2.1. Funkcjonowanie wspólnego rynku rolnego
2.1.2. Finansowanie WPR
Państwa członkowskie solidarnie ponoszą odpowiedzialność za finansowe konsekwencje zastosowania określonych środków, opłacanych za pośrednictwem Europejskiego Fundu-szu Orientacji i Gwarancji Rolnej (ang. The European Agricultural Guidance and Guarantee Fund).
EAGGF (stanowi tylko część budżetu Unii Europejskiej, obejmującą w całości jej wydatki w sektorze rolnym (nie jest funduszem w sensie instytucjonalnym). EAGGF jest za-rządzana przez Komisję, która podejmuje decyzje w sprawie przyznania kredytów (uwzględ-nia się opinie dwóch komitetów zarządzających: Komitetu Funduszy ds. finansowych oraz komitetu Struktur Rolnych i Rozwoju Rolniczego ds. strukturalnych). Fundusz składa się z dwóch sekcji: Sekcji Gwarancji oraz Sekcji Orientacji.
Pierwsza sekcja finansuje wspólną politykę rolną (z jednej strony wydatki stano-wią subwencje do eksportu produktów rolnych, z drugiej zaś interwencje mające na celu regulację rynku rolnego). Najbardziej kosztowna jest pomoc bezpośrednia dla producen-tów rolnych; wprowadzenie do polskiego porządku prawnego licznych, całkiem nowych instytucji prawnych, których funkcjonowanie w praktyce wymagać będzie poważnych nakładów finansowych [Lichorowicz 1996]. Z kolei sekcja orientacji wspierała prze-kształcenia w rolnictwie w poszczególnych państwach UE i jest instrumentem polityki strukturalnej.
W Sekcji Orientacji EAGGF realizowano następujące zadania: rozwój i modernizację terenów wiejskich,
•
wspieranie inicjatyw służących zmianom struktury zawodowej na wsi, •
w tym kształcenia zawodowego rolników i ich przekwalifikowania do innych za- wodów,
wspomaganie działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności produktów •
rolnych,
restrukturyzację oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw do •
wymogów rynku,
pomoc przy osiedlaniu się młodych rolników, •
wspieranie rozwoju ruchu turystycznego i rzemiosła, •
rozwój i eksploatację terenów leśnych, •
inwestycje w ochronę środowiska, •
wyrównywanie szans gospodarstw położonych na terenach górzystych i terenach •
dotkniętych kataklizmami.
W latach 2000–2006 obie sekcje służyły realizacji dwóch zadań priorytetowych, ta-kich jak wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów opóźnionych w rozwo-ju (cel pierwszy) oraz pomoc w rekonwersji obszarów depresyjnych (cel drugi).
Ponadto finansowały program inicjatywy wspólnotowej dotyczący rozwoju obszarów wiejskich, a także wspierały działania związane z rozwojem tych obszarów w ramach naro-dowych planów rozwoju tych obszarów. Informacje dotyczące wydatków Funduszu w latach 1970–2003 zawarte są w tabeli 2.
Tabela 2 Table 2 Wydatki EAGGF – część gwarancyjna w latach 1970–2003 [Vade-mecum budgetaire 2003]
EAGGF expenditure – part of cover in the years 1970–2003
Wyszczególnienie Lata
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 Ecu/Euro (w mln) 3108 4328 11 291 19 728 25 605 34 490 41 494 44 524 44 505 44 780
Koszt budżetowy realizacji Wspólnej Polityki Rolnej był stosunkowo niski do lat 70. Od tego czasu wydatki rolne, zwłaszcza związane z regulacją rynku, zaczęły gwałtowanie ro-snąć: w latach 1975–1985 wydatki części gwarancyjnej EAGGF wzrastały w tempie 16,3% rocznie; w 1985 r. realizacja WPR wymagała aż 70,8% środków budżetowych Wspólnoty. Zahamowanie wzrostu wydatków rolnych przez Radę podjęto w 1988 r. Program finanso-wany na lata 1994–1999 przewidział dalszy spadek ich udziału w wydatkach budżetowych Wspólnoty, natomiast program na lata 2000–2006 przewidywał stabilizację poziomu wy-datków rolnych finansowanych z części gwarancyjnej EAGGF. W roku 2002 na szczycie w Brukseli uzgodniono, że w latach 2007–2013 wydatki te nie wzrosną mimo rozszerzenia UE. W budżecie przyjętym na 2003 r. zarezerwowano na prowadzenie tej polityki 89,5% wydatków EAGGF.
Poszczególne sektory w różnym stopniu partycypują w wydatkach. W 2002 r. naj-większy w nich udział miały następujące produkty: zboża (32,2%), wołowina (16,4%), oliwa z oliwek (5,4%), rośliny oleiste (3,8%), produkty mleczne (5,5%), owoce i warzywa (3,6%), cukier (3,2%). Wydatki te, o zróżnicowanym charakterze ekonomicznym, dotyczyły sub-wencji eksportowych, klasycznych intersub-wencji na rynkach rolnych, pomocy bezpośredniej i wspierania rozwoju obszarów wiejskich.
Repartycje wydatków gwarancyjnych między państwami członkowskimi kształtowa-ły się w 2002 r. następująco: Austria – 2,5%, Belgia – 2,2%, Dania – 2,8%, Finlandia – 1,9%, Francja – 22,6%, Grecja – 6,1%, Hiszpania – 13,7%, Holandia – 2,6%, Irlandia – 4,0%, Luk-semburg – 0,1%, Niemcy – 15,7%, Portugalia – 1,7%, Szwecja – 1,9%, Wielka Brytania – 8,4% i Włochy – 13,1%. Udział państw członkowskich w wydatkach rolnych UE nie w pełni odzwierciedla zróżnicowanie ich możliwości produkcyjnych. Na repartycje tych wydatków wpływa także niejednorodność struktury produkcji rolnej ze względu na administracyjną segmentację rynków rolnych, we wspólnej polityce rolnej.
Realizacji wspólnej polityki rolnej towarzyszyły głębokie przeobrażenia rolnictwa europejskiego. Został przyspieszony proces zmniejszania liczby ludności aktywnej rolniczo: w 1970 r. udział rolnictwa w całkowitym zatrudnieniu w UE wynosił 5 – 41%, w 2002: 1,4 – 15,8% [Agriculture in the European Union 2004]. Jednocześnie poprawiła się struktura agrarna, jednakże bardzo nierównomiernie.
W rezultacie rolnictwo europejskie jest nadal bardzo zróżnicowane pod względem stopnia koncentracji ziemi. W 2000 r. przeciętna wielkość gospodarstwa rolnego w Unii wy-nosiła 18,7 ha. W wielu krajach, np. w Grecji we Włoszech i w Portugalii, zasady WPR przy-czyniły się do utrwalenia rozdrobnionej struktury agrarnej.
Realizacja WPR ustabilizowała rynki, tzn. zagwarantowano podaż (chociaż po sto-sunkowo wysokich cenach), zwiększając tym samym produkcję rolną. W wielu sektorach Unia osiągnęła samowystarczalność, a w kilku z nich, np. w sektorze zbóż, stała się eksporte-rem netto, konkurującym na rynkach zagranicznych z innymi krajami rozwiniętymi. W miarę zwiększania produkcji zaczęły pojawiać się nadwyżki. Intensyfikacja produkcji prowadziła do wzrostu jej kosztów, cena interwencyjna była regularnie podnoszona, co jeszcze bardziej pobudzało produkcję. Wydatki budżetowe związane z realizacją wspólnej polityki rolnej zwiększały swoją skalę, powodując wystarczające uzasadnienie do konieczności wprowa-dzenia zmian w tej polityce.
Wsparcie cenowe powoduje, że cena w UE kształtuje się powyżej poziomu ceny ryn-kowej, określonej warunkami popytu i podaży. Na skutek tych działań Unia ponosi straty stanowiące w rzeczywistości transfer dochodu z reszty gospodarki do sektora chronionego. Stratę ponoszą przede wszystkim konsumenci, muszą bowiem płacić za produkty powyżej ceny rynkowej, co powoduje w efekcie zmniejszenie siły nabywczej.
