Ghana - Struktura geograficzna - Bilateralna pomoc dla krajów Afryki Subsaharyjskiej

Rozdział 3. Bilateralna pomoc dla krajów Afryki Subsaharyjskiej

3.3. Struktura geograficzna

3.3.5. Ghana

Ghanę zamieszkuje 29 mln ludzi. Graniczy ona z Togo, Burkina Faso i Wybrzeżem Kości Słoniowej. Jest członkiem Unii Afrykańskiej, Economic Community of West African

States oraz brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Jest to była kolonia brytyjska, która

niepodległość uzyskała 6 marca 1957 r. Od tamtej pory jest republiką. Prezydentem jest Nana Akudo-Addo, który jednocześnie piastuje też funkcję szefa rządu (Ghana, b.d.). Językiem urzędowy jest angielski, co potencjalnie sprzyja współpracy biznesowej z zagranicznymi partnerami jednak lokalnie używa się 250 innych języków i dialektów (Embassy of the Republic of Ghana in Hague Ghana, b.d). Walutą w Ghanie jest Ghanian Cedi.

W latach 2000-2015 Wielka Brytania udzieliła Ghanie pomocy rozwojowej w wysokośći ponad 2,3 mld USD, co jest wynikiem o 0,5 mld US mniejszym niż pomoc dla DRK. Największy udział pomocy dla tego kraju w regionie wyniósł 14%. Na przykładzie krajów afrykańskich wyraźnie widać, że największy udział ma pomoc dla Nigerii (jakkolwiek ma ona niski odsetek pomocy per capita) a pozostałe cztery kraje uzyskują najwyższe wyniki na poziomie 13-17%. Szczegółowe dane dotyczące pomocy dla Ghany zostały pokazane w tabeli 43 oraz na wykresach 17 i 18.

Tabela 43. Szczegółowe wielkości pomocy rozwojowej dla Ghany od Wielkiej Brytanii w latach 2000-2015 (w mln USD i %).

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Ghana 79,91 97,84 122,49 123,90 280,03 119,74 167,17 152,00 150,77 153,90 166,60 130,50 83,50 162,00 109,30 92,60 pomoc WB

178 całość pomocy brytyjskiej w danym roku 5498,00 5811,00 5891,00 6714,00 7368,00 9860,00 10935,00 7749,00 9733,00 10895,00 12551,00 12561,00 12566,00 16078,00 16180,00 16715,00 udział pomocy dla Ghany w całości dla regionu 7,49% 9,29% 13,84% 9,03% 12,46% 3,18% 3,16% 6,64% 6,74% 6,25% 6,66% 4,21% 2,73% 4,69% 2,90% 2,53% udział pomocy dla Ghany w całości pomocy brytyjskiej w danym roku 1,45% 1,68% 2,08% 1,85% 3,80% 1,21% 1,53% 1,96% 1,55% 1,41% 1,33% 1,04% 0,66% 1,01% 0,68% 0,55%

Źródło: opracowanie własne na podstawie Geographical Distribution of Financial Flows to

Aid Recipients 2006, Geographical Distribution of Financial Flows to Developing Countries 2010: Disbursements, Commitments, Country Indicators, Geographical Distribution of Financial Flows to Developing Countries 2016: Disbursements, Commitments, Country Indicators, Geographical Distribution of Financial Flows to Developing Countries 2017: Disbursements, Commitments, Country Indicators

Wykres 17. Pomoc Wielkiej Brytanii dla Ghany w latach 2000-2015 w mln USD w podziale na oficjalną pomoc rozwojową, brytyjską pomoc dla Afryki Subsaharyjskiej oraz całkowitą pomoc brytyjską.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Geographical Distribution of Financial Flows to

179

Indicators, Geographical Distribution of Financial Flows to Developing Countries 2017: Disbursements, Commitments, Country Indicators

Wykres 18. Udział pomocy rozwojowej dla Ghany w brytyjskiej pomocy dla Afryki Subsaharyjskiej oraz całkowitej pomocy brytyjskiej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Geographical Distribution of Financial Flows to

Pomoc rozwojowa dla Ghany w latach 2000-2015 kształtowała się na względnie podobnym poziomie. Do wyjątków zaliczyć można:

- lata 2000, 2001, 2012 oraz 2015, kiedy to jej wysokość była niższa niż 100 mln USD, - 2004 r., kiedy pomoc osiągnęła wysokość ponad 280 mln USD.

