Sytuacja prawna osób niepełnosprawnych jako studentów wynikająca z Regulaminów studiów wybranych szkół

wyż-szych w Polsce

Uchwalona w kwietniu 2011 r. nowelizacja ustawy – Prawo o szkolnictwie wyż-szym stawia uczelniom obowiązek stwarzania warunków do pełnego uczest-nictwa osób niepełnosprawnych w procesie kształcenia. Jednak trudno z tego wnioskować o systemowym rozwiązaniu w zakresie oceny specjalnych potrzeb edukacyjnych niepełnosprawnych studentów (doktorantów)35. Ułatwienia sto-sowane wobec osób niepełnosprawnych w szkołach wyższych określają posta-nowienia regulaminów studiów poszczególnych uczelni. Jeden z nich stanowi, 29 Art. 175 ust. 3 p.s.w.

30 Art. 175 ust. 4 p.s.w.

31 Art. 180 p.s.w.

32 Art. 184 ust. 4 p.s.w.

33 Art. 199 ust. 1 pkt 4) p.s.w.

34 Art. 2 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. – o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2013 r., poz. 73).

35 Za: A. Waszkielewicz, K. Majchrzak, Edukacja, czerwiec 2011, http://www.firr.org.pl/uploads/PON/ Plan_Dzialan_RE_04_edukacja.doc, [dostęp: 17.08.2013].

że w  zajęciach mogą uczestniczyć tłumacze języka migowego oraz asystenci osób ruchowo niepełnosprawnych i  osób niewidomych. Osoby pomagające niepełnosprawnym studentom powinny posiadać zgodę dziekana właściwego wydziału na uczestnictwo w  zajęciach36. Dziekan właściwego wydziału może wyrazić zgodę na zastosowanie przez studenta niepełnosprawnego dodatko-wych urządzeń technicznych umożliwiających mu pełny udział w  zajęciach oraz na korzystanie z urządzeń audiowizualnych pozwalających na rejestrację zajęć dydaktycznych, gdy niepełnosprawność studenta uniemożliwia mu samo-dzielne sporządzanie notatek podczas zajęć37. Wszystkie ułatwienia stosowane w procesie kształcenia wobec studentów niepełnosprawnych mają na celu wy-równanie szans ukończenia danego poziomu studiów przy zachowaniu zasady nie zmniejszania wymagań merytorycznych wobec tych studentów38.

Ponadto, dziekan właściwego wydziału może wyrazić zgodę, na wniosek studenta niepełnosprawnego na przedłużenie czasu trwania egzaminu/zalicze-nia, zastosowanie podczas trwania egzaminu/zaliczenia urządzeń technicznych, m.in.: komputerów, oprogramowania udźwiękawiającego, urządzeń brajlow-skich, klawiatur alternatywnych, zastosowanie w trakcie egzaminu alternatyw-nej formy zapisu, zamianę formy egzaminu/zaliczenia z pisemalternatyw-nej na ustną lub odwrotnie, zmianę miejsca przeprowadzenia egzaminu/zaliczenia39.

Z kolei regulamin studiów jednej z uczelni niepublicznych w województwie małopolskim stanowi, iż organy i pracownicy Uczelni kierują się zasadą zapew-niania studentom niepełnosprawnym warunków do jak najpełniejszego udziału w procesie kształcenia, z uwzględnieniem rodzaju i stopnia orzeczonej niepeł-nosprawności, możliwości finansowych i organizacyjnych Uczelni oraz specy-fiki poszczególnych kierunków i specjalności40. Studenci niepełnosprawni tam-tejszej Uczelni mają w szczególności prawo do starania się o indywidualny plan studiów i  program kształcenia, wyboru grupy lektoratowej dostosowanej do potrzeb studenta, wyboru spośród oferowanych w Uczelni zajęć wychowania fizycznego takiej ich formy, która będzie odpowiednia do potrzeb i możliwości studenta, a jeżeli nie zachodzi możliwość na uczęszczanie na takie zajęcia, zwol-nienia przez dziekana z zajęć wychowania fizycznego41. W celu zapewnienia jak 36 § 7 ust. 1 Regulaminu studiów jednej z niepublicznych szkół wyższych województwa

kujawsko-pomor-skiego, http://www.kpsw.edu.pl/menu/pobierz/regulamin_studiow_od_01_10_2012.pdf, [dostęp: 23.07.2013].

