Struktura sektorowa pomocy brytyjskiej

Pod koniec XX w. coraz częściej podnoszono głosy o nieskuteczności pomocy rozwojowej i jej nieefektywności. W szczególności krytykowano celowość i właściwości programów pomocowych opartych głównie na przepływie środków finansowych (Sagasti, Alcalde, 1999, s. 95). W literaturze jak i w praktyce zaczęły pojawiać się głosy, że należy zerwać więź pomiędzy dawcą a specyficznymi programami w krajach odbiorców. Realizacja Milenijnych Celów Rozwoju nie powinna odbywać się tylko i wyłączenie na płaszczyźnie deklaratywnej a powinny za nią stać konkretne recepty jak wdrażać cele do krajowych programów rozwoju w krajach rozwijających się. Kraje zamożne powinny wspierać szeroką gamą środków ten proces, jednak powinien on mieć miejsce w kraju odbiorcy pomocy a nie na szczeblu globalnym. Znaczenie lokalnych instytucji publicznych w krajach rozwijających się znacząco rośnie, jeżeli przekazuje się krajom rozwijającym się kompetencje do realizacji programów rozwojowych (zwiększona zostaje odpowiedzialność rządu) (Norad, 2004, s. 3). Podejście takie jest przyczynkiem do sektorowego analizowania kwestii pomocy rozwojowej. Do rozwoju podejścia sektorowego przyczyniły się również:

- upadek ZSRR,

- aktywność i doświadczenia BŚ i MFW,

- nieskuteczność tradycyjnych form pomocy rozwojowej, - zjawisko "relief society"59,

- pojawienie się nowych strategii i programów działania na rzecz rozwoju, - międzynarodowe konferencje i ich skutki,

- transformacja w kierunku Sector-Wide Approach60 (Postrach, 2016, s. 21).

59 Państwo odbiorca środków pomocowych przyzwyczaja się do nich i traktuje je jako główne źródło utrzymania, prowadzi to ponadto do zaniku samodzielności, zaangażowania i odpowiedzialności za siebie i swoich obywateli (Postrach, 2016, s.26)

117 Istotnym dokumentem mającym charakter przełomowy w promowaniu podejścia sektorowego była strategia DAC OECD z maja 1996 r. pt. „Kształtowanie XXI w.: wkład współpracy na rzecz rozwoju” (ang. Shaping 21st Century: The Contribution of Development

Cooperation). Wiązano w niej redukcję ubóstwa z szeroko rozumianym wzrostem

ekonomicznym w kraju beneficjenta, określono nowe zasady partnerstwa pomiędzy donatorami, odbiorcami a innymi podmiotami zaangażowanymi w proces udzielania pomocy rozwojowej, podkreślono znaczenie odpowiedzialności wszystkich stron pomocy za ostateczny wynik działań. Wzrost znaczenia podejścia sektorowego wiązał się również ze stosowaniem nowych instrumentów polityki prorozwojowej, które w znacznej mierze mogły być analizowane pod kątem sektorów.

Wykres 6. Struktura sektorowa brytyjskiej pomocy rozwojowej w latach 2000-2015 (w mln USD).

Źródło: opracowanie własne na podstawie OECD (2018). ODA by sector (indicator). doi: 10.1787/a5a1f674-en (pobrano 29 czerwca 2018)

Struktura sektorowa wskazuje, że Brytyjczycy w największym stopniu wspierają inwestycje w infrastrukturę społeczną, Pokrywa się to też z trendem dla wszystkich donatorów DAC OECD (por. wykres 3). Epizodycznie dużym znaczeniem wykazuje się, także kategoria umorzenia długów. Jak zostało to wskazane w rozdziale 1., sytuacja ta ma związek z umorzeniem zadłużenia Nigerii, Iraku, Kamerunu czy Pakistanu. Reszta sektorów

118 jest traktowana jest podobnie. W latach 2004-2006 wyraźnie zwiekszają się wydatki na infrastrukturę społeczną natomiast około 2010 r. multisektor. Jako, że największe znaczenie ma infrastruktura społeczna na wykresie 7 zaprezentowano wielkość poszczególnych kategorii składowych na przestrzeni lat 2000-2015.

Wykres 7. Szczegółowe wydatki w ramach brytyjskiej pomocy rozwojowej na infrastrukturę społeczną w latach 2000-2015 (w mln USD).

