Zróżnicowanie terytorialne produkcji. W 2010 r. największy udział w produkcji trzody chlewnej charakteryzował województwa tradycyjnie przodujące w krajowej produkcji żyw-ca wieprzowego: wielkopolskie – 31,6% (w 2002 r. – 25,8%), kujawsko-pomorskie – 11,7% (w 2002 r. – 11,9%), mazowieckie – 9,4% (w 2002 r. – 10,7%) i łódzkie – 8,6% (w 2002 r. – 7,4%). Najmniejszym udziałem w krajowym pogłowiu świń charakteryzowały się woje-wództwa: lubuskie – 1,1% (w 2002 r. – 1,5%), dolnośląskie i podkarpackie – 2% (w 2002 r. – odpowiednio 3% i 2,1%) (tab. 16).
Tabela 16 Table 16 Pogłowie trzody chlewnej w latach 2002–2010 z podziałem na województwa [GUS 2011b]
The pig population in 2002–2010 of each province
Województwo Rok 2002 Rok 2010
dolnośląskie 556 049 302 285 kujawsko-pomorskie 2 224 203 1 791 453 lubelskie 1 354 937 1 000 736 lubuskie 287 661 164 910 łódzkie 1 382 377 131 0591 małopolskie 542 476 359 891 mazowieckie 1 992 130 1 440 159 opolskie 734 931 603 112 podkarpackie 388 409 300 336 podlaskie 922 321 553 363 pomorskie 1 042 812 845 403 śląskie 426 547 350 392 świętokrzyskie 483 887 383 082 warmińsko-mazurskie 861 023 670 827 wielkopolskie 4 805 485 4 819 561 zachodniopomorskie 623 662 381 950
W 2010 r. przeciętnie w kraju obsada trzody chlewnej na 100 ha gruntów ornych wyno-siła 139,7 szt. wobec 142,6 szt. w 2002 r. W przekroju terytorialnym największą obsadę świń na 100 ha gruntów ornych odnotowano w województwach: wielkopolskim (268,2 szt.), ku-jawsko-pomorskim (165 szt.) i łódzkim (130,9 szt.), a najmniejszą: w dolnośląskim (31,5 szt.), lubuskim (37,1 szt.) i zachodniopomorskim (40,7 szt.) (tab. 17).
Tabela 17 Table 17 Obsada trzody chlewnej w latach 2002–2010 na 100 ha gruntów z podziałem na województwa
[GUS 2011b]
Starring pigs in years 2002–2010 per 100 ha of land from each province
Województwo Rok 2002 Rok 2010
dolnośląskie 53,5 31,5 kujawsko-pomorskie 201,2 165,0 lubelskie 86,1 71,0 lubuskie 59,9 37,1 łódzkie 120,6 130,9 małopolskie 69,2 54,9 mazowieckie 88,6 71,8 opolskie 131,2 116,4 podkarpackie 48,1 43,4 podlaskie 80,2 52,1 pomorskie 119,9 93,1 śląskie 78,4 72,9 świętokrzyskie 76,9 69,8 warmińsko-mazurskie 76,3 64,4 wielkopolskie 264,1 268,2 zachodniopomorskie 61,5 40,7 PO_REDNICY PRODUCENCI HANDLOWCY PRZETWÓRCY KONSUMENCI
Rys. 7. Powiązania na rynku trzody chlewnej Fig. 7. Relationship on pork market
Otoczenie rynkowe. Krajowe gospodarstwa trzodowe mimo urynkowienia sektora, jako samodzielne podmioty, dysponują słabym potencjałem w zestawieniu z pozostałymi elementami produkcji i obrotu wieprzowiną (rys. 7). Ze względu na słabszą pozycję rolnika w stosunku do przetwórców i pośredników następuje odpływ nadwyżki ekonomicznej od producenta do kolejnych ogniw łańcucha żywnościowego, a to prowadzi do obniżania opła-calności chowu.
Determinanty koniunktury. Cykl koniunkturalny jest spowodowany występo-waniem naturalnych opóźnień pomiędzy momentem podjęcia decyzji (np. o inwestycjach zwiększających możliwości produkcyjne) a skutkiem tej decyzji (np. faktycznym zwiększe-niem produkcji). Klasycznym przykładem takiego cyklu jest cykl świński.
Mianem wahań cyklicznych określa się w przybliżeniu równomierne naprzeciw bie-gnące wahania podaży i cen produktu, które utrzymują się przez dłuższy czas. Często nacisk kładzie się na przeciwny przebieg podaży i opłacalności chowu wyrażonej za pomocą relacji cen żywca do cen pasz.
