Formuła emerytury kapitałowej

Środki gromadzone na rachunkach w otwartych funduszach emerytalnych i pomna-żane przez powszechne towarzystwa emerytalne w okresie aktywności zawodowej uczest-nika systemu są, po przejściu ubezpieczonego na emeryturę, przeznaczane na wypłatę emerytur kapitałowych. Emerytura kapitałowa przysługuje członkom otwartych funduszy emerytalnych mającym ustalone prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-nych (I filara) i może być wypłacana w jednej z form:

5) okresowej emerytury kapitałowej lub 6) dożywotniej emerytury kapitałowej⁴⁸³.

Okresowa emerytura kapitałowa przysługuje członkowi otwartego funduszu eme-rytalnego do ukończenia 65. roku życia. Dożywotnia emerytura kapitałowa przysługuje członkowi otwartego funduszu emerytalnego dożywotnio po ukończeniu 65. roku życia.

Różny wiek emerytalny kobiet i mężczyzn powoduje, że ze świadczenia okresowego mogą korzystać tylko kobiety.

Ubezpieczony nabywa prawo do emerytury okresowej, jeżeli ukończył 60 lat i kwota środków zgromadzonych na jego rachunku w OFE, ustalona na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura, jest równa lub wyż-sza od 20-krotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego⁴⁸⁴. Wysokość okresowej emerytury kapitałowej obliczana jest według wzoru⁴⁸⁵:

EOK = stan rachunku w OF E przeciętne dalsze trwanie życia

Przy kalkulacji okresowej emerytury kapitałowej wykorzystuje się tablice przeciętnego dalszego trwania życia stosowane dla potrzeb wyznaczania emerytury z części repartycyjnej, wspólne dla kobiet i mężczyzn. Im wyższy stan rachunku w OFE i wyższy wiek przejścia na emeryturę, tym wyższa wartość emerytury okresowej. W trakcie wypłacania emerytury okresowej środki pozostają nadal w otwartym funduszu emerytalnym i są pomnażane.

Powszechne towarzystwo emerytalne potrąca na bieżąco kwoty na sfinansowanie kolej-nych wypłat emerytur okresowych i przekazuje je do ZUS. W czasie pobierania eme-rytury okresowej środki zgromadzone na rachunku podlegają dziedziczeniu. Okresowa emerytura kapitałowa jest waloryzowana corocznie na zasadach i w trybie określonym dla emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (I filara)⁴⁸⁶.

483 Art. 7 Ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych.

484 Ibidem, art. 8.

485 Ibidem, art. 24.

486 Ibidem, art. 26 ust. 1.

178 Rozdział V. Redystrybucyjność polskiego systemu ubezpieczenia emerytalnego

Prawo do okresowej emerytury kapitałowej wygasa⁴⁸⁷:

1) w przypadku śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego;

2) z dniem poprzedzającym dzień, w którym członek otwartego funduszu emerytalnego ukończył 65. rok życia,

3) w przypadku wyczerpania środków zgromadzonych na rachunku w otwartym fun-duszu emerytalnym.

Po osiągnięciu przez ubezpieczonego 65 lat, nabywa on prawo do dożywotniej eme-rytury kapitałowej, bez względu na fakt, czy pobierał wcześniej emeryturę okresową.

Dożywotnia emerytura kapitałowa jest ustalana na wniosek ubezpieczonego po doko-naniu przez niego wyboru oferty dożywotniej emerytury kapitałowej. W sytuacji wcze-śniejszego pobierania emerytury okresowej lub renty z  tytułu niezdolności do pracy, ubezpieczony nie ma obowiązku ponownego składania wniosku – musi jednak wskazać wybraną ofertę emerytury dożywotniej, pod rygorem wstrzymania wypłaty świadczeń.

Emerytura dożywotnia nie może być przyznana, gdy stan środków na rachunku w OFE jest bardzo niski i wyliczona dla niego hipotetyczna emerytura kapitałowa⁴⁸⁸ jest niższa od 50% dodatku pielęgnacyjnego – wówczas środki są przekazywane do funduszu emery-talnego, powiększając indywidualne konto w ZUS, i ubezpieczony uzyskuje świadczenie jedynie z części repartycyjnej.

Wysokość dożywotniej emerytury kapitałowej obliczana jest według wzoru⁴⁸⁹: EDK = StawkaDK×stan rachunku w OF E

1000 gdzie:

Stawka_DK – miesięczna stawka dożywotniej emerytury kapitałowej, właściwej dla wieku emeryta, za każdy tysiąc zgromadzonych środków, zawarta w wybranej ofercie dożywot-niej emerytury kapitałowej obowiązującej w dniu złożenia wniosku o ustalenie prawa do świadczenia.

