wymagań Unii europejskiej
Współdziałanie tzw. grup interesu było od początku jednym z istotnych elementów procesu integracji europejskiej. Uznaje się, że europejskie grupy interesu były czynnikiem inspirują-cym poszerzenie integracji europejskiej o nowe dziedziny, co często korespondowało z ich podstawowymi celami [Graniszewski, Piątkowski 2004]. Proces tworzenia europejskich grup interesu w obrębie Wspólnot Europejskich postępował wraz z kolejnymi etapami inte-gracji europejskiej.
Pierwsze przepisy prawne dotyczące grup producenckich w Unii Europejskiej pocho-dzą z lat 60. i 70. W rolnictwie Unii Europejskiej i jego otoczeniu funkcjonuje rozbudowany i mocno zróżnicowany system organizacji zrzeszających producentów rolnych, przetwórców i handlowców wykonujących państwowe funkcje zlecone w obrębie sektora rolnictwa [Cze-chowski 1999].
Zakres przepisów prawnych dotyczących tworzenia i działalności grup producenc-kich, działających na rynku mięsnym, stosowanych obecnie przez producentów trzody, stanowi Rozporządzenie Rady (EC) nr 952/97 oraz Rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 478/97 i nr 20/98. Przepisy określają zasady otrzymania pomocy finansowej, którą zobo-wiązane są świadczyć grupom i ich stowarzyszeniom państwa członkowskie Unii Europej-skiej, z funduszy własnych bądź Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.
Organizacja producentów musi posiadać m.in. statut spełniający szczegółowe warun-ki, a także być uznana przez dane państwo członkowskie, żeby otrzymać pomoc finansową. Organem odpowiedzialnym za wdrożenie systemu środków wspierających grupy produ-cenckie oraz zapewniającym współpracę w tym zakresie pomiędzy państwami członkow-skimi a komisją jest Komitet ds. Struktur Rolnych i Rozwoju Obszarów Wiejskich [Knecht 2004b].
Według przepisów UE grupą producencką jest każda osoba prawna, która jest two-rzona z własnej inicjatywy producentów określonej kategorii produktów, a jej działalność ma na celu:
zapewnienie produkcji planowanej i dostosowanej do popytu, zwłaszcza pod ką-•
tem jakości i ilości;
promowanie korzyści dla odbiorców z koncentracji podaży i wprowadzenia na •
rynek produktów;
obniżanie kosztów produkcji i stabilizację cen uzyskiwanych przez producentów; •
dostosowanie skali dostaw surowców do skali przetwórstwa; •
promowanie stosowania przez członków grup zasad gospodarki ściekami, w celu •
ochrony jakości zasobów wody, gleby i krajobrazu oraz zachowania lub stymula-cji zróżnicowanego życia biologicznego.
Przepisy prawne, stanowione przez organy Unii Europejskiej, normują następujące kwestie:
uznanie i działalność grup producentów oraz stowarzyszeń grup rolników wytwa-•
rzających produkty ziemi i hodowli;
wspólna organizacja przez producentów wybranych rynków (np. rynku owoców •
i warzyw oraz ich przetworów).
Cele regulacji określone są w preambułach właściwych aktów prawnych. Są nimi przede wszystkim:
wyrównanie zróżnicowania w zakresie podaży i obrotu artykułami rolnymi w re-•
gionach;
likwidowanie niedoborów strukturalnych negatywnie wpływających na podaż •
i obrót artykułami żywnościowymi w poszczególnych regionach;
poprawa jakości i upowszechnienia standardów oraz ekologicznych walorów pro-•
dukcji żywności;
stabilizacja rynków poprzez koncentrację podaży, doskonalenie struktur rynku •
rolnego oraz dostosowanie produkcji do potrzeb konsumentów; poprawa efektywności struktur rynku rolnego;
•
wzrost produktywności w rolnictwie; •
promocja postępu technicznego, racjonalnego rozwoju produkcji rolniczej oraz •
optymalnego wykorzystania czynników produkcji.
Za podstawowy środek realizacji tych celów uznaje się pomoc finansową, świadczoną przez państwa członkowskie Unii Europejskiej z funduszy własnych bądź Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.