Transfery konsumentów, wynikające z polityki podtrzymywania cen rynkowych, stanowiły w latach 2000–2002 równowartość 26% konsumpcji produktów żywnościowych w Unii. Porównując, w USA polityka rolna nie wywołuje transferów od konsumentów do producentów rolnych. W niektórych krajach OECD, np. w Japonii, Norwegii czy Szwajcarii straty konsumentów były wyższe niż w Unii. Strat doznają również podatnicy, bowiem o ile konsumenci płacą za towary, których potrzebują, o tyle podatnicy płacą więcej za nadmierną, nieprzynoszącą im korzyści produkcję. Wreszcie strat doznaje gospodarka z powodu wa-dliwej alokacji czynników produkcji. Utrzymywanie cen powyżej ich poziomu rynkowego
pozwala producentom mniej rentownym, tj. o koszcie produkcji relatywnie najwyższym, na prowadzenie działalności rolnej.
Wspólna Polityka Rolna niesie ze sobą ujemne skutki również dla krajów trzecich, będących eksporterami netto produktów rolnych. Mają one nie tylko mniejsze możliwości eksportowe do UE, ale również niższe dochody ze sprzedaży na rynkach światowych ze względu na unijne subwencje eksportowe. Prowadzi to do spadku cen światowych. Ponadto środki wprowadzone podczas realizacji wspólnej polityki rolnej wpływają niekorzystnie na sam dochód rolniczy. Pobudzając produkcję, wzmacnia się presję na spadek cen i wzrost wydatków związanych ze wsparciem cenowym, mającym przecież określone granice. Jedno-cześnie rośnie popyt na dobra pośrednie i kapitałowe, których koszt jest coraz wyższy. Pro-ces deprecjacji ceny ziemi koryguje przyszłe dochody kosztem zależności od subwencji (im wyższa subwencja, tym wyższa cena ziemi), doprowadza się również do wzrostu kosztów produkcji.
Największe możliwości podniesienia wydajności mają gospodarstwa wielkoobsza-rowe, ponieważ korzystają one ze wsparcia rolnictwa [OCDE 1999]. Efekt redystrybucyjny wzmacnia także administracyjna segmentacja rynku rolnego UE. Wspólna Polityka Rolna przynosi największą korzyść producentom korzystającym z gwarancji cenowych, pomocy bezpośredniej i ochrony celnej.
Efekt redystrybucyjny powoduje, że WPR oddziałuje ujemnie na spójność ekono-miczną i społeczną Unii. Potwierdzają to dane dotyczące transferów netto do państw człon-kowskich związanych z realizacją tej polityki [Borowiec, Wilk 2005].
W ostatnim okresie rolnictwo europejskie przechodzi znaczne przeobrażenia. Unia Europejska osiąga najwyższe wskaźniki wydajności i plony z 1 ha użytków rolnych. Do-chody rolników również znacząco nie odbiegają od dochodów w innych dziedzinach go-spodarki. Sytuacja taka zaistniała dzięki m.in. Wspólnej Polityce Rolnej (WPR) [Szomburg 2003].
Wspólna Polityka Rolna wdrażana była przez 40 lat i zakładała unowocześnianie rol-nictwa i wzrost produkcji w sektorze rolnym, co doprowadzić miało do samowystarczalności żywnościowej Wspólnoty Europejskiej [Majewski i wsp. 2006].
System poprzez wysokie ceny rolne, silną ochronę celną oraz wsparcie ze środków wspólnotowych i budżetów narodowych (produkcji rolnej, jak i rozwoju infrastruktury na wsi) gwarantował stabilizację rynku artykułów rolnych oraz ogólny rozwój rolnictwa i ob-szarów wiejskich. Założenia systemu okazały się jednak bardzo kosztowne, ponieważ sto-sowane dotacje destabilizowały międzynarodowy rynek rolny [Poczta 2008]. Natomiast osiągnięcie progu samowystarczalności przez Wspólnotę ujawniło problemy z zagospodaro-waniem nadprodukcji towarowej. Realizacja celów WPR powodowała również negatywne skutki dla środowiska naturalnego. Wobec powyższych priorytety Wspólnej Polityki Rolnej musiały ulec zmianie. Przyjęto, że nadrzędnym celem będzie wzrost konkurencyjności unij-nego rolnictwa na rynku światowym, przy zachowaniu poziomu dochodów mieszkańców wsi i ochronę środowiska naturalnego [Poczta, Siemiński 2006].
