Struktura instytucjonalna pomocy

Wielka Brytania powoływała różne instytucje, które miały sprzyjać rozwojowi w koloniach, a następnie w krajach Wspólnoty Narodów a dopiero na końcu, także tym spoza

Commonwealth’u. Struktura instytucjonalna pomocy rozwojowej pierwotnie zorganizowana

była w oparciu o kryterium geograficzne, które jasno wyznaczało podział kompetencji na współpracę z danymi państwami. Po odzyskaniu niepodległości przez kolonie, byłym imperiom opornie szło godzenie się ze stratą swojej uprzywilejowanej pozycji. Zamiast więzów kolonialnych powstała "współpraca" z nowopowstałymi państwami, która w głównej mierze opierała się na relacjach handlowych. Wielka Brytania to kraj, który najdłużej zaangażowany był w proces dekolonizacji. Początkowo pomoc udzielana innym krajom miała promować komercyjny interes Wielkiej Brytanii i eksport jej produktów. Jakkolwiek w warstwie deklaratywnej (akty prawne, przemowy ministrów i urzędników) zerwano z tą zasadą wiele lat wstecz, to współpraca faktyczna najczęściej opierała się na warunkach, które były bardzo korzystne dla Brytyjczyków. Wielkość przekazywanej pomocy przez Wielką Brytanie dość szybko dała jej pozycję lidera wśród donatorów, jednak jakość i celowość pomocy podlega szerokiej krytyce międzynarodowej.

Przed 1997 r. brytyjski system instytucjonalny świadczenia pomocy był dość skomplikowany a odpowiedzialność za kwestie rozwoju rozdzielona była pomiędzy różne departamenty rządowe. Zawiła struktura organizacyjna i brak wyraźnego rozdziału kompetencji sprzyