Podstawy prawne

Status osób niepełnosprawnych znacząco się zmienił na przestrzeni ostatniego stulecia. Dzięki wprowadzeniu odpowiednich regulacji prawnych ich potrzeby nie są już marginalizowane. Początkowo były to głównie dokumenty międzyna-rodowe kładące nacisk na zapewnienie osobom niepełnosprawnym praw rów-nych osobom pełnosprawnym. Rada Generalna Międzynarodowego Związku Pomocy Dzieciom w  1923 roku przyjęła „Deklarację Praw Dziecka” inaczej zwaną „Deklaracją Genewską”. To w niej zawarto prawo każdego dziecka, bez

10 B. Tylewska-Nowak, R. Durda, Pomoc studentom z niepełnosprawnością – z perspektywy Biura do spraw Osób Niepełnosprawnych UAM w  Poznaniu, [w:] Student z  niepełnosprawnością w  szkole wyższej, red. B. Tylewska-Nowak, W. Dykcik, Poznań 2013, s. 193.

Ryc. 2. Podział studentów Uniwersytetu Warszawskiego ze względu na stopień nie peł no-sprawności.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Biura ds. Osób Niepeł-nosprawnych UW.

2005/2006

brak orzeczenia o stopniu niepełnosprawności lekki stopień niepełnosprawności umiarkowany stopień niepełnosprawności znaczny stopień niepełnosprawności 0 200 12264 243 152 115 343 138 322 115 303 111 411 400 600 800 1000 1200 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 293 104 351 154 301 104 466 109

względu na rasę, narodowość, stan zdrowia do opieki, zabezpieczenia społecz-nego czy wychowania11.

Osoby niepełnosprawne, jako jednostki posiadające pełnię praw, wspierane są w swoim rozwoju przez państwo. Art. 69 Konstytucji12 stanowi, iż:

„Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z  ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej”.

Jak zaznacza W. Skrzydło13 odmienne traktowanie tego kręgu osób podyktowa-ne jest względami społecznymi. Mimo tak wyraźpodyktowa-nego przepisu wciąż istnieją poważne utrudnienia architektoniczne. Bariera tego rodzaju, istniejąca również na uczelniach często jest dla niepełnosprawnych nie do pokonania14. Istotnym przepisem konstytucyjnym dla studenta niepełnosprawnego jest art. 70. Zgod-nie z ust. 1 tego artykułu: „Każdy ma prawo do nauki”. Ustęp 4 stanowi zaś:

„Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i  równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy fi-nansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów”.

Znaczącym krokiem odnoszącym się do osób niepełnosprawnych na uczelni było porozumienie zawarte w dniu 1 lipca 1994 roku między Ministrem Edu-kacji Narodowej a Ministrem Pracy i Polityki Społecznej. W jego następstwie powołane zostało Centrum Kształcenia i  Rehabilitacji Studentów Niepełno-sprawnych w Wyższej Szkole Rolniczo – Pedagogicznej w Siedlcach15. Była to pierwsza jednostka, której celem stała się organizacja edukacyjna studentów niepełnosprawnych.

Aktem prawnym, w którym również znajdują się uregulowania dot. osób niepełnosprawnych jest ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolni-ctwie wyższym16. Z dniem 1 października 2011 roku weszły w  życie zmiany, które powinny korzystnie wpłynąć na sytuację studentów niepełnosprawnych. Art. 13 ust. 1 pkt 9 został dodany przez art. 1 pkt 12 lit. c ustawy z dnia 18 marca 11 W. Warzywoda-Kruszyńska, N. Holets, Prawne aspekty edukacji osób niepełnosprawnych, [w:] Uczeń

i stu-dent niepełnosprawny – warunki życia i nauki, red. W. Warzywoda-Kruszyńska, G. Mikołajczyk-Lerman, Łódź 2011, s. 29.

12 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997.78.483.

13 W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz do art. 69, LEX, 2013.

14 Por. M. Kowalczyk, Kształcenie osób niepełnosprawnych na poziomie uniwersyteckim w Polsce. Podstawowe problemy i propozycje rozwiązań, [w:] Student z niepełnosprawnością ..., red. K. Kutek-Słabek, Kraków 2012, s. 159.

15 J. Sztobryn-Giercuszkiewicz, Formy wsparcia osób niepełnosprawnych studiujących w łódzkich uczelniach wyższych, [w:] Uczeń i student..., red. W. Warzywoda-Kruszyńska, G. Mikołajczyk-Lerman, Łódź 2011, s. 101-102.

2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw17. Nowy przepis nakłada wprost na uczel-nie obowiązek „stwarzania osobom uczel-niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i w badaniach naukowych”. Na ten cel, zgodnie z art. 94 ust.1 pkt 11, uczelnia otrzymuje dotację z budżetu państwa. Obejmuje ona zarówno studentów jak i doktorantów. Z otrzymanej dotacji może być finan-sowane wynagrodzenie tłumaczy języka migowego, wynagrodzenie uczelnia-nych asystentów studentów i doktorantów niepełnosprawuczelnia-nych, zakup sprzętu i urządzeń specjalistycznych wspomagających proces dydaktyczny, np. specja-listyczne oprogramowanie komputerowe, organizację zajęć wychowania fizycz-nego dostosowanych do potrzeb studentów niepełnosprawnych. Szkoła wyższa sama podejmuje decyzję jakie działania będą realizowane z  owych środków. Dotacji nie można przeznaczyć na opłaty związane z kształceniem na studiach niestacjonarnych, stypendia lub inne świadczenia dla osób niepełnosprawnych, koszty zakwaterowania18. Do art. 94 omawianej ustawy dodano ust. 4a zgod-nie z którym: „Uczelnia zgod-niepubliczna otrzymuje dotację na zadania związane ze stwarzaniem studentom i doktorantom będącym osobami niepełnosprawnymi warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia”. Zmiana wydaje się oczy-wista, gdyż szkoły publiczne i niepubliczne są w identyczny sposób zobowią-zane do dostosowania uczelni do potrzeb osób niepełnosprawnych19. Przepis ten wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2012 roku. W związku z dodaniem do art. 94 ust. 1 pkt 11 niepełnosprawnych doktorantów zmieniono algorytm dla dotacji przez uwzględnienie ich liczby20. Art. 96 ust. 1 p.s.w. stanowi: „Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określi, w drodze rozporządzenia:

• pkt 2 sposób podziału dotacji, o której mowa w art. 94 ust. 1 pkt 7 i ust. 4 oraz art. 94a, biorąc pod uwagę w szczególności liczbę stu-dentów i  doktorantów, w  tym znajdujących się w  trudnej sytuacji materialnej oraz liczbę studentów i doktorantów, będących osobami niepełnosprawnymi,

• pkt 3 tryb udzielania oraz zasady i tryb rozliczania dotacji, o której mowa w art. 94 ust. 1 pkt 10 – aby zapewnić efektywne wydatkowanie tych środków, z uwzględnieniem jakości kształcenia”

W omawianym przepisie zostało zawarte upoważnienie dla ministra właś-ciwego do spraw szkolnictwa wyższego do wydania aktów wykonawczych. 17 Dz.U. z 2011 r., Nr 84, poz. 455.

18 Zob. http://www.nauka.gov.pl/wsparcie-niepelnosprawnych-studentow-i-doktorantow/ (dostęp: 03.11. 2013).

19 Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego, Kraków, 1 czerwca 2011 r., s. 3.

W  oparciu o  przepis 96 ust.1 pkt 2 Minister Nauki i  Szkolnictwa Wyższego wydał rozporządzenie w sprawie sposobu podziału dotacji z budżetu państwa dla uczelni publicznych i niepublicznych oraz jednostek naukowych na pomoc materialną dla studentów i doktorantów21, natomiast na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 3 rozporządzenie w sprawie trybu udzielania oraz zasad i trybu rozlicza-nia dotacji na dofinansowanie lub finansowanie kosztów realizacji inwestycji uczelni publicznej22. Oba weszły w życie, podobnie jak przepis na podstawie którego zostały wydane, z dniem 1 stycznia 2012 r. czyli z początkiem roku bu-dżetowego23. W tym samym czasie wszedł w życie art. 94c p.s.w. Wprost zostało w  nim wyrażone, że środki przyznawane na finansowanie zadań określonych m.in. w art. 94 ust. 1 pkt 11 mają charakter podmiotowy zaś 94 ust. 1 pkt 10 celowy. Definicje legalne obu dotacji znajdują się odpowiednio w art. 131 i 127 ustawy o finansach publicznych24. Dotacje podmiotowe są to środki dla pod-miotu wskazanego w odrębnej ustawie lub w umowie międzynarodowej. Mogą być one przeznaczone wyłącznie na dofinansowanie działalności bieżącej w za-kresie określonym w odrębnej ustawie lub umowie międzynarodowej. Dotacje celowe, odmiennie niż poprzednie, są przeznaczone na realizację danego celu25. Kolejną zmianą jest dodanie pkt 6 do art. 162 p.s.w. Zgodnie z nią „minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określi, w  drodze rozporządzenia, warunki, jakim muszą odpowiadać postanowienia regulaminu studiów w uczel-niach, uwzględniając:

• pkt 6 warunki właściwej realizacji procesu dydaktycznego, z uwzględ-nieniem szczególnych potrzeb studentów będących osobami niepeł-nosprawnymi.

W rozporządzeniu26 tym w § 2 zaznaczono, iż:

„Regulamin studiów określa sposób dostosowania organizacji i właściwej rea-lizacji procesu dydaktycznego do szczególnych potrzeb studentów będących oso-bami niepełnosprawnymi, w tym dostosowania warunków odbywania studiów do rodzaju niepełnosprawności”.

Godny uwagi jest fakt, że omawiany przepis odnosi się tylko do studentów. Kolejną zmianą była nowelizacja art. 184 ust. 4. Do 1 października 2011 r. student mógł pobierać stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych na 21 Wydane w dniu 19 lipca 2011 r., (Dz. U. Nr 160, poz. 957).

22 Wydane w dniu 8 sierpnia 2011 r., (Dz. U. Nr 179, poz. 1068).

23 H. Izdebski, J. Zieliński, Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym. Komentarz do nowelizacji, Komentarz do zmiany art. 96, LEX, 2011.

24 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r., Dz.U.2013.885 j.t.

25 A. Szymańska, Prawo o szkolnictwie wyższym. Komentarz do art. 94(c), WKP, 2013.

26 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 lipca 2011 r. w sprawie warunków, jakim muszą odpowiadać postanowienia regulaminu studiów w uczelniach, Dz.U.2011.160.958.

kilku kierunkach. Obecnie sytuacja jego została zrównana z osobami pobiera-jącymi inne rodzaje stypendiów. Wyboru kierunku na którym ma zostać przy-znane stypendium dokonuje student. Rozwiązanie to wydaje się być racjonalne jeśli przypomnimy sobie przypadek studenta, który pobierał to stypendium z tytułu jednoczesnego studiowania na trzynastu kierunkach.27