Aktualne założenia Wspólnej Polityki Rolnej są wynikiem rozstrzygnięć, jakie za-padły w Luksemburgu w 2003 r. (przed włączeniem Polski do Unii Europejskiej). Refor-ma wprowadziła zasadnicze zmiany, dotyczące m.in. polityki wspierania dochodów. Usta-nowiono system jednolitej płatności, w której bezpośrednie wsparcie dochodu rolników jest w znaczący sposób oddzielone od produkcji oraz wprowadzono zasadę wzajemnej
zgodności. Ustanowiono również wspólne zasady dla wsparcia bezpośredniego w większo-ści sektorów [Fiedorowicz, Duda 2006].
Wspólna Polityka Rolna określa zatem zasady jednolitego funkcjonowania, ochrony i wspierania sektora rolnego w krajach członkowskich Wspólnoty.
Wspólna Polityka Rolna opiera się na trzech zasadniczych zasadach:
zasada wspólnego rynku, oznaczająca swobodny przepływ produktów rolnych po-•
między państwami członkowskimi;
zasada preferencji Wspólnoty, która oznacza pierwszeństwo zbytu na wspólnym •
rynku dla produktów rolnych, wytworzonych na terenie Unii Europejskiej i ochro-nę tego rynku przed importem;
zasada solidarności finansowej, zobowiązująca wszystkie kraje członkowskie do •
partycypowania w kosztach polityki rolnej [Garaulet 1999].
Płatności bezpośrednie zostały ukierunkowane na nowe zadania poprzez mechanizm wzajemnej zgodności (ang. Cross-compliance). Nie odzwierciedla to jednak dotychczaso-wych wpływów środków między kraje i rolników, ponieważ podział faworyzuje państwa, które już wcześniej nastawione były na intensywną produkcję upraw polowych i trzody chlewnej (m.in. Niemcy i Francja). Państwa o tradycyjnie ekstensywnych technikach pro-dukcji lepiej służące realizacji nowych celów środowiskowych WPR, takie jak Polska, otrzy-mały zdecydowanie niższe wsparcie. Sytuacja to stoi w zupełnej sprzeczności z zachowa-niem warunków konkurencyjności i spójności jednolitego rynku rolnego [Goraj 2006].
Wspólna polityka rolna w latach 2007–2013
Założenia Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2007–2013 przyjęte zostały poprzez porozumie-nie zawarte przez ministrów rolnictwa krajów UE-15 w Luksemburgu 26 czerwca 2003 r. oraz ustalenia Rady UE z dnia 22 kwietnia 2004 r. [Wstępny Projekt… 2005]. Jednym z naj-istotniejszych założeń WPR 2007-2013 jest perspektywa finansowa, która określa wielkość funduszy dostępnych dla rolnictwa i obszarów wiejskich w tym okresie.
Jak wynika z tabeli 3, na wydatki związane z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej (określonej jako „Zarządzanie zasobami naturalnymi i ich ochrona”) w budżecie Unii Eu-ropejskiej na lata 2007–2013 zostało przewidziane 418 125 mln EUR, co stanowi ok. 43% unijnego budżetu. Z tej kwoty najwięcej środków, bo 317 386 mln EUR przeznaczonych zostanie na rolnictwo. Środki te (wypłacane przez Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej) obejmować będą m.in. płatności dla rolników, promowanie europejskich produktów rolnych, środki interwencyjne do regulowania rynków rolnych, refundacje w przypadku wywozu pro-duktów do krajów trzecich, środki kontroli oraz systemy badań [Porozumienie zawarte… 2003]. Jednak jak wynika z wykresu 1, udział tych wydatków w strukturze budżetu będzie malał z 39% w 2006 r. do 30,5% w 2013 r. rocznego budżetu Unii Europejskiej.