Po ustaleniu prawa do dożywotniej emerytury kapitałowej środki ubezpieczonego są przekazywane w formie wypłaty transferowej do wybranego zakładu emerytalnego, w któ-rym nabył on dożywotnią emeryturę kapitałową. W zamian za zgromadzone oszczędności otrzymuje on dożywotnie comiesięczne świadczenie z trzyletnią gwarancją.

487 Ibidem, art. 9.

488 Hipotetyczna emerytura kapitałowa jest równa ilorazowi stanu środków na koncie w OFE przez przeciętne dalsze trwanie życia stosowane przy obliczaniu emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ibidem, art. 10 ust. 2.

489 Ibidem, art. 27.

2. Nowy system emerytalny 179

Aby wyeliminować sytuacje związane z tzw. „szokiem przejścia”, w kapitałowej części wprowadzono rozwiązanie umożliwiające zwrot części środków, za które nabyta została dożywotnia emerytura kapitałowa, gdy ubezpieczony umiera w ciągu pierwszych 36 mie-sięcy od momentu przejścia na emeryturę. Zakład emerytalny wypłaci wówczas wskaza-nym przez emeryta osobom wypłatę gwarantowaną. Wypłata gwarantowana obliczana jest zgodnie ze wzorem⁴⁹⁰:

W G =Środki przekazane z OF E ×

1 −czas pobierania emerytury 37

Środki przekazywane z OFE do zakładu emerytalnego traktowane są jako jednora-zowa składka, za którą zakupiona została dożywotnia emerytura kapitałowa. Natomiast czas pobierania emerytury określony jest jako liczba pełnych miesięcy, jakie upłynęły od początku miesiąca, w którym po raz pierwszy wypłacono dożywotnią emeryturę kapita-łową, do końca miesiąca, w którym nastąpiła śmierć emeryta.

Zasady wypłaty dożywotnich emerytur kapitałowych nie przewidują waloryzacji świadczeń.

Ich wysokość może ulec zmianie w przypadku wystąpienia zysku lub nadwyżki w funduszach dożywotnich emerytur kapitałowych⁴⁹¹. Ewentualne podwyższenie świadczeń zależy od wyników inwestycyjnych z lokowania środków funduszy dożywotnich emerytur kapitałowych oraz ewen-tualnego wzrostu umieralności osób pobierających świadczenia. Cenowa waloryzacja emerytur kapitałowych wymagałaby przygotowania odpowiednich instrumentów finansowych, zwłaszcza obligacji indeksowanych wskaźnikiem inflacji emitowanych przez Skarb Państwa⁴⁹².

Nowy system emerytalny jest mniej szczodry niż system funkcjonujący przed reformą.

Przysługujące z niego świadczenia emerytalne będą relatywnie niższe, zapewniając niższą stopę zastąpienia. W konsekwencji pojawić się może konieczność dopłaty do świadczeń dla osób najbiedniejszych, których świadczenia nie pokryją podstawowych potrzeb w okresie emery-talnym. Wielość formuł emerytalnych i źródeł finansowania świadczeń z systemu bazowego komplikuje monitorowanie wysokości emerytur bazowych otrzymywanych przez ubezpieczo-nych. Jednak dzięki wypłacaniu wszystkich świadczeń przez ZUS w formie jednego przelewu, możliwe jest ustalenie łącznej wysokości emerytury z obowiązkowych części i dokonywanie dopłat, gdyby wysokość sumy świadczeń obliczonych z obu filarów nie osiągała wysokości emerytury minimalnej. W nowym systemie emerytalnym funkcjonują dopłaty do emerytury minimalnej dla osób posiadających wymagany staż ubezpieczeniowy:

• 20 lat dla kobiet,

• 25 lat dla mężczyzn.

490 Ibidem, art. 29.

491 Ibidem, art. 28 ust. 1.

492 A. Chłoń-Domińczak, Emerytury z II filara – między ubezpieczeniem społecznym a prywatnym,

„Dziennik Ubezpieczeniowy” nr 172 (1321) z 8 września 2005 r.

180 Rozdział V. Redystrybucyjność polskiego systemu ubezpieczenia emerytalnego

Jeśli emerytura przysługująca z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych łącznie z eme-ryturą kapitałową jest dla tych ubezpieczonych niższa od kwoty emerytury minimalnej, ZUS podwyższa świadczenie z części repartycyjnej, aby ich suma osiągnęła wymienioną kwotę. Podwyższenie podlega refundacji z budżetu państwa⁴⁹³.

Za gwarancje dla wysokości świadczeń uznać należy omówione wcześniej zasady walo-ryzacji emerytur z części repartycyjnej oraz okresowej emerytury kapitałowej. Negatywnie ocenić należy natomiast brak waloryzacji dożywotnich emerytur kapitałowych i ofero-wanie podwyżki tych świadczeń jedynie w sytuacji wystąpienia nadwyżki w funduszu dożywotnich emerytur kapitałowych.

3. Redystrybucyjność starego systemu