Źródło: opracowanie własne na podstawie OECD (2018). ODA by sector (indicator). doi: 10.1787/a5a1f674-en (pobrano 29 czerwca 2018)

W ramach nakładów na infrastrukturę społeczną, Brytyjczycy inwestują głównie w rząd i społeczeństwo obywatelskie, edukację, zdrowie, populację i zdrowie reprodukcyjne, dostawy wody i urządzeń sanitarnych jak również inną infrastrukturę społeczną i usługi w krajach rozwijających się. Taka struktura sektorowa pokazuje, że realizacja MCR jest jednym z priorytetów polityki rozwojowej tego państwa. Wysoki udział kategorii "pomoc niesprecyzowana" świadczy o fakcie, angażowania się Wielkiej Brytanii w redukcję światowego ubóstwa. Jest to zjawisko wielopłaszczyznowe przez co wykrycie jego przyczyn i zapobieganie im wymaga inwestycji w różne obszary, które nie zawsze daje się jasno przypisać do konkretnej kategorii. Epizodycznie (w 2014 r.) największy udział w ramach sektora infrastruktury społecznej miała kategoria populacji i zdrowia reprodukcyjne. Związane jest ono z prokreacją, ale również prowadzeniem odpowiedzialnego i bezpiecznego życia seksualnego, wolnością podejmowania decyzji, co do posiadania potomstwa, jak

119 również dostępem do informacji o antykoncepcji, chorobach wenerycznych oraz wiedzy dla rodziców o tym jak zwiększyć szansę na posiadanie zdrowego potomstwa (OECD/WHO, 2016, s.42)

Wydatki na inwestycje w instytucje publiczne i obywatelskie czynione w krajach rozwijających nie budzą zdziwienia, ponieważ ich jakość i dostępność jest na niskim poziomie. Pomoc w tym zakresie z roku na rok była coraz wyższa. Kolejną istotną kategorią jest edukacja. Jest to kolejny sektor bezpośrednio związany z realizacją MCR - upowszechnienie kształcenia podstawowego bez względu na płeć. Ze światowych statystyk wiadomo, że w Afryce Subsaharyjskiej:

- ponad 1 na 3 dorosłych nie umie czytać (Adult and Youth Literacy, 2014),

- 182 miliony dorosłych nie są w stanie czytać i pisać (Adult and Youth Literacy: National, Regional and Global Trends, 1985-2015, 2013),

- 48 milionów młodych osób (w wieku 15-24) jest analfabetami (Adult and Youth Literacy: National, Regional and Global Trends, 1985-2015, 2013),

- 22% dzieci w wieku szkoły podstawowej nie uczęszcza do niej (MDG 2014 Report: Assessing Progress in Africa Towards the Millenium Development Goals, 2014).

Dzięki pomocy brytyjskiej można eliminować wykluczenie edukacyjne i analfabetyzm wśród najbiedniejszych krajów, gdzie zasoby własne nie pozwalają na zapewnienie edukacji. Następnym istotnym sektorem jest zdrowie. Na kontynencie afrykańskim w wyniku chorób takich jak malaria, ebola, AIDS czy zarażenie wirusem HIV umierają rocznie miliony ludzi. Kiedy doda się tragiczne statystyki związane z porodami (umieralność dzieci plus umieralność matek wskutek zakażeń poporodowych) oraz stan sanitarny szpitali widać bezpośrednio jak ważne są inwestycje w tym obszarze. Kategoria zdrowie oraz populacja i zdrowie reprodukcyjne, podobnie jak edukacja bezpośrednio nawiązują do zobowiązań w ramach MCR. Na wykresie widać, że wydatki związane z populacją zwiększały się od 2013 r. W kategorii inna infrastruktura społeczna (w tym usługi na jej rzecz) odnotowano stabilny wzrost z roku na rok z minimalnym odchyleniem w latach 2012-2015. Chociaż na dostawę wody i urządzeń sanitarnych poświęcono najmniej nie oznacza to, że Wielka Brytania nie podejmuje starań na rzecz zwiększania dostępu w krajach rozwijających się. Są one jednak wtórne dla sektorów będących priorytetami. Kwestie sanitarne to niezmiernie ważny i niedoinwestowany obszar m.in. w Afryce Subsaharyjskiej. Nadal wiele ludzi nie ma dostępu do łazienek i urządzeń sanitarnych, bieżącej czystej wody pitnej itp. Z trudnością buduje się społeczeństwo obywatelskie mimo edukacji i inwestycji w zdrowie bez wyposażenia w podstawowe instalacje sanitarne i kanalizacyjne. Kwestie te są ze sobą sprzężone i tylko w

120 sytuacji koordynacji działań we wcześniej wspomnianych obszarach możliwe jest osiągnięcie pewnego stopnia rozwoju, na którym zależy krajom odbiorców i krajom donatorom pomocy.