Tabela 3 Table 3 Ramy finansowe na lata 2007–2013, przedstawiające pułapy wydatków UE w przeliczeniu
na poszczególne działy
The financial framework for 2007–2013, the expenditure ceilings of the EU based on the individual sections
Środki na zobowiązania (w mln euro) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ogółem 1. Trwały wzrost 54 405 57 275 59 700 61 782 63 614 66 604 69 621 433 001 Konkurencyjność na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia 8918 10 386 11 272 12 388 12 987 14 203 15 433 85 587 Spójność na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia 45 487 46 889 48 428 49 394 50 627 52 401 54 188 347 414 2. Zarządzanie zasobami naturalnymi i ich ochrona 58 351 58 800 59 252 59 726 60 191 60 663 61 142 418 125 3. Obywatelstwo, wolność bezpieczeństwo i sprawiedliwość 1123 1362 1523 1693 1889 2105 2376 12 221 Wolność bezpieczeństwo i sprawiedliwość 637 747 872 1025 1206 1406 1661 7554 Obywatelstwo 636 615 651 668 683 699 715 4667 4. UE jako partner na arenie międzynarodowej 6578 7002 7440 7893 8430 8997 9595 55 935 5. Administracja 7039 7380 7699 8008 8334 8670 9095 56 225 6. Wyrównania dla Bułgarii i Rumunii 445 207 210 – – – – 862 Ogółem 128 091 131 487 135 321 138 464 142 445 147 075 151 886 974 769 Środki na zobowiązania (procent DNB) 1,06% 1,06% 1,05% 1,03% 1,01% 1,00% 1,00% 1,03% Środki na płatności (procent DNB) 1,02% 1,04% 0,95% 0,99% 0,95% 0,96% 0,94% 0,98%
Źródło: opracowanie własne na podstwie www.ec.europa.eu
Wykres 1. Środki związane z rynkiem i udział płatności bezpośrednich Diagram 1. Measures related to the market and the share of direct payments
W latach 2007–2013 kolejnym dotowanym obszarem Wspólnej Polityki Rolnej jest Rozwój obszarów wiejskich, na który zarezerwowano w unijnym budżecie 91 183 mln EUR. Kwota ta zostanie przeznaczone na restrukturyzację i zróżnicowanie gospodarki wiejskiej, tworzenie nowych źródeł dochodów i ochronę obszarów wiejskich [Projekt rozporządze-nia… 2004]. Rezerwa ta zostanie sfinansowana przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich zwiększy się o 21% (wykres 2).
Źródło: opracowanie własne na podstwie www.ec.europa.eu
Wykres 2. Środki przeznaczone na rozwój obszarów wiejskich Diagram 2. The appropriations for rural development
Wydatki związane z rynkiem i udział płatności bezpośrednich [mld euro] Procent budżetu Unii Europejskiej [%]
50 40 30 20 10 0
Największy wzrost wydatków podczas realizacji Wspólnej Polityki Rolnej zarezer-wowano na ochronę środowiska. Środki w ramach programu Life+ i Natura 2000 mają być przeznaczone na przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i zmniejszeniu różnorodności biologicznej. Znaczna ich część ma zostać wykorzystana na poprawę stanu środowiska, zdrowia i jakości życia oraz na propagowanie gospodarowania zasobami naturalnymi i ko-rzystania z nich w sposób zrównoważony przez innowacyjne strategie polityczne oraz lep-szą ich realizację [Polityka Ekologiczna… 2003]. Łącznie na realizację programu Life + do końca 2013 r. z Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich i funduszy strukturalnych zostanie wydane 370 mln EUR (wykres 3).
Źródło: opracowanie własne na podstwie www.ec.europa.eu
Wykres 3. Środki w ramach programu Life + Diagram 3. Measures under the Life + program
realizacja Wpr w polsce
Zasady Wspólnej Polityki Rolnej w Polsce określa Traktat Akcesyjny podpisany z Unią Euro-pejską. Założenia Traktatu Akcesyjnego w istotny sposób wpływają na możliwości kreowa-nia krajowej polityki rolnej w najbliższych latach. W Polsce, w wyniku decyzji o reformie systemu wsparcia bezpośredniego, wprowadzono System Jednolitej Płatności Obszarowej. Podjęte w 2003 r. ustalenia odnośnie reform WPR oraz realizowane w kolejnych latach refor-my rynkowe (cukier, tytoń, mleko, rośliny energetyczne, owoce, warzywa), a także Perspek-tywa Finansowa na lata 2007–2013, określiły generalny kształt WPR do roku 2013 [Zegar 2012].
