Polityka rolna UE dąży do wzmocnienia pozycji europejskich rolników, co przynosi efekty w postaci zapewnienia zdolności produkcyjnych w całej Wspólnocie, zwiększenia stabil-ności rynku rolnego, podniesienia poziomu zatrudnienia na terenach rolniczych – to tylko niektóre rezultaty działań pierwszego filaru WPR.
Realizację reform w poszczególnych krajach członkowskich determinuje między in-nymi stopień sprawności organizacyjnej podmiotów funkcjonujących na krajowych rynkach. Z kolei ową sprawność, skuteczność działania i efektywność ekonomiczną wspiera również zintegrowane, wspólne działanie silnych grup producentów, prowadzących wspólną strate-gię, wykorzystującą wprowadzane reformy. Rozproszone podmioty rynku nie zdyskontują korzyści towarzyszących szybko pojawiającym się możliwościom, wynikającym z przedsta-wionych niżej działań reformatorskich w UE.
WPR ma przed sobą wciąż wiele wyzwań związanych z sektorem rolnym, którym należy podołać. Pierwszym jest niestabilność rynku, która doprowadza do spadku dochodów rolników. Kolejna sprawa dotyczy poprawy konkurencyjności europejskich rolników w star-ciu z produktami importowanymi.
Gospodarowanie na terenie Unii jest o wiele bardziej kosztochłonne, w związku z większymi wymaganiami bezpieczeństwa i trwałości narzucanymi na producentów rol-nych. Bardziej restrykcyjne przepisy pogarszają stopień konkurencyjności rolników unij-nych, co sprawia, że często przegrywają oni rywalizację z tańszym importem z krajów nie zrzeszonych w UE, dostarczających produkty nie objęte takim reżimem.
Aktualne programy i znane popularne postulaty dotyczące modernizacji sfery rol-nictwa mogą rozwiązać wiele problemów sektorowych. Niemniej, z pozycji warunkujących rozwój rolnictwa poprzez procesy integracyjne, a w głównie w formie grup producenckich, wymieniono te, które należą do zasadniczych.
Spadek dochodów rolników ze sprzedaży produktów jest wyzwaniem WPR wciąż sporym. Właściwą drogą byłoby zwiększenie ekonomicznej roli produkcji, tak aby dochody rolników jakie otrzymują za towary oferowane na rynku, stwarzały równowagę ekonomiczną dla ich działalności oraz perspektywę rozwoju. Odpowiednim narzędziem jest głównie praw-na ochropraw-na unijnego rynku rolnego, stosowapraw-na skutecznie np. w przypadku ochrony rynku w USA, którą można byłoby również zaadaptować do polskich warunków.
Obecna sytuacja sprawia, że mocna Polityka Rolna jest bardzo potrzebna całej Wspól-nocie Europejskiej. WPR zabezpiecza i stabilizuje stopień zaopatrzenia obywateli w żyw-ność, a także chroni i zabezpiecza środowisko naturalne przed jego dewastacją. Realizacji tej idei sprzyjać może skuteczniej, lepiej zorganizowane rolnictwo, dotyczy to w szczególności rodzimego rolnictwa.
Należy określić wytyczne, które winny uwzględniać naszą, specyfikę. WPR w przy-szłości – służąca dobrze rozwojowi sektora to po pierwsze: traktowanie rolnika jako przed-siębiorcy, któremu zależy na zdobywaniu jak największego dochodu ze sprzedaży swoich produktów na rynek. Sektor rolnictwa należy traktować za jeden z najważniejszych elemen-tów umacniania się UE.
Ponadto trzeba określić odpowiednią politykę finansową, która zapewni stabilność i rozwój rolnictwa, a także zmniejszy różnice pomiędzy obszarami wiejskimi a miejskimi. Jest to w pełni zbieżne z naszymi uwarunkowaniami i potrzebami rozwoju grup producen-tów.