Wahania cechują się tym, że :
ceny zbóż, zmieniające relacje cen żywca wieprzowego do pasz, inicjują wahania •
pogłowia trzody chlewnej, a w konsekwencji podaży żywca wieprzowego; produkcja i ceny ulegają silnym cyklicznym wahaniom;
•
wahania dotyczą funkcji podaży i popytu na żywiec; •
nie poddają się one działaniom interwencyjnym i są powtarzalne; •
pojawianie się cykli w dużym stopniu zależy od elastyczności cenowej popytu; •
im bardziej sztywny jest popyt, tym łatwiej pojawiają się fluktuacje. •
Cykle świńskie zalicza się do tzw. cykli specjalnych (towarowych), tj. mających swój własny mechanizm, niezależny od mechanizmu zmian koniunkturalnych. Cechą specyficzna jest w szczególności różnokierunkowy przebieg cen i produkcji w przeciwieństwie do wahań ogólnokoniunkturalnych, które mają charakter równoległy.
Z uwagi na specyfikę rynku, w tym przede wszystkim wahania cykliczne i sezonowe, mechanizm ten prowadzi do częstych fluktuacji cen i wielkości produkcji, powodując waha-nia dochodów rolniczych oraz decydując o wysokim poziomie ryzyka dochodowego.
Cykl świński. Głównym mechanizmem kreującym zmiany cen i produkcji żywca wieprzowego w Polsce, w latach 1990–2004, był cykl świński (rys. 3). Z przeprowadzonych badań wynika, że jego przeciętna długość w tym okresie wynosiła 43 miesiące.
Przyczyny występowania cykli świńskich:
niestabilność opłacalności chowu wywołana zmianami cen pasz i żywca wieprzo-•
wego,
zmiany wielkości pogłowia i produkcji wynikającej z przebiegu cyklu, •
zmiany wielkość popytu, •
wpływ handlu zagranicznego. •
Analizując przebieg każdego cyklu, można stwierdzić, że w miarę jak cena żywca za-czyna rosnąc, przekraczając próg opłacalności, coraz więcej rolników decyduje się na zwięk-szenie pogłowia trzody chlewnej. Naturalne opóźnienie pomiędzy czasem podjęcia decyzji o zwiększeniu pogłowia i momentem sprzedaży tuczników wynosi ok. 9 miesięcy (114 dni ciąża i ok. 6 miesięcy chów).
Po tym okresie następuje oczywiście wzrost podaży żywca wieprzowego na rynku, co (w przypadku naturalnego, rynkowego kształtowania się cen) przyczynia się do spadku cen uzyskiwanych przez rolników w skupie.
RelacjecenyzbóĪ docenyĪywca Handel zagraniczny WielkoĞü popytu
CyklƑwiŷski
Wahania produkcjiRys. 8. Przebieg cyklu świńskiego Fig. 8. Stages of the pig cycle
W miarę jak spadają ceny, maleją też zachęty do prowadzenia chowu i wielu rolników decyduje się na jej ograniczenie, czego widocznym efektem jest spadek pogłowia trzody chlewnej i po pewnym czasie spadek podaży wieprzowiny. Naturalnie, przy malejącej poda-ży wieprzowiny jej cena zaczyna rosnąc i cykl się powtarza.
Wahania na rynku trzody chlewnej mają obiektywny charakter, bo wynikają m.in.: z dużej plenności macior,
•
niskiej cenowej i dochodowej elastyczności popytu na mięso, •
dużej zmienności cen żywca, •
wielkości plonów i cen zbóż [Małkowski, Zawadzka 1995]. •
Teoria „cyklu świńskiego”, która wyjaśnia przyczyny zmienności cen żywca wie-przowego, może być podstawą stosunkowo trafnego prognozowania cen.
Istotny czynnik stanowi charakter rynku: cenowa elastyczność popytu, •
zapobiegliwość producentów i utrzymywanie swego rodzaju zapasów pozwalają-•
cych na odtworzenie zdolności produkcyjnych (loch),
odpowiedni tryb reagowania na zmiany w otoczeniu przy ustalaniu ceny oraz pro-•
wadzenia „inwestycji” (urodzone prosięta po 5–6 miesiącach dadzą nam stawkę tuczników).
Możemy zatem oczekiwać istnienia regionów (zdefiniowanych przez wartości powy-żej wspomnianych parametrów), w których powstawanie oscylacji będzie czymś naturalnym oraz regionów, gdzie takie oscylacje nie będą występowały lub będą jedynie krótkimi epizo-dami. Występują pewne sytuacje, kiedy pojawianie się oscylacji powoduje wzrost dochodu i zysku producentów.