Konsensus Waszyngtoński

W 1989 r. O. Williamson nakreślił zestaw pożądanych zmian ekonomicznych nakierowanych na pomoc krajom rozwijającym się. Zostały one uznane za wzorcowe i wspierane przez środowisko ekonomistów waszyngtońskich. Nazwano je mianem "Konsensusu Waszyngtońskiego" (KW) i uważano za ważne by móc wspierać rozwój krajów rozwijających się jak również podnosić możliwość ochrony systemu finansowego i inwestycji. Dotyczyły one aspektów takich jak:

- dyscyplina fiskalna - duży i trwały deficyt fiskalny przyczynia się do inflacji i ucieczki kapitału, wobec powyższego rządy powinny starać się utrzymywać się deficyt na minimalnym poziomie,

- priorytety wydatków rządowych – minimalizowanie, a tam, gdzie jest to możliwe eliminowanie subsydiów, wydatki publiczne powinny być przeznaczane na edukację, zdrowie i inwestycje w infrastrukturę,

- reformy podatkowe - baza podatkowa powinna być szeroka a marginalna stopa podatkowa powinna być na umiarkowanym poziomie, tak by nie zniechęcać podatników,

- stopy procentowe - krajowy rynek finansowy powinien determinować krajowe stopy procentowe, dodatnia realna stopa procentowa zniechęca do ucieczki kapitału oraz buduje krajowe oszczędności,

- kurs wymiany - kraje rozwijające powinny przyjąć konkurencyjne kursy wymiany walut, ponieważ wzmacnia to eksport,

- liberalizacja handlu - taryfy celne powinny zostać zminimalizowane i przede wszystkim nie powinny być nakładane na dobra pośrednie służące do produkcji towarów eksportowych,

22 Marks i Engels wobec tzw. pierwszej globalizacji wysnuli szereg postulatów natury społecznej, które zawarli w swoim dziele z 1848 r. pt. "Manifest Partii Komunistycznej" a doczekało się ono 2 wydań niemieckich oraz 6 obcojęzycznych

23 Swoją krytykę zamieścili w m.in. Stiglitz. J. E. (2007). Globalizacja. Warszawa: Wydawnictwo PWN, Easterly W. (2008). Brzemię białego człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

44 - bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) - nie należy bać się zagranicznego kapitału, inwestycje zagraniczne przynoszą potrzebny kapitał oraz umiejętności, kraj powinien zachęcać inwestorów do własnej gospodarki,

- prywatyzacja - sektor prywatny funkcjonuje bardziej skutecznie, ponieważ menadżerowie często mają własny udział w zyskach firmy lub są odpowiedzialni przed tymi, którzy mają udziały, wobec tego spółki skarbu państwa powinny być prywatyzowane,

- deregulacja - przesadne regulacje rządowe mogą prowadzić do korupcji i dyskryminować małych przedsiębiorców, którzy mają słaby dostęp do wysokich szczebli administracyjnych, rząd powinien wspierać gospodarkę poprzez deregulacje,

- prawo własności - prawo własności musi być egzekwowane, słabe prawo i uboga jurysdykcja zmniejszają zachęty do oszczędzania i gromadzenia bogactwa (Symoniak , 2011, s.2).

Zaprezentowany powyżej zestaw reform kompleksowo odnosił się do gospodarki i oddziaływał zarówno na sektor publiczny jak i prywatny. Zawierał w sobie recepty dla aspektów ekonomicznych, społecznych i prawnych. Trzy główne idee zaprezentowane w konsensusie odnoszą się do dyscypliny makroekonomicznej, rozwoju oraz promowania gospodarki rynkowej. Wskazują również w znacznym stopniu ogólną otwartość na świat, która powinna być aplikowana w gospodarkach krajów rozwijających się (Williamson, 2002). W podejściu wskazanym przez Williamsona widać wyraźnie potrzebę włączenia awersji do kryzysów oraz stabilizowania makrosystemu przy jednoczesnym budowaniu stabilnych instytucji w państwie. W konsensusie podkreślono również, że należy zwracać uwagę na podmioty, które przyczyniają się do budowania bogactwa w gospodarce (Williamson, 2004-2005, s. 195-206).

Założenia konsensusu wydawały się być rozsądne, bowiem bazowały na podstawowej cesze gospodarek jaką jest zmienność koniunktury. I tak oto eliminowanie dużych deficytów w okresach stabilności i wzrostu pozwala na budowanie w budżecie państwa nadwyżki. Nadwyżkę tę lub niski dług publiczny można potem wykorzystać w razie potrzeby w okresach dekoniunktury. Dzięki takiemu działaniu rządy mogą spokojne gospodarować i nie podejmować trudnych decyzji jak np. drastyczne podwyżki podatków (Blanchard, Dell'Ariccia, Mauro, 2010, s. 3-16). Zasadność podejścia wieloaspektowego wydaje się uzasadniona również przez przykład inwestycji. Wzbudzanie wewnętrznego potencjału inwestycyjnego pozwala na uniezależnienie się od kapitału zagranicznego (Symoniak, 2011, s.5).