Tworząc grupę, producenci rolni określają jej zadania, zakres i zasady działania oraz wariant formalno-prawny. Muszą zadeklarować, czy tworzą grupę nieformalną, czy też orga-nizację zarejestrowaną zgodnie z przepisami prawa danego kraju. Ważne jest też określenie formy organizacyjnej, jaką przyjmują dla grupy. Poza ogólnie obowiązującymi przepisami prawa zawartymi w kodeksie cywilnym lub handlowym i w ustaleniach prawa spółdzielcze-go poszczególnych krajów członkowskich grupy nie są ograniczone w swojej działalności żadnymi dodatkowymi przepisami czy wytycznymi krajów członkowskich Unii.
Grupy producentów rolnych w Unii Europejskiej przyjmują różne formy prawne, np. spółdzielni, zrzeszeń, stowarzyszeń czy spółek. W istocie swojej są zrzeszeniami osób, a nie kapitału, stosującymi w praktyce swojego działania międzynarodowe zasady spółdzielcze, zasady demokracji (jeden człowiek – jeden głos, dobrowolne i otwarte członkostwo) oraz
zasadę kapitałowego udziału członków w finansowaniu działalności i w podziale jej efektów proporcjonalnie do obrotów.
Warunkiem uznania grupy przez UE jest m.in. udokumentowanie prowadzenia dzia-łalności, dostarczanie członkom środków technicznych niezbędnych do jej prowadzenia, uzyskanie pozwolenia na magazynowanie, pakowanie i zbyt produktów oraz zapewnienie właściwego zarządzania i działalności handlowej. We wniosku musi zostać zamieszczony opis sytuacji wyjściowej grupy, czyli to, czym organizacja dysponuje i jakie posiada fundu-sze, a także dokumenty potwierdzające udzielanie członkom pomocy technicznej w zakresie stosowania przyjaznych dla środowiska metod uprawy czy hodowli.
Każda organizacja producencka posiadająca statut wymaga od członków – producen-tów rolnych:
stosowania zasad uchwalonych przez grupę producentów w odniesieniu do pro-•
dukcji, marketingu i ochrony środowiska oraz sprawozdawczości producenckiej; przynależności do jednej tylko grupy obejmującej daną kategorię produktów; •
prowadzenia sprzedaży produkcji za pośrednictwem organizacji producenckiej. •
Możliwe są odstępstwa od tych zasad w przypadkach, gdy organizacja producencka wyraża taką wolę.
Dopuszcza się sprzedaż bezpośrednią konsumentom do 25% produkcji z własnego gospodarstwa, sprzedaż przez inne grupy producenckie marginalnych ilości produktów lub produktów niebędących przedmiotem działalności handlowej własnej grupy producenckiej, dostarczania informacji wymaganej przez grupę producencką do celów statystycznych, zwłaszcza dotyczących obszarów uprawy, wysokości zbiorów, wydajności i bezpośredniej sprzedaży czy dokonywania wpłat ustalonych w statucie, przeznaczonych na uzupełnienie funduszu operacyjnego.
Statuty grup producenckich opierają się na zasadach spółdzielczych, czyli na dobro-wolnym członkostwie, demokratycznej kontroli, wspólnym finansowaniu, niezależności, współpracy, uczestniczeniu w edukacji i dbałość o społeczność lokalną. Unia Europejska uznaje statut organizacji producenckiej na podstawie wniosku przedstawiającego liczbę członków, wielkość produkcji przeznaczonej na rynek i skuteczności prowadzonej działal-ności. Ponadto państwa członkowskie kontrolują organizacje producenckie w celu spraw-dzenia, czy wypełniają one warunki nadanego im statutu. W przypadku ich nieprzestrzegania może być na grupę producencką nałożona stosowna kara lub może zostać podjęta decyzja o cofnięciu jej uznania [Siekierski 2000].
Statut organizacji producenckiej musi określać:
procedury związane z uprawnieniami i wprowadzaniem zmian do zasad zawar-•
tych w statucie;
zobowiązanie członków do wpłat składek członkowskich; •
zasady prowadzenia przez członków demokratycznej kontroli własnej or- •
ganizacji;
kary za niewywiązywanie się członków z zobowiązań zawartych w statucie; •
zasady przyjmowania nowych członków, w tym najkrótszy dopuszczalny okres •
przynależności do grupy;
zasady prowadzenia księgowości i opracowywania budżetów tej organizacji nie-•
zbędne do sprawnego jej funkcjonowania.