W latach 2000-2004 udział pomocy dla Ghany w stosunku do pomocy dla Afryki Subsaharyjskiej wahał się między 8% a 14%, a następnie zmalał do 4%. Między 2007 r. a 2010 r. udział znajdował się w granicach 6-7% a kolejno ponownie zmalał. W ciągu 16 lat nigdy jednak nie był niższy niż 3 %. Kształtowanie się udziału pomocy dla Ghany w całości brytyjskiej pomocy jest mniej dynamiczne, gdyż z wyjątkiem lat 2003-2005, kiedy to przekracza 2%, przez resztę czasu pozostaje w granicach 1-2%.

180 Ghana to zdecydowanie kraj rolniczy z rozwijającym się sektorem przetwórczym. Niegdyś jeden z bogatszych krajów Afryki, a po uzyskaniu niepodległości rozpoczął się tam kryzys oraz prowadzono błędną politykę gospodarczą. Na złą sytuację w Ghanie wpływ miały, także spadki cen surowców na rynku światowym (Ghana.Gospodarka, b.d.). Wydobywa się tam na dużą skalę boksyty, rudy manganu, diamenty oraz złoto. Podstawą rolnictwa jest uprawa kakaowca - będącego jednym z głównych towarów eksportowych (Ghana. Economy&Industry, b.d.). Kraj jest atrakcyjny dla turystów przez co odnotowuje się spore zyski w branży turystycznej (Ghana's government positive about tourism, b.d.).

Analizując nominalne PKB w Ghanie widać tendencję wzrostową. Jedynie w latach 2009, 2014 i 2015 wzrost był niższy w stosunku do roku poprzedniego. Porównując jego wartość z 2000 r. i 2015 r. odnotowano przyrost ponad pięciokrotny. Dynamika wzrostu gospodarczego jest jednak znacznie słabsza. Wyjątkiem był 2011 r., kiedy to wzrost PKB osiągnął wartość dwucyfrową. Osiągane przez nią parametry gospodarcze wypadają słabo na tle innych krajów afrykańskich. W 2015 r. wielkość gospodarki Ghany była porównywalna do np. gospodarki kongijskiej (przy znacznej przewadze PKB per capita wynikającej z dużo mniejszej populacji). Wielkość wskaźnika PKB per capita na przestrzeni 16 lat wzrosła trzykrotnie, co jest dobrym wynikiem.

Inflacja była zjawiskiem, które dotykało gospodarkę Ghany w zróżnicowanym stopniu. Trudno wskazać systematyczne spadki czy wzrostu, gdyż wartość wskaźnika była zmienna niemalże rok do roku. Najwyższą inflację odnotowano w 2001 r. (poziom inflacji galopującej). Następnie wyróżniamy na zmianę okresy inflacji umiarkowanej i galopującej. Lata 2010-2012 charakteryzują się osłabieniem się inflacji do niemal poziomu inflacji pełzającej, jednak w 2015 r. inflacja znowu przybiera postać galopującej. Taka zmienność w zakresie ogólnego poziomu cen potwierdza niestabilność gospodarki.

Dane dotyczące stopy bezrobocia dostępne są tylko w 4 wybranych latach. Ich niska wartość, podobnie jak w przypadku innych analizowanych krajów afrykańskich budzi ponownie wątpliwości.

Bilans płatniczy w latach 2000-2015 był ujemny. Wyjątkiem jest 2003 r., kiedy to osiągnięto minimalną nadwyżkę. W 2000 r. głównymi towarami eksportowymi były złoto, produkty rolnicze (w tym 19% całkowitego eksportu stanowiły ziarna kakaowca) oraz aluminium (11 %). Do kraju zaś przywożono surowce (9% importu stanowiła ropa

181 Tabela 44. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Ghany w latach 2000-2015.

Ghana 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 nominalny PKB (mld USD) 8,11 8,65 10,03 12,42 14,45 17,46 20,40 24,76 28,53 25,59 32,17 39,57 41,94 47,81 38,77 36,89 wzrost PKB (%) 3,70 4,20 4,50 5,20 5,60 5,90 6,20 4,30 9,10 4,80 7,90 14,00 9,30 7,30 4,00 3,80 PKB per capita (USD) 440,32 457,95 518,06 625,26 709,47 835,90 952,30 1 126,86 1 266,11 1 107,39 1 357,64 1 627,90 1 682,58 1 870,16 1 479,02 1 372,17 inflacja (%) 25,10 32,90 14,80 26,60 12,70 15,10 11,70 10,70 16,50 13,10 6,70 7,70 7,10 11,70 15,50 17,20 bilans płatniczy (mld USD) -0,48 -0,37 -0,08 0,01 -0,69 -1,22 -1,68 -2,16 -3,40 -1,40 -2,77 -3,55 -4,91 -5,70 -3,70 -2,84 stopa bezrobocia (%) b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 5,96 b.d. 5,20 5,20 b.d. 9,10

182 naftowa), maszyny i elektronikę oraz wyroby chemiczne np. leki. W 2015 r. Ghana eksportowała głównie złoto (41%), kakaowiec (19%), ropę naftową (16% całkowitego eksportu). Importowała do kraju zaś maszyny, wyroby metalowe oraz surowce.