37 Ibidem, § 7 ust. 2.

38 Ibidem, § 7 ust. 3.

39 Ibidem, § 28 pkt 1) – 5).

40 Regulamin studiów Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, http://www.ka.edu.pl/ gfx/ksw/userfiles/files/studenci/regulamin_studiow_2012-13_rozp.pdf, [dostęp: 17.08. 2013].

najpełniejszego respektowania praw studentów niepełnosprawnych w Uczelni działa Pełnomocnik Rektora ds. Osób Niepełnosprawnych42.

Regulamin studiów Uniwersytetu Warszawskiego umożliwia dziekanowi wyznaczenie dla osób niepełnosprawnych indywidualnego trybu zaliczania za-jęć i zdawania egzaminów43. Warunkiem tego jest to, aby nie naruszał on obo-wiązków wynikających z  realizacji programu kształcenia44. Ponadto, dziekan może przyznać studentowi niepełnosprawnemu urlop zdrowotny. Uzyskiwany on jest na czas trwania choroby, leczenia lub rehabilitacji, wykluczających lub poważnie utrudniających kontynuację studiów. Decyzję o przyznaniu urlopu zdrowotnego podejmuje dziekan na podstawie dokumentacji medycznej lub opinii Biura ds. Osób Niepełnosprawnych45. Na wniosek studenta bądź na wniosek kierującego pracą dyplomową dziekan może przedłużyć okres trwania studiów, nie dłużej niż o 3 miesiące od planowanego terminu ukończenia stu-diów w przypadku długotrwałej choroby studenta, potwierdzonej dokumenta-cją medyczną lub opinią Biura ds. Osób Niepełnosprawnych46.

Z kolei Regulamin studiów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika stwarza dzie-kanowi możliwość wyrażenia zgody na studiowanie w trybie Indywidualnej Or-ganizacji Studiów w odniesieniu do studenta niepełnosprawnego47. Organizację i sposób realizacji procesu dydaktycznego w ramach Indywidualnej Organiza-cji Studiów studenta niepełnosprawnego dostosowuje się do rodzaju jego nie-pełnosprawności48. W  roku akademickim 2010/2011 w  kampusie toruńskim UMK studiowało blisko 600 osób niepełnosprawnych z  różnymi rodzajami i  stopniami niepełnosprawności49. W  toruńskiej Uczelni działa Samodzielna Sekcja ds. Studentów Niepełnosprawnych, która zajmuje się sprawami niepeł-nosprawnych studentów kampusu toruńskiego UMK. Celem działalności tej Sekcji jest dążenie do likwidacji wszelkich barier całkowicie lub częściowo unie-możliwiających osobom niepełnosprawnym udział w życiu społeczności akade-mickiej, w tym barier architektonicznych i transportowych oraz w dostępie do zbiorów informacyjnych. Ponadto zadaniem tej jednostki jest organizacja po-42 Ibidem, § 9a ust. 4.

43 Regulamin studiów na Uniwersytecie Warszawskim, http://www.uw.edu.pl/strony/o_uw/dok/rstud/ Monitor_5B_3.pdf, [dostęp: 14.08.2013].

44 Ibidem, § 20a (29).

45 Ibidem, § 32 ust. 1 i 2.

46 Ibidem, § 35 ust. 2.

47 Regulamin studiów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, http://portal.umk.pl/web/studenci/regulaminy/ regulamin-studiow, [dostęp: 14.08.2013]; ibidem, § 8 ust. 1 pkt 4).

48 Zgodnie z § 8 ust. 2a Regulaminu studiów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

49 Dane uzyskane ze strony internetowej: http://portal.umk.pl/web/studenci/niepelnosprawni/umk [dostęp: 14.08. 2013].

mocy dla studentów niepełnosprawnych i przewlekle chorych, a w szczególno-ści przydzielenie asystentów, zapewnienie niezbędnego sprzętu adaptacyjnego, zapewnienie transportu dla osób z  niepełnosprawnością narządu ruchu oraz osób niewidomych, przygotowywanie materiałów w alternatywnych formach zapisu, zapewnienie miejsc rehabilitacyjnych, zapewnienie bieżących konsul-tacji z lekarzami specjalistami, pomoc kandydatom na studia podczas procesu rekrutacji. Formą realizacji działań jest udział tej sekcji w komisji kwaterunko-wej w  zakresie przyznawania miejsc specjalnych osobom niepełnosprawnym w domach studenckich50.