Warunki finansowe członkostwa zakładały przeznaczenie w budżecie UE środków na dopłaty bezpośrednie dla Polski oraz pozostałych nowych państw członkowskich w wyso-kości 25% pełnego poziomu w 2004 r., 30% w 2005 r., 35% w 2006 r., 40% w 2007 r. wraz z ich stopniowym wzrostem o 10% w kolejnych latach [Ziętara 2008].
Kierując się wyrównaniem pozycji konkurencyjnej polskiego rolnictwa po akcesji, Polska wystąpiła o przesunięcie części środków finansowych przewidzianych na rozwój wsi
i obszarów wiejskich, na rzecz podniesienia poziomu dopłat bezpośrednich [Poczta, Siemiń-ski 2009].
Uzyskano zgodę Unii Europejskiej na realokację na ten cel max. 20% środków na zobowiązania przewidziane w ujęciu rocznym w okresie 2004–2006 lub 25% w 2004 r., 20% w 2005 r. oraz 15% w 2006 r. Przesunięcie to doprowadziło do podwyższenia stopnia absorp-cji dostępnych po akcesji środków UE. Polska uzyskała zgodę na sumaryczne podniesienie wysokości dopłat bezpośrednich do następujących poziomów: 2004 r. – 55%, 2005 r. – 60%, 2006 r. – 65% poziomu obowiązującego w obecnych państwach członkowskich UE [Założe-nia Narodowego... 2004].
Od 2007 r. Polska może uzupełniać poziom dopłat bezpośrednich o 30% ponad po-ziom odpowiedni dla danego roku. Polska zastosowała uproszczony system dopłat bezpo-średnich. Co roku około 1,5 mln rolników otrzymuje ze środków Unii Europejskiej płatności, które wynosiły w roku 2004 – 25% (44,46 €/ha), w 2005 r. – 30% (57,42 €/ha), a w 2006 r. – 35% (69,57 €/ha) poziomu płatności obowiązujących w krajach „starej piętnastki” w dniu 30 kwietnia 2004 r. Traktat akcesyjny zakłada coroczne podwyższanie poziomu płatności, tak aby ich poziom wyrównał się w 2013 r. Pozwala również na uzupełnianie płatności z budżetu krajowego o 30%, z czego w pełni korzystają polscy rolnicy [Poczta, Siemiński 2006].
Polska jest zobowiązana również do realizacji instrumentów w ramach regulacji ryn-kowych. Najważniejsze z nich to: interwencja na podstawowych rynkach (zboża, cukier, mleko), kwotowanie produkcji (mleko, cukier, skrobia ziemniaczana), subsydia eksportowe (rynek mleka, mięsa i cukru) [Knecht 2005b].
Realizowanie WPR z budżetu krajowego obejmuje również wsparcie mające na celu poprawę konkurencyjności rolnictwa poprzez dopłaty do oprocentowania kredytów inwesty-cyjnych, kredyty klęskowe, postęp biologiczny w produkcji roślinnej i zwierzęcej, wspiera-nie zakupu ziemi rolniczej, utylizację padłych zwierząt [Wilkin 2008].
Zasada współzależności – Cross-compliance
Polskich rolników i producentów obejmuje także zasada współzależności (ang. cross-compliance), która określa wymogi, jakie musi spełnić gospodarstwo, aby otrzymać dopłaty. Wymogi te dotyczą ochrony środowiska, jakości żywności, rejestracji i dobrostanu zwierząt [Bisaga 2009].
Wprowadzane zasady współzależności brzmią:
od 2005 r. gospodarstwa musiały spełniać wymagania w zakresie standardów •
ochrony środowiska, zdrowotności ludzi i zwierząt oraz identyfikacji i rejestracji zwierząt;
od 2006 r. wypłata dopłat została ponadto uzależniona od spełniania dodatkowych •
wymagań z zakresu zdrowotności ludzi i zwierząt, jak też notyfikacji o chorobach zwierzęcych;
od 2007 r. obowiązują standardy w zakresie dobrostanu zwierząt [Sektorowy Pro-•
gram… 2004].