Unia określa minimalną liczbę członków i minimalną wartość produkcji, którymi musi legitymować się grupa producencka ubiegająca się o uznanie. Wielkości minimalne
nie są jednakowe dla wszystkich krajów członkowskich Unii. Przy ich ustalaniu Komisja Europejska wzięła pod uwagę sytuację strukturalną, gospodarczą i administracyjną poszcze-gólnych państw.
Uwzględniła ona także między innymi wielkości produkcji w pojedynczym gospo-darstwie (np. duże gospodarstwa w Wielkiej Brytanii, a małe w Grecji), stopień koncentracji gospodarstw (np. bardzo duża koncentracja w Holandii i rozproszenie gospodarstw w Szwe-cji), poziom rozwoju organizacji producenckich (np. sprzedaż głównie przez organizację w Holandii czy Danii, a niewielka ich liczba w Portugalii i Hiszpanii) i ich doświadczenie (np. długoletnie w Holandii, niewielkie w Portugalii) [Csaki i wsp. 2008].
Ustalając minimalną liczbę członków grupy producenckiej i minimalną wielkość jej produkcji towarowej, przyjęto zasadę, że grupa licząca mniej członków musi dysponować większą wartością produkcji. W miarę zwiększania się wymaganej liczby członków wiel-kość produkcji towarowej przypadająca na jednego producenta zmniejsza się. W ten sposób daje się możliwość uzyskania wsparcia finansowego organizacjom tworzącym się w krajach o rozdrobnionej strukturze produkcji. Daje to również zabezpieczenie przed dofinansowa-niem nieefektywnym zarówno pod względem liczby członków, jak i wielkości obrotów gru-pom. Organizacja producencka zrzeszająca kilku małych producentów nie byłaby w stanie spełniać celów stawianych przez Unię. Byłaby zbyt słaba, aby sprostać warunkom rynko-wym, a producenci mieliby ograniczone możliwości zwiększania własnych dochodów (np. zbyt małe środki finansowe, zbyt mała siła przetargowa). Dobrym rozwiązaniem jest zatem pomoc finansowa Unii, której celem nie jest jednak wspieranie istnienia organizacji produ-cenckiej jako takiej, lecz wspieranie aktywności producentów i zwiększanie ich wpływu na poziom własnych dochodów.
Zgodnie z polityką Unii Europejskiej grupy producenckie mogą uzyskać z jej budżetu pomoc finansową na podejmowanie różnorodnych przedsięwzięć poprawiających efektyw-ność działań i przyczyniających się do podnoszenia dochodów jej członków. Unia Europej-ska chcąc zachęcić producentów do podejmowania wspólnych działań na rynku, wspiera finansowo również organizacje nowo tworzące się, które nie są w stanie spełnić pełnych warunków uznania, takich jak pełne wyposażenie techniczne, odpowiednie doświadczenie w administrowaniu, zarządzaniu i prowadzeniu profesjonalnego marketingu produktów. Dla takich organizacji dopuszcza się okres przejściowy nieprzekraczający pięciu lat, podczas którego mają osiągnąć taki poziom rozwoju. Czas ten pozwoli im spełnić warunki zezwala-jące na uzyskanie oficjalnego statusu grupy producenckiej.
4.1.2. Sytuacja organizacyjna grupowych form działalności w Ue
Rolnictwo w Unii Europejskiej jest najdokładniej regulowaną dziedziną życia gospodarcze-go. W Brukseli zapadają najważniejsze decyzje o kształcie i przyszłości WPR. Zgromadziły się w niej liczne organizacje rolnicze, śledzące bieżącą europejską politykę rolną i wywiera-jące wpływ na jej przyszły kształt. We Wspólnej Polityce Rolnej obowiązują zasady takie jak swobodny przepływ produktów rolnych wewnątrz krajów Wspólnoty, rozbudowany system ochrony przed napływem towarów z zewnątrz, istnienie środków finansowych na interwen-cje na rynku oraz na dopłaty bezpośrednie dla producentów rolnych.
Największe znaczenie wśród wspólnotowych organizacji posiadają organizacje zrze-szające producentów rolnych – indywidualnych i spółdzielczych:
Komitet Rolniczych Organizacji Zawodowych (COPA) – w skład Komitetu wcho-•
dzi 60 członków z państw członkowskich i 36 organizacji partnerskich z innych państw europejskich, takich jak Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Turcja; jest to organizacja reprezentująca ogół europejskiego rolnictwa.