Nowa polityka rolna powinna charakteryzować się innowacyjnością. Musi być ona gwarantem stabilnego rozwoju produkcji rolnej i prawidłowego funkcjonowania rynku rol-nego, co zapewni obywatelom Wspólnoty niezależność i pewność zaopatrzenia w produkty rolne.
Unia Europejska musi dążyć do utrzymania wysokiej jakości produktów żywnościo-wych oraz dbałości o rzetelność informacji dotyczących kupowanych przez konsumentów towarów spożywczych.
Polityka rolna winna zwracać szczególną uwagę na odpowiednią ochronę środowi-ska, dobrostan zwierząt oraz zapewnienie bioróżnorodności.
W aktualnie obowiązujących dokumentach nie można dopatrzyć się odpowiedniego zaakcentowania powyższych kwestii.
WPR musi zwrócić szczególną uwagę nie tylko na tworzenie nowych miejsc pracy na wsi, ale również na wsparcie rolników w walce ze zmianami klimatu, zwiększanie udziału wspólnotowego rolnictwa w redukcji emisji dwutlenku węgla czy zapewnienie odpowied-niego poziomu życia rolnikom, a w szczególności młodemu pokoleniu, które dopiero rozpo-czyna działalność rolniczą.
Należy wprowadzić szereg zmian w polityce agrarnej (rys. 10). Transformacja powin-na obejmować trzy sfery:
wzmocnienie roli rolników w zapewnianiu
bezpieczeŷstwa ǏywnoƑci
zwiħkszenie dochodu rolników pochodzČcego
ze sprzedaǏy produktów na rynku
ujednolicenie rynku rolnego dla wszystkich rolników
wspólnoty
Rys. 10. Najważniejsze obszary zmian dotyczących WPR [Copa – Cogeca 2010] Fig. 10. Key areas of changes to the Common Agricultural Policy
W celu realizacji zmian WPR trzeba polepszyć funkcjonowanie rynków rolnych, co sprawi, że staną się one bardziej stateczne i klarowne, a drogą może być wzmocnienie po-zycji rolników w łańcuchu producentów żywności oraz polepszenie konkurencyjności rolni-ków na rynku za pomocą odpowiednich instrumentów.
Płatności bezpośrednie w ramach WPR powinny być nadal utrzymane, podobnie jak płatności dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Właśnie dlatego za-chowanie odpowiedniego budżetu WPR jest bardzo ważnym elementem, który zapewnia stabilność funkcjonowania unijnego rolnictwa. To istotny warunek stabilności tego sektora gospodarki.
Polepszenie i zwiększenie stopnia stabilności funkcjonowania rynków rolnych można osiągnąć poprzez:
zwieszenie przejrzystości funkcjonowania rynków, •
umocnienie pozycji rolników w sektorze żywnościowym, •
zwiększenie stopnia konkurencyjności rolników, •
utrzymanie płatności bezpośrednich [Copa – Cogeca 2010]. •
Organizacje producenckie muszą mieć możliwość stabilnego planowania produkcji i dostosowywania jej do potrzeb rynku, tak pod względem jakości jak i ilości produkowa-nych towarów. Pozwoli to na zmniejszenie kosztów i zwiększenie stabilności cen.
Narzuca to jednakże konieczność poprawy konkurencyjności w sektorze rolnym, co wiąże się z udzieleniem pozwolenia na zawieranie porozumień lub dobrowolnych umów branżowych przez organizacje producenckie i międzybranżowe.
Istnieje potrzeba wprowadzenia odpowiednich narzędzi, służących poprawie bezpie-czeństwa finansowego rolników podczas kryzysów rynkowych. Można zastosować odpo-wiedni system ubezpieczeń gwarantujący zwrot części utraconych przez rolnika dochodów z powodu załamania się rynku.
Poprawę sytuacji w branży rolniczej można również osiągnąć, stosując preferencyjny system udzielania kredytów oraz bardziej przyjazne narzędzia podatkowe.