Regulamin studiów prowadzonych w Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy do obowiązków opiekuna roku zalicza zapoznawanie z warun-kami materialnymi, ewentualnymi trudnościami w  nauce, zainteresowaniami i  predyspozycjami studentów, a  w  szczególności studentów z  niepełnospraw-nościami51. Ponadto, regulamin ten stanowi, iż studia według indywidualnej or-ganizacji mogą, na swój wniosek, za zgodą kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej, odbywać studenci, którzy są osobami z niepełnosprawnością52. Student, będący osobą z niepełnosprawnością może w związku z zaliczeniem zgłosić na początku semestru osobie prowadzącej dany moduł swoje preferen-cje w zakresie formy zaliczenia (ustna/pisemna) oraz swoje potrzeby w zakresie uczestniczenia podczas zaliczenia osoby trzeciej (np. asystenta osoby niepełno-sprawnej, tłumacza języka migowego)53. Podobnie student, będący osobą z nie-pełnosprawnością może w związku z egzaminem/egzaminem poprawkowym zgłosić przed sesją egzaminacyjną osobie przeprowadzającej egzamin z danego modułu swoje preferencje w  zakresie formy egzaminu (ustna/pisemna) oraz swoje potrzeby w zakresie uczestniczenia podczas egzaminu osoby trzeciej (np. asystenta osoby niepełnosprawnej)54. W przypadku studenta z niepełnospraw-nością dopuszcza się możliwość uczestniczenia w egzaminie komisyjnym osoby trzeciej (np. asystenta osoby niepełnosprawnej)55. Osoby z niepełnosprawnoś-cią odbywają i  zaliczają praktyki według zasad przewidzianych programem 50 Informacje na temat celów działalności tej sekcji zostały uzyskane ze strony internetowej: http://www.

rect.umk.pl/?dn=ou=Samodzielna+Sekcja+ds.+Studentów+Niepełnosprawnych,ou=Administracja+ Uniwersytetu,o=Uniwersytet+Mikołaja+Kopernika+w+Toruniu,c=PL (dostęp: 14.08.2013).

51 Regulamin studiów prowadzonych w Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, http://www.ukw. edu.pl/strona/sprawy_organizacyjne/regulamin_studiow [dostęp: 14.08.2013]; ibidem, § 7 ust. 3 lit. c).

52 Ibidem, § 17 ust. 4 lit. c).

53 Zgodnie z  § 19 ust. 3a Regulaminu studiów prowadzonych w  Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

54 Zgodnie z  § 20 ust. 7a Regulaminu studiów prowadzonych w  Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

55 Zgodnie z  § 23 ust. 5 Regulaminu studiów prowadzonych w  Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

i planem studiów, przy czym praktyki te powinny być zorganizowane w sposób, który nie koliduje z typem ich niepełnosprawności56.

8. Podsumowanie

Ze zjawiskiem niepełnosprawności powszechnie wiązano problem funkcjono-wania w społeczeństwie osób nią dotkniętych. Szczególnie podkreślano trud-ności osób niesprawnych w  pełni w  dostępie do edukacji. Poczyniona w  ni-niejszym artykule analiza regulaminów studiów wybranych uczelni ukazuje, iż zawierają one regulacje dostosowujące proces kształcenia do potrzeb osób nie-pełnosprawnych. W tym celu stosowane są rozwiązania organizacyjno-prawne polegające na powoływaniu osób fizycznych na stanowisko rzeczników praw osób niepełnosprawnych czy też tworzone są jednostki organizacyjne – sekcje, biura zajmujące się sprawami tych osób. Regulaminy studiów to akty prawa we-wnętrznego danych uczelni. Ich władze muszą mieć na względzie normy praw-ne zawarte w  wiążących dokumentach międzynarodowych, Konstytucji oraz ustawach. Dopiero tak szerokie spojrzenie umożliwia opisanie sytuacji prawnej osoby niepełnosprawnej jako studenta konkretnej uczelni w Polsce.

56 Zgodnie z  § 35 ust. 1a Regulaminu studiów prowadzonych w  Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Prawne formy pomocy studentom niepełnosprawnym