dofinansowanie uzyska-ne w ramach tego programu jest przeznaczouzyska-ne na koszty związauzyska-ne z nauką, tj. opłata za naukę (czesne), dodatek na pokrycie kosztów kształcenia (nie podlega rozliczeniu), dodatek na uiszczenie opłaty za przeprowadzenie przewodu dok-torskiego – w przypadku osób, które mają wszczęty przewód doktorski, a nie są uczestnikami studiów doktoranckich.

7. Podsumowanie

Pozycja studenta niepełnosprawnego ulega ciągłej poprawie. Jego sytuacja stała się przedmiotem wielu badań, których efektem ma być poznanie problemów z  jakimi się styka i  stworzenie odpowiednich form pomocy45. Zdecydowana większość studentów z  Uniwersytetu Zielonogórskiego wskazuje, że najpo-42 Prezentacja – Pilotażowy program „Aktywny samorząd” realizacja w 2013 r.

43 Uchwała nr 15/2013 Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych z dnia 22 lutego 2013 r. w sprawie realizacji pilotażowego programu „Aktywny samorząd”.

44 M. Garbat, Programy celowe PFRON, [w:] H. Ochoneczko, M. Czerwińska, M. Garbat, Osoby z niepełno-sprawnością w szkole wyższej. Wybrane zagadnienia, Zielona Góra 2011, s. 168 i n.

45 Np. M. Czerwińska, Student niepełnosprawny jako użytkownik systemu biblioteczno – informacyjnego [w:] Osoba niepełnosprawna..., red. H. Ochoneczko, G. Miłkowska, Kraków 2005, s. 145 i n.; T.

Cierpiałow-ważniejszym problemem jest dla nich pokonywanie barier architektonicznych. Respondenci zaznaczają, że jest to spowodowane nieprzystosowaniem bu-dynków, tj. brak wind, poręczy, zbyt ciasne pomieszczenia. Drugie miejsce na liście problemów z jakimi się stykają to warunki studiowania. Zaliczają się do nich: utrudniony dostęp do komputerów, brak odpowiedniego sprzętu wizu-alnego. Kolejnym problemem wskazywanym przez studentów jest niedosta-teczna ilość informacji na temat możliwości korzystania z pomocy społecznej i świadczeń uczelni46. Natomiast do grupy najczęściej wysuwanych postulatów należą: skuteczniejsze informowanie o  istnieniu i  zadaniach BON-u, więk-sza pomoc studentom I roku (grupa ta jest zawsze najmniej poinformowana o swoich prawach), monitorowanie przebiegu studiów, a także tworzenie pro-gramów adaptacyjnych skierowanych do studentów z  konkretnym rodzajem niepełnosprawności47. Ogromnym przełomem w  funkcjonowaniu studentów niepełnosprawnych na uczelni stała się możliwość skorzystania z pomocy asy-stenta osoby niepełnosprawnej. Wspomaga on studenta w procesie kształcenia głównie przez towarzyszenie mu w dotarciu na uczelnię, przemieszczaniu się pomiędzy budynkami w czasie zajęć, wykonywaniu notatek czy kserokopii48. Z tytułu świadczonej pomocy asystent otrzymuje wynagrodzenie, które jest po-zyskiwane z PFRON, programu unijnego „Kapitał Ludzki” lub ze środków fun-dacyjnych uczelni49. Student niepełnosprawny może liczyć również na pomoc ze strony organizacji pożytku publicznego. Zazwyczaj działają one na rzecz jed-nej, oznaczonej grupy osób niepełnosprawnych, gdyż innej pomocy potrzebuje osoba z niepełnosprawnością ruchową a innej z intelektualną50.

Bariery jakie muszą pokonywać studenci z niepełnosprawnością są różno-rakie. Część z nich jest im wspólna, część ma charakter specyficzny zależny od rodzaju dysfunkcji. Jak wynika z badań wiele problemów można rozwiązać bez wielkich nakładów finansowych. Istnieją instytucje wspomagające studentów

ska, Wybrane aspekty funkcjonowania edukacyjnego studentów z niepełnosprawnością w świetle wyników badań własnych, Kraków 2009, s. 119 i n.

46 H. Ochoneczko, Problemy i potrzeby niepełnosprawnych studentów Uniwersytetu Zielonogórskiego, [w:] H. Ochoneczko, M. Czerwińska, M. Garbat, Osoby z niepełnosprawnością..., Zielona Góra 2011, s. 101-108.

47 A. Rakowska, Kształcenie akademickie a niepełnosprawność. Doświadczenia w pracy ze studentami, [w:] Student z niepełnosprawnością..., red. B. Tylewska-Nowak, W. Dykcik, Poznań 2013, s. 63-64.

48 Asystent Studenta Niepełnosprawnego na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w  Poznaniu https:// studenci.amu.edu.pl/studia/niepelnosprawni/wsparcie-dla-studentow/asystent-studenta-uam-z-nie-penosprawnocib (dostęp: 28.11.2013).

49 M. Kowalczyk, op. cit., s. 168.

50 M. Lejzerowicz, Działania podmiotowe na rzecz osób z niepełnosprawnością. Wybrane organizacje pozarzą-dowe, [w:] M. Lejzerowicz,I. Książkiewicz, Osoba z niepełnosprawnością a instytucje pomocowe, Wrocław 2012, s. 172.

niepełnosprawnych, jednak informacje o tym nie docierają do samych zaintere-sowanych w wystarczającym stopniu.

Na koniec warto zaznaczyć, że oprócz wszystkich wymienionych do tej pory zalet wynikających z podjęcia studiów przez niepełnosprawnych istnieje jesz-cze jedna związana ze świadjesz-czeniami rentowymi. Państwo przeznacza znaczne środki na wypłaty dla tej grupy osób z powodu niskiego wykształcenia. Wraz z ukończeniem studiów wzrasta możliwość podjęcia pracy, co tym samym pod-nosi ich zdolność do samodzielnego finansowania się 51.

51 M. Garbat, Podejmowanie studiów..., [w:] Studenci z niepełnosprawnością..., red. T. Cierpiałowska, Kra-ków 2009, s. 28.

Uniwersytet Warszawski

Utrzymanie porządku i bezpieczeństwa na terenie