Celami Komitetu są:
analizowanie wszelkich kwestii związanych z rozwojem Wspólnej Polityki –
Rolnej,
reprezentowanie interesów sektora rolnictwa jako całości, –
poszukiwanie rozwiązań, które leżą we wspólnym interesie, –
utrzymywanie i rozwijanie stosunków z władzami Wspólnoty oraz z innymi or-–
ganizacjami przedstawicielskimi lub partnerami społecznymi na poziomie euro-pejskim.
Główny Komitet Spółdzielczości Rolniczej (COGECA) – skupiający 17 organi-•
zacji spółdzielczych ze wszystkich krajów członkowskich UE oraz 36 organizacji partnerskich.
Cele Komitetu COGECA:
reprezentowanie ogólnych i szczegółowych interesów europejskich spółdziel-–
ni rolniczych, leśniczych, rybołówstwa i rolno-spożywczych oraz uczestnictwo w ogólnym rozwoju spółdzielni;
wpływanie na decyzje polityczne dotyczące działalności spółdzielni rolniczych, –
poprzez działalność lobbystyczną przy instytucjach publicznych Unii Europej-skiej, organizacjach europejskich i międzynarodowych;
promowanie roli spółdzielni; –
oferowanie platformy dyskusyjnej na tematy dotyczące polityki oraz wartości do-–
danej produktów rolnych;
znalezienie rozwiązań dotyczących wspólnego interesu i promowanie tych roz-–
wiązań,
ułatwianie i koordynowanie kontaktów pomiędzy członkami i pomiędzy ich biu-–
rami krajowymi w Brukseli;
promowanie spotkań, szkoleń oraz wymiany zdań, w szczególności z Komitetem –
Rolniczych Organizacji Zawodowych Unii Europejskiej oraz z pozostałymi euro-pejskimi i międzynarodowymi organizacjami przedstawicielskimi;
realizowanie analiz prawnych, gospodarczych, finansowych, społecznych i in-–
nych, mających znaczenie dla spółdzielni.
W strukturach COPA i COGECA działają wspólne zespoły i komitety specjalistyczne, zajmujące się sprawami poszczególnych rynków rolnych i większości dziedzin rolnictwa. Producenci mięsa zarówno indywidualni, jak i zrzeszeni w spółdzielni, są reprezentowani w COPA/COGECA przez swoje organizacje krajowe. Sprawami rynku mięsa wieprzowego w Polsce zajmuje się Zespół ds. Mięsa Wieprzowego. Rynek mięsa skupia wokół siebie kilka organizacji [Boguta 2008]. Te, które obejmują swoim działaniem rynek trzody chlewnej, to:
CLITRAVI – Centrum Przetwórstwa Mięsnego – celem organizacji jest ochrona •
interesów przetwórstwa mięsnego, głównie w obrębie krajów UE, jest ukierunko-wana na stały monitoring;
EAPA – Europejskie Stowarzyszenie Producentów Proteiny Zwierzęcej – zajmuje •
się przetwórstwem krwi dla uzyskania z niej składników, wykorzystanych dalej w produkcji żywności dla ludzi i zwierząt domowych;
ENSCA – Europejskie Stowarzyszenie Producentów Naturalnych Osłonek – jej •
głównym celem jest wytwarzanie osłonek (głównie ze świń), wykorzystywanych do produkcji wędlin;
UECBV – Europejskie Zjednoczenie Handlu Mięsem; •
EALM – Europejskie Stowarzyszenie Rynku Mięsa – zostało utworzone z inicjatywy •
dwóch federacji reprezentujących francuski i duński rynek żywca wieprzowego. Na rynku unijnym grupy producenckie mają silną i ustabilizowaną pozycję. Odgry-wają ważną rolę w doskonaleniu struktury obszarowej, jak również w organizowaniu i funk-cjonowaniu rynków poszczególnych produktów.
Organizacje producenckie ściśle ze sobą współpracują, stając się ważnym partnerem dla władz przy ustalaniu i realizacji polityki rolnej, a także podczas negocjacji cen produktów rolnych.
Grupy przejęły niektóre zadania organów wspólnotowych lub administracji państw członkowskich, jak również kontrolę nad ustalonymi przez Unię normami jakościowymi w procesie produkcji i zbytu. Szczególną uwagę należy zwrócić także na fakt, że w krajach Unii rola grup producenckich czy marketingowych jest znacząca. Stosowane tam subwencje produkcyjne i eksportowe nie są bowiem kierowane do indywidualnych rolników.