Przejrzystość rynku można zapewnić za pomocą instrumentów monitorujących, do-starczających rolnikom aktualnych wiadomości o rynku, a przede wszystkim danych o wy-sokościach marż i cen produktów żywnościowych. Pozwoliłoby to na poprawę przychodów gospodarstw rolnych, tym samym na skuteczniejsze i efektywniejsze zarządzanie gospodar-stwem rolnym.
Producenci powinni mieć większą możliwość konsolidacji, w obszarze umów handlo-wych. W znaczący sposób uprościłoby to proces tworzenia grup producentów rolnych.
WPR powinna skupić się na zwiększeniu statusu rolników w sektorze żywnościo-wym. Cel ten można osiągnąć poprzez wzmocnienie pozycji organizacji producenckich. Wsparcie w tworzeniu nowych grup producentów jest bardzo ważne i pozwoli na ulepszenie sposobu funkcjonowania rynku.
Organizacje producenckie powinny mieć możliwość współpracy i fuzji nie tylko w obrębie danego kraju członkowskiego, ale na terenie całej Wspólnoty, co poprawi znaczą-co konkurencyjność danej grupy.
Promocja produktów Wspólnoty musi ulec znacznej intensyfikacji. Rolnicy muszą być zachęcani do rozwijania lokalnych rynków zbytu, co może stać się ich dodatkowym źródłem dochodu i poprawić ich sytuację finansową.
Zwiększenie stopnia konkurencyjności rolników jest konieczne, by zapewnić im większy dochód z rynku. Potrzebna jest poprawa działania instrumentów już istniejących, a także tworzenie nowych, które pozwolą na poprawę konkurencyjności unijnych rolników. Należy zagwarantować uczciwy i spójny system wdrażania nowych systemów poprawy kon-kurencyjności na płaszczyźnie europejskiej.
Ważne jest utrzymanie płatności bezpośrednich, bo stanowią źródło stałego dochodu rolników i zabezpieczają żywność dla wszystkich mieszkańców UE. Zapewniają większą stabilność rynku dla rolników i odbiorców ich produktów. Pozwalają na prowadzenie naj-wyższej jakości produkcji respektującej ostre wymogi bezpieczeństwa żywności, ochrony środowiska czy dobrostanu zwierząt. W bezpośredni sposób przyczyniają się do poziomu zatrudnienia na terenach wiejskich. Płatności bezpośrednie wpływają na zarządzanie grun-tami w sposób często zapewniający różnorodność krajobrazu dla obywateli mieszkających w miastach czy wsiach, a także dla turystów.
Średni dochód rolniczy jest niski, a redukcja płatności bezpośrednich czy ich zniesie-nie doprowadziłaby do destabilizacji finansowej rolników i w efekcie upadku wielu gospo-darstw rolnych. Skutkiem tego byłoby nie tylko zmniejszenie liczby rolników, ale również zwiększenie koncentracji i intensyfikacji produkcji.
Zmiany w obrębie płatności bezpośrednich powinny zmierzać w kierunku tego, aby otrzymywali je rolnicy, którzy rzeczywiście korzystają z gruntów rolnych i je uprawiają. Posiadacze gruntów, którzy nie są związani aktywnie z rolnictwem, nie powinni takich płat-ności otrzymywać.
Modyfikacji musi ulec również sposób wypłacania płatności bezpośrednich. Należy zadbać o równe traktowanie rolników w całej wspólnocie. Trzeba skonstruować zbiorowe kryteria, które będą regulować mechanizmy przyznawania i wypłacania świadczeń. Kraje członkowskie powinny mieć możliwość uwzględniania odmiennych realiów w danym pań-stwie [Ardanowski 2010].
Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania powinny nadal być objęte pro-gramem pomocowym. Pozostawienie płatności bezpośrednich dla rolników funkcjonujących na terenach niesprzyjających jest bardzo ważne w celu utrzymania produkcji.