Potrzeby w zakresie zdrowia reprodukcyjnego są zwykle dość ważne w krajach objętych konfliktami zbrojnymi jak np. na Bliskim Wschodzie. Rzetelne informacje na temat inwestycji dokonywanych na rzecz reprodukcji w ramach pomocy rozwojowej są kluczowe by móc zwiększać wydajność i efektywność tej pomocy. Kraje o najniższym dochodzie nie objęte konfliktami zbrojnymi w latach 2003-2006 otrzymały 53,35% więcej oficjalnej pomocy rozwojowej na zdrowie reprodukcyjne niż ta sama kategoria krajów, gdzie działy się walki zbrojne, mimo że te drugie mają znacznie większe potrzeby w tym zakresie. Wiele krajów rozwijających się takich jak Afganistan, Demokratyczna Republika Konga, Irak czy Sudan doświadczają gwałtownych konfliktów. Oddziałują one na zmniejszenie możliwości tych rozwoju państw. W ich wyniku zniszczeniu ulega m.in. infrastruktura dla zdrowa reprodukcyjnego oraz zwiększą one ekspozycję kobiet i mężczyzn na doświadczanie przemocy seksualnej. Według statystyk kraje o najniższym dochodzie dotknięte konfliktami bardzo mocno polegają na pomocy międzynarodowej i humanitarnej szczególnie w kwestii dostarczania podstawowej opieki medycznej. Niestety jednak jest zbyt mało wiarygodnych informacji dotyczących tego jak dużo z otrzymywanej przez te kraje pomocy trafia na inwestycje w zdrowie reprodukcyjnego (Patel, Roberts, Guy, Lee-Jones, Conteh, 2009, s. 1-2).

Kraje o najniższym dochodzie dotknięte konfliktami mają gorsze wskaźniki niż analogiczne kraje bez zamieszek (World Bank, 2007; O'Hare, Southall,2007, s. 564–570). Konflikty mogą zwiększać podatność na pogorszenie zdrowia reprodukcyjnego poprzez pogorszenie dostępnej infrastruktury zdrowotnej, a także uszczuplenie możliwości zasobów ludzkich. Badania pokazują ponadto, że wysoki popyt nie spotyka się z potrzebami zdrowia reprodukcyjnego u ludzi żyjących w miejscach dotkniętych konfliktami (Bosmans, Cikuru, Claeyes, Temmerman, 2006, s. 80-88). Co więcej liczne statystyki pokazują, że historycznie ujmując kwestiom zdrowia reprodukcyjnego poświęcane jest znacznie mniej uwagi w krajach dotkniętych konfliktami (Busza, Lush, 1999, s. 155-171). Brak jest szczegółowych badań dotyczących potrzeb w zakresie zdrowia reprodukcyjnego oraz związanych z tym funduszy dla krajów objętych konfliktami zbrojnymi (Patel, Roberts, Guy, Lee-Jones, Conteh, 2009, s. 7). Posiadanie takich danych jest niezwykle ważne by lepiej zrozumieć potrzeby tego rodzaju kategorii. Wpłynie to bezpośrednio na zwiększenie skuteczności oferowanej pomocy rozwojowej krajom dotkniętych konfliktami.

121

2.6. Podsumowanie

Wielka Brytania od dawna pełniła istotną rolę w kontekście rozwoju najbiedniejszych krajów na świecie. Wiele z tych krajów to jej dawne kolonie. Dzięki dużemu zaangażowaniu na rzecz rozwoju możliwe było przyczynienie się do realizacji Milenijnych Celów Rozwoju. W wyniku ich realizacji, w wielu miejscach na ziemi w sposób realny zmieniła się jakość życia. Coraz ważniejsze stały się, także kwestie efektywności i skuteczności pomocy rozwojowej oraz jasne, transparentne kryteria jej przyznawania i oceny projektów rozwojowych. Ubóstwo i jego przyczyny uznano za najważniejszą determinantę niedorozwoju i podjęto wielorakie działania na rzecz jego ograniczania.