Tabela 45. Główni partnerzy handlowi Ghany w latach 2000-2015.

2000

eksport Szwajcaria

Wielka

Brytania Holandia USA Niemcy

import Nigeria

Wielka

Brytania USA Holandia Niemcy

2001

eksport Szwajcaria

Wielka

Brytania USA Holandia Niemcy

import Nigeria

Wielka

Brytania USA Holandia Francja

2002

eksport Holandia

Wielka

Brytania Francja USA Niemcy

import

Wielka

Brytania USA Włochy Nigeria Niemcy

2003

eksport

Wielka

Brytania Francja Holandia Niemcy Japonia import Nigeria USA

Wielka

Brytania Chiny Niemcy

2004

eksport Holandia

Wielka

Brytania Francja USA Niemcy

import Chiny USA

Wielka

Brytania Francja RPA

2005

eksport RPA Nigeria Holandia Francja

Wielka Brytania

import Nigeria Chiny USA

Wielka

Brytania Niemcy

2006

eksport RPA Holandia Szwajcaria

Wielka

Brytania USA

import Chiny Nigeria USA

Belgia i Luksemburg

Wielka Brytania

2007

eksport RPA Holandia

Wielka

Brytania Francja Szwajcaria

import Chiny Indie USA Nigeria

Wielka Brytania

2008

eksport RPA Holandia Ukraina

Wielka

Brytania Francja import Chiny Nigeria USA

Wielka

Brytania Indie

2009

eksport RPA Szwajcaria Holandia

Wielka

Brytania Francja

import Chiny USA Francja

Wielka

183 2010

eksport RPA Holandia

Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wielka

Brytania Francja

import Chiny USA

Wybrzeże Kości Słoniowej Francja Belgia i Luksemburg 2011

eksport RPA Francja Holandia

Zjednoczone Emiraty

Arabskie USA

import Chiny USA

Belgia i Luksemburg Wielka Brytania Indie 2012 eksport RPA Zjednoczone Emiraty

Arabskie Szwajcaria Francja Włochy

import Chiny USA

Wielka

Brytania Holandia

Belgia i Luksemburg

2013

eksport Iran RPA

Zjednoczone Emiraty

Arabskie Szwajcaria Francja

import Chiny Wybrzeże Kości Słoniowej USA Belgia i Luksemburg Holandia 2014

eksport Szwajcaria Chiny Francja Indie Holandia

import Chiny Holandia USA Nigeria Indie

2015

eksport Indie Szwajcaria Chiny Holandia Francja

import Chiny Holandia USA Indie

Wybrzeże Kości Słoniowej Źródło: opracowanie własne na podstawie the Observatory of Economic Complexity. (b.d.). Pobrane 27 marca 2018 z http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/

Wielką Brytanię można zaliczyć do głównych partnerów handlowych Ghany. Przez szereg lat była ona wśród głównych eksporterów i importerów co świadczy o żywych relacjach handlowych pomiędzy krajami. Innymi ważnymi partnerami były Chiny, Indie, USA.

Ghana charakteryzowała się najwyższymi odczytami wskaźnika HDI spośród badanych państw afrykańskich w latach 2000-2015. I na początku i na końcu okresu znacząco przewyższała inne państwa, co świadczy o relatywnie wyższym poziomie kapitału społecznego i wewnętrznych możliwościach rozwoju. Niemal w każdym roku wartość była wyższa (wyjątkiem są lata 2001 i 2014) niż w roku ubiegłym. Podobnie kształtowała się sytuacja w zakresie wskaźnika GDI. Świadczy to do coraz większych możliwościach rozwoju płci.

184 Ghana wypadła lepiej niż np. Nigeria w zakresie wartości wskaźnika GII co znaczy, że są tam mniejsze dysproporcje pomiędzy płciami. Sytuacja pomiędzy nierównością kobiet na mężczyzn na przestrzeni lat zmniejszyła się, jednak w 2015 r. niektóre badane kraje afrykańskie posiadały ten wskaźnik na lepszym poziomie. Co więcej występuje ograniczenie dostępności danych za wiele lat.