45 Polityka handlowa stwarza szansę dla krajów rozwijających się do zredefiniowania ich zobowiązania na rzecz handlu oraz pokazania orientacji zewnętrznej. Historia dostarcza wielu przykładów, kiedy to ożywiony handel pobudził gospodarkę danego kraju i pozwolił na osiągnięcie wyższego poziomu rozwoju. Bowiem nie tylko eksport za granicę, ale i import stwarza możliwości dla rozwijających się społeczeństw do zbierania korzyści z efektów skali i przewag komparatywnych na określonych grupach produktów i usług (Symoniak, 2011, s.10). Co więcej handel sprzyja przyciąganiu BIZ do kraju rozwijającego się. Dzięki nim przyciągany jest potrzebny kapitał, ale dokonuje się ponadto transfer wiedzy i technologii, tak potrzebnych w krajach słabiej rozwiniętych.

Badania nad rozwojem poświęcają znaczną uwagę kwestiom instytucji. W Konsensusie Waszyngtońskim, również znaleźć można odzwierciedlenie tego podejścia. Silne instytucje wspomagają stabilne otoczenie, które jest kluczowe do prowadzenia biznesu i transakcji rządowych. Wiarygodność tych podmiotów sprzyja redukcji kosztów transakcyjnych. Co więcej stabilne instytucje pozwalają na konwersję niepewności na ryzyko mierzalne kategoriami ekonomicznymi, a to z kolei pozwala podmiotom fizycznym i prawnym na czynienie planów na przyszłość (Root, 2006, s.223).

Doświadczenia poprzednich dekad pokazały, że kraje rozwijające się dzięki zastosowaniu się do zasad Konsensusu Waszyngtońskiego rozwijały się, jednak tempo zmian było skromniejsze niż np. krajów, które modernizowały swojego gospodarki w sposób niekonwencjonalny. Analizy empiryczne nie potwierdzają, że niezależnie od miejsca i czasu można posługiwać się jedyną, uniwersalną strategią prorozwojową. Jest ona słuszna wyłącznie w przypadku określonego katalogu krajów, szczególnie tworzących anglosaski model gospodarki rynkowej. Pamiętać należy, że przenoszenie rozwiązań odmiennych od przyjętych w danym środowisku bez uwzględnienia specyfiki krajowej takiej jak odmienny kontekst gospodarczo-kulturalno-społeczny powoduje napotykanie szeregu barier w tym rzutujących na rozwój długookresowy do którego dążą te kraje (Soszyńska, 2013, s.113-114).

Jak przyznał sam Williamson, to co założył teoretycznie i to jak zaaplikowano to do praktyki gospodarczej to dwie różne kwestie a jego celem nie było tworzenie zasad w imię określonej ideologii24 (Rodrick, 2011, s. 14). Na przełomie wieków wyodrębniły się cztery podejścia do reguł proponowanych przez KW. Zwolennicy – ze środowiska Międzynarodowego Funduszu Walutowego, uważali, że skromne wzrosty wynikają z niedostatecznego lub zbyt wolnego tempa wrażania reform. Część środowiska stwierdziła, że

46 pierwotna lista nie wskazuje warunków koniecznych i dostatecznych do prowadzenia rozsądniej strategii prorozwojowej. Wersji uzupełniających w stosunku do Konsensusu Waszyngtońskiego było wiele i zależały one od tego kto je proponował (Radosevic, 2009, s. 26). W literaturze przedmiotu wersje uaktualnione przyjęło się nazywać powiększonym konsensusem waszyngtońskim lub konsensusem waszyngtońskim plus (Stiglitz, 2004, s. 9). Jedna z proponowanych wersji uzupełniających podstawowy konsensus obejmuje aspekty takie jak:

- ład korporacyjny,

- przeciwdziałanie korupcji, - elastyczne rynki pracy,

- stosowanie się do dyscypliny nałożonej przez Światową Organizację Handlu (WTO), - dostosowanie się do międzynarodowych kodeksów i standardów finansowych, - rozsądne otwarcie bilansu obrotów kapitałowych,

- reżimy pośrednich kursów walutowych,

- niezależne banki centralne posiadające za cel sterowanie inflacją, - systemy zabezpieczenia potrzeb społecznych,

- ukierunkowanie na redukcję ubóstwa (Rodrik, 2011, s. 34).

Podsumowując rozważania o Konsensusie Waszyngtońskim można zacytować słowa G. Kołodki: "liberalizuj tak wiele jak tylko się da, prywatyzuj tak szybko, jak możesz i bądź twardy w sprawach fiskalnych i pieniężnych" (Kołodko, 1998, s.1), które w pełni oddają sens podjętemu kierunkowi działań. Wspieranie liberalizacji czy prywatyzacji miało kluczowe znaczenie w kontekście budowania przyszłego bogactwa. Nie bez znaczenia dla krajów transformujących się zgodnie z konsensusem okazała się pomoc oferowana z zagranicy. Biorąc pod uwagę ważną rolę, nowego sektora prywatnego w krajach rozwijających się pomoc zagraniczna przybrała w latach 90 XX w. nowoczesne formy w celu wsparcia w okresach przejściowych (transformacji) oraz w przyszłości, aby ich rozwój przyczyniał się do ogólnego wzrostu gospodarczego (Barczak, 2007, s.6).