Nowe państwa członkowskie zostały wyłączone z obowiązywania zasady współza-leżności do 2009 r. Na beneficjentach płatności nałożony jest obowiązek utrzymania całego gospodarstwa rolnego w dobrym stanie, utrzymania gruntów rolnych w dobrej kulturze rol-nej oraz utrzymania powierzchni trwałych użytków zielonych na odpowiednim niezmienio-nym poziomie [Pietrzak 2009].
Zasada współzależności od 2009 r. przewiduje również system kontroli gospodarstw i wersyfikacji przepisów dotyczących:
identyfikacji i rejestracji zwierząt; •
ochrony dzikiego ptactwa; •
ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem spowodowanym przez nie-•
które substancje niebezpieczne;
przestrzegania zasad stosowania osadów ściekowych w rolnictwie; •
ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodze-•
nia rolniczego;
wykonywania zbiegów ochrony roślin i używania innych niebezpiecznych sub-•
stancji w sposób nie zagrażający środowisku [Poczta 2008].
Kryteria dotyczące zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt, obowiązku zgłaszania niektórych chorób zwierząt i zdrowotności roślin zostały przesunięte o dwa lata i zaczną obo-wiązywać od 2013 r. Wymogi cross-compliance, które weszły w życie od 1 stycznia 2009 r. obowiązują rolników, ubiegających się o:
płatności bezpośrednie do gruntów rolnych, •
dopłaty do obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), •
płatności z tytułu programu rolnośrodowiskowego, •
płatności z tytułu zalesiania gruntów [ARiMR 2010]. •
Od momentu złożenia wniosku rolnicy są zobowiązani do przestrzegania kryteriów dobrej kultury rolnej, ochrony środowiska oraz identyfikacji i rejestracji zwierząt w gospo-darstwie rolnym przez cały rok kalendarzowy. Będą również zobowiązani do umożliwienia przeprowadzenia kontroli na miejscu na terenie gospodarstwa przez upoważnionych urzęd-ników. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) będzie odpowiedzialna za kontrolę wymogów wzajemnej zgodności w zakresie spełniania przez rolnika wymagań dobrej kultury rolnej oraz ochrony środowiska naturalnego. Natomiast za kontrole wzajem-nej zgodności w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt jest odpowiedzialna Inspekcja Weterynaryjna [Niewęgłowska 2011].
Wspólna polityka rolna 2014–2020
Najprawdopodobniej kształt Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 r., uwzględniając dotychcza-sowe jej cele i zasady oraz ocenę efektywności jej wdrażania, nie ulegnie radykalnym zmia-nom. Ostatnie lata wyraźnie pokazują różnicę interesów, jakie istnieją pomiędzy krajami „starej piętnastki” a nowymi państwami członkowskimi, które przystąpiły do UE po 2004 r. Pierwsze skupiły się na dążeniu do utrzymania swoich dawnych przywilejów. Drugie do przywrócenia WPR jej wspólnotowego charakteru i zapewnienia sektorowi rolnemu w całej Unii Europejskiej równych warunków konkurencji poprzez odejście od historycznych kryte-riów dystrybucji wsparcia bezpośredniego.
Oczywistym elementem jest utrzymanie na podobnym poziomie środków finanso-wych, przeznaczonych na realizację programu rozwoju obszarów wiejskich po roku 2013 [Ustalenia Rady… 2004].
Istotne jest również pozostawienie obecnie stosowanych trzech elementów WPR: systemu płatności bezpośrednich,
•
wspólnej organizacji rynków, •
polityki rozwoju obszarów wiejskich [Rembisz 2004]. •
Płatności bezpośrednie powinny pozostać jako jeden z głównych instrumentów, wspierających i stabilizujący dochody rolnicze WPR. Obowiązujący obecnie system dopłat opiera się na historycznych danych o produkcji, którego efektem jest wyższy poziom wspar-cia państw UE-15 i nawet jeśli uwzględnimy zrównywanie poziomów płatności do 2012 r., sytuacja ta się nie zmieni [The Common Agricultural 2011].
Płatności powinny również pełnić funkcję rekompensacyjną dla kosztów związanych ze spełnianiem wysokich standardów ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt (cross-compliance) oraz zachowaniem produkcji rolnej w regionach o najtrudniejszych warunkach