W zakresie wskaźników dotyczących edukacji występują braki danych odnośnie do poziomu analfabetyzmu. Porównując jednak wartość z 2000 r. oraz 2010 r. widać wyraźną poprawę wskaźnika będącą następstwem inwestycji w sektor edukacji (wynikających prawdopodobnie z implementacji MCR). Systematycznie również malała śmiertelność niemowląt, która i tak w Ghanie była jedną z niższych wśród badanych krajów afrykańskich. Polepszanie się wartości tego wskaźnika wskazywać może na coraz lepsze standardy opieki medycznej (w tym okołoporodowej) wynikające również bezpośrednio z realizacji MCR w latach 2000-2015. O ile w roku 2000 r. dalsza długość trwania życia w momencie urodzenia w Ghanie była na dość wysokim poziomie, o tyle wzrosła ona na przestrzeni 16 lat o niecałe 6 lat, co powoduje, że w 2015 r. w porównaniu do innych krajów Afryki Subsaharyjskiej była na średnim poziomie. Z roku na rok średnia dalsza długość trwania życia była dłuższa jednak inne kraje były bardziej zacofane, dlatego też w ich przypadku przyrost jest wyższy.

W swojej książce pt. „Ending Africa’s Poverty Trap” J. Sachs wraz z innymi badaczami wyliczył, ile pieniędzy potrzeba, aby osiągnąć Milenijne Cele Rozwoju dla Ghany, Tanzanii i Ugandy⁷³, podważając jednocześnie twierdzenie, że donatorzy są w stanie to ufundować. Dla przykładu wartość całkowitych inwestycji by wypełnić MCR w Ghanie to średnio 2 mld USD rocznie (Moyo, 2009, s. 96). Finansowanie nie jest rokrocznie na tym samym poziomie, dlatego też cele udało się zrealizować w zróżnicowanym stopniu.

185 Tabela 46. Podstawowe wskaźniki rozwoju społecznego Ghany w latach 2000-2015.

Ghana 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 HDI 0,48 0,48 0,49 0,49 0,50 0,51 0,52 0,53 0,54 0,55 0,55 0,56 0,57 0,58 0,58 0,59 GDI 0,48 0,48 0,49 0,49 0,50 0,51 0,52 0,53 0,54 0,55 0,55 0,56 0,57 0,58 0,58 0,59 GII b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. ^0,58 b.d. b.d. b.d. b.d. ^0,57 ^0,57 ^b.d. ^0,56 ^0,56 ^0,56 odsetek osób umiejących czytać i pisać (literacy rate) 57,90 b.d. 71,50 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. wskaźnik skolaryzacji 82,87 77,91 81,00 77,61 80,76 86,55 90,67 95,58 101,02 100,29 b.d. 102,97 106,69 106,10 104,59 108,34 umieralność niemowląt na 1000 urodzeń 35,67 35,21 34,77 34,36 33,98 33,64 33,35 33,08 32,85 32,62 32,39 32,13 31,83 31,50 31,13 30,71 oczekiwana długość życia w momencie urodzenia 57,00 57,16 57,43 57,79 58,23 58,72 59,23 59,74 60,22 60,65 61,03 61,38 61,72 62,06 62,42 62,77

Źródło: opracowanie własne na podstawie Global Human Development Indicators (Human Development Indicator, Gender Development Indicator, Gender Inequality Index). Pobrane 27 grudnia 2019 z http://hdr.undp.org/en/data, UNESCO Institute for Statistics (Literacy rate). Pobrane 28 grudnia 2019 z https://data.worldbank.org/indicator/SE.ADT.LITR.ZS, UNESCO Institute for Statistics (School enrollment). Pobrane 29 grudnia 2019 z https://data.worldbank.org/indicator/SE.PRM.ENRR, the World Bank (Birth rate). Pobrane 27 grudnia 2019 z https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.CBRT.IN, the World Bank (Life expectancy at birth). Pobrane 27 grudnia 2019 z https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.IN

186 Tabela 47. Dostęp do wody w Ghanie w latach 2000 i 2017 (jako % populacji).

rok populacja (w tys.) wskaźnik urbanizacji przynajmniej w zakresie podstawowym dostęp ograniczony (co najmniej 30 minut) woda nieulepszona woda powierzchniowa 2000 18938,76 43,93 64,46 9,29 9,03 17,21 2017 28833,63 55,41 81,45 8,48 3,98 6,09

Źródło: opracowanie własne na podstawie UNICEF Data „Drinking water, sanitation and

hygiene”. Pobrane 1 stycznia 2020 r. z https://data.unicef.org/topic/water-and-sanitation/drinking-water/