Polityka rolna musi stworzyć więcej środków motywacyjnych dla rolników w celu umożliwienia im dostarczania usług na obszarach wiejskich cenionych przez społeczność Unii. Aktualnie mogą oni tylko równoważyć poboczne koszty świadczenia usług publicz-nych, ponieważ nie ma żadnego systemu motywacyjno-finansowego, który skłaniałby ich do dalszego działania.
Istniejący popyt na usługi dodatkowe można zrównoważyć jedynie w momencie, kie-dy usługi te zostaną postrzegane jako działania przedsiębiorcze, a ich świadczenie przez rolników będzie odpowiednio wynagrodzone.
WPR ma obowiązek kształtować i polepszać mechanizmy służące do przeciwstawia-nia się nowym zagrożeniom stojącym przed Wspólnotą Europejską. Instrumenty, których zadaniem jest poprawa konkurencyjności branży rolnej, winny być dalej polepszane między innymi w celu stawienia czoła nowym zmianom klimatycznym. Powinno się zorganizować system szkoleń, gwarantujący transfer wiedzy w dziedzinie badań i innowacji na płaszczyź-nie funkcjonowania gospodarstw rolnych.
Rola rolników jako zarządców ziemi może w znaczący sposób wpłynąć na zapobie-ganie zmianom klimatu przez świadczenie usług wiejskich. Obniżenie poziomu produkcji dwutlenku węgla czy odpowiednie gospodarowanie zasobami wody to tylko niektóre metody przeciwdziałania w procesie przekształcania się klimatu.
Redukcja emisji CO2 przez rolników może nastąpić poprzez zwiększenie udziału w bez-pieczeństwie energetycznym na skutek powiększania produkcji odnawialnych źródeł energii.
Wspólna Polityka Rolna powinna być spójna z innymi zakresami polityki prowa-dzonymi przez Unię Europejską. Konieczna jest większa jednolitość w prowadzonej przez wspólnotę polityce rolnej.
Polityka rolna powinna mieć większy związek z polityką handlową. Wspólnota Euro-pejska powinna pilnować tego, aby negocjowane umowy handlowe związane z rolnictwem zawierały wymagania mówiące o tym, że produkty importowane muszą spełniać takie same standardy środowiskowe oraz dobrostanu zwierząt, jakie stawia się rolnikom unijnym.
Polityka konkurencji również musi być bardziej zharmonizowana z WPR. Konieczne jest dokonanie przewartościowania polityki konkurencji w taki sposób, aby wspierała, a nie szkodziła stabilności wspólnotowego rolnictwa.
Zapewnienie jednolitych zasad konkurencyjności do grup producentów rolnych, ta-kich jak między innymi spółdzielnie, pozwoli takim grupom na łączenie się nie tylko w ob-rębie danego kraju, ale również poza jego granicami.
Rolnicy chcą mieć możliwość tworzenia różnych form kontraktów z innymi part-nerami w sektorze rolnym. WPR powinna stwarzać perspektywy do łączenia się rolników w większe grupy producenckie i wspierać ich powstawanie. Wpłynie to na zwiększenie sta-bilności rynku rolno-spożywczego.
Polityka regionalna winna stwarzać możliwości do rozwoju terenów wiejskich, pa-miętając o tym, że to rolnicy i właściciele leśni mają w posiadaniu trzy czwarte gruntów leżących na obszarze Unii Europejskiej.
Polityka Wspólnoty dotycząca zmian klimatu, środowiska i badań musi mieć na uwa-dze także zależności polityki rolnej. Jednym z wyzwań w przyszłości będzie zagwarantowanie bezpieczeństwa żywności dla populacji całej planety. Zrównoważona produkcja i zaspokojenie zwiększającego się popytu na żywność nie są tylko problemem polityki rolnej, lecz wiążą się z innymi sferami funkcjonowania Unii. Jedynie ścisła współpraca wszystkich sfer gospodar-czych Wspólnoty może dać możliwość gwarancji bezpieczeństwa żywności w przyszłości.