Brytyjczycy są głównymi donatorami zarówno na tle Europy jak i świata co przedstawiono przy pomocy prezentacji kwot przeznaczanych na pomoc w tym rozdziale. Mimo wszystko nie powinno się jednak przeszacowywać znaczenia pomocy brytyjskiej w ramach Komitetu Pomocy Rozwojowej.

Tabela 17. Pomoc rozwojowa głównych donatorów DAC OECD w latach 2000-2015 (w mln USD i %). 2000 suma 2001-2004/średnia 2001-2004 2005 suma 2006-2009/średnia 2006-2009 2010 suma 2011-2014/średnia 2011-2014 2015 Komitet Pomocy Rozwojowej 72 939,00 329 492,00 118 064,00 445 362,00 122 890,00 488 159,00 133 234,00 Wielka Brytania 5 498,00 25 784,00 9 860,00 39 312,00 12 551,00 57 385,00 16 715,00 Francja 6 170,00 31 262,00 10 170,00 38 618,00 11 325,00 40 022,00 9 046,00 Niemcy 7 406,50 30 614,20 10 417,30 44 670,60 11 938,40 50 896,40 18 123,70 Japonia 12 083,00 37 282,00 12 779,00 29 476,00 9 033,00 36 594,00 10 263,00 Stany Zjednoczone 13 545,00 78 214,00 33 835,00 114 392,00 32 643,00 132 318,00 31 381,00 pomoc 5 największych donatorów w ramach DAC OECD 44702,50 203 156,20 77061,30 266 468,60 77490,40 317 215,40 85528,70 udział WB w pomocy 5 największych donatorów DAC OECD 12,30% 12,69% 12,80% 14,73% 16,20% 18,03% 19,54% udział 5 największych donatorów w całości 61,29% 61,56% 65,27% 59,65% 63,06% 64,97% 64,19%

122

pomocy DAC OECD

Źródło: opracowanie własne na podstawie OECD. (2019). Net ODA (indicator). doi: 10.1787/33346549-en (dostęp na 15 maja 2019)

Pięciu największych donatorów pomocy rozwojowej to Stany Zjednoczone, Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Japonia. Udział ich pomocy w całości pomocy Komitetu Pomocy Rozwojowej wahał się od 61% do 65% zatem odpowiadali oni za 2/3 dystrybucji światowej pomocy rozwojowej. Udział Wielkiej Brytanii nie był najwyższy. W 2000 r. było to zaledwie 12% a w 2010 r. 16%. Wyraźny wzrost nastąpił w latach 2011-2014 głównie za sprawą D. Camerona, dzięki któremu, jak już podkreślano kwestie pomocy rozwojowej znalazły się w głównym nurcie polityki brytyjskiej. Dzięki jego decyzji o znaczącym zwiększeniu środków przekazywanych na pomoc rozwojową udało się osiągnąć postulowany odsetek pomocy rozwojowej (0,7% PNB),ale również zwiększyć udział pomocy brytyjskiej do 20% całości pomocy pięciu największych donatorów. W obliczu wyjścia z Unii Europejskiej można się spodziewać ponownego spadku wielkości pomocy rozwojowej, a w konsekwencji mniejszy udział wśród czołówki Komitetu Pomocy Rozwojowej.

Kształt brytyjskiej polityki rozwojowej można uznać za znaczący w kontekście międzynarodowym. Ważne stają się wobec tego stosowane formy pomocy rozwojowej oraz struktura sektorowa. Brytyjczycy są wyjątkiem wśród kolonialnych donatorów, gdyż ponad 30% pomocy świadczą kanałem wielostronnym podkreślając tym samym, że nie chcą wiązać pomocy z konkretnymi odbiorcami. Poprzez kanał multilateralny wspierane są inicjatywy ukierunkowane na redukcje ubóstwa, poprawę jakości rządzenia w krajach rozwijających się, budowę społeczeństwa obywatelskiego, równouprawnienie płci, ochronę środowiska czy rozwój obszarów miejskich i wiejskich. Analiza struktury sektorowej wyraźnie pokazuje aspekty priorytetowe, za które można uznać rozwój infrastruktury społecznej i ekonomicznej. Przyjęta przez Brytyjczyków agenda rozwojowa bezpośrednio wpływa na implementację MCR w latach 2000-2015. Nie można jednak stwierdzić, że pomoc była bezinteresowna i w pełni altruistyczna. Jak każdy donator Wielka Brytania poprzez pomoc rozwojową wspierała swoje cele ekonomiczne i polityczne.

123