Warto zauważyć, że na przestrzeni lat w dużym stopniu zmieniła się wielkość populacji i znacznie wzrósł wskaźnik urbanizacji. Wpłynęło to pozytywnie na procent populacji, który ma dostęp do wody przynajmniej w podstawowym zakresie (powyżej 80%). To najwyższa wartość wśród krajów afrykańskich objętych analizą. W niewielkim stopniu zmniejszył się procent populacji z ograniczonym dostępem do wody oraz znacząco do wody nieulepszonej, co świadczy o pozytywnych zmianach zachodzących w Ghanie. Zmniejszył się ponadto procent populacji z dostępem do wód powierzchniowych. Badane wskaźniki ekonomiczno-społeczne pozwalają stwierdzić, iż relatywna sytuacja Ghany jest lepsza niż innych państw Afryki Subsaharyjskiej.

Występują braki danych dla wskaźnika reputacji (RepTrak) oraz jakości życia (Quality

of Life Index). W odczytach wskaźnika World Hapiness Index Ghana uzyskała pozycję gorszą

niż Nigeria jednak znacząco lepszą niż pozostałe kraje afrykańskie i część azjatyckich. Odczyty wskaźników demokracji i wolności pozwalają na zidentyfikowanie Ghany jako państwa demokratycznego i wolnego. W latach 2000-2015 Ghana była zakwalifikowana do najlepszej kategorii wolności (zielonej). Wartości wskaźnika World Press Freedom Index wskazują na relatywnie dużą wolność mediów. Ghana posiada najlepsze odczyty nie tylko spośród krajów afrykańskich, ale i wszystkich badanych.

Ghana z jednej strony ma duży potencjał m.in. surowcowy z drugiej jednak nigdy nie będzie drugą Nigerią, Republiką Południowej Afryki czy Egiptem z rozwiniętą turystyką. Pierwsze dziesięciolecie XXI w. przyniosło Ghanie szybki wzrost gospodarczy oraz postęp społeczny. Kluczowe znaczenie w jej rozwoju ma stabilność instytucji politycznych, gospodarczych i społecznych. Na podstawie badanych wskaźników ze wszystkich kategorii można stwierdzić, że Ghana w latach 2000-2015 odnotowała wzrost społeczno-gospodarczy i swój udział w tym miała absorbcja środków pomocowych, w tym od Wielkiej Brytanii.

187 Tabela 48. Wybrane wskaźniki reprezentujące miękką siłę państwa w kontekście Ghany w latach 2000-2015.

Ghana 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

RepTrak b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

Quality of Life Index

b.d. b.d. b.d. b.d.

World Happiness Index 86 124

Democracy Index 5,35 5,35 6,02 6,02 6,02 6,33 6,33 6,86

Freedom Index

b.d. 2,50 2,50 2,50 2,00 2,00 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50

World Press Freedom Index

b.d. b.d. 23,00 8,75 13,50 15,00 8,50 9,00 7,50 6,00 8,00 11,00 17,27 16,29 15,50 17,95

Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów Country RepTrak 2012, Country RepTrak 2013, Country RepTrak 2014, Country RepTrak 2015, Country RepTrak 2016, Quality of Life Index by Country. Pobrane 30 grudnia 2019 r. z https://www.numbeo.com/quality-of-life/rankings_by_country.jsp?title=2012-Q1, World Happiness by Country - Happiness Country Rankings 2010-2012. Pobrane 31 grudnia 2019 r. z https://photius.com/rankings/happiness_country_rankings_2012.html, World Happiness Report 2016 Update, Index of Democracy 2008, Democracy Index 2010: Democracy in retreat, Democracy Index 2011: Democracy under stress, Democracy Index 2012: Democracy at a standstill, Democracy Index 2013: Democracy in limbo, Democracy Index 2014: Democracy and its discontents, Democracy Index 2015: Democracy in an age of anxiety, Freedom in the World. Pobrane 29 grudnia 2019 r. z https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2001, World Press Freedom Index 2002, World Press Freedom Index 2003, World Press Freedom Index 2004, World Press Freedom Index 2005, World Press Freedom Index 2006, World Press Freedom Index 2007, World Press Freedom Index 2008, World Press Freedom Index 2009, World Press Freedom Index 2010, World Press Freedom Index 2011, World Press Freedom Index 2012, World Press Freedom Index 2013, World Press Freedom Index 2014, World Press Freedom Index 2015

188

3.4. Pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii versus brytyjski eksport do Afryki

W dokumencie Pomoc rozwojowa Wielkiej Brytanii dla krajów rozwijających się (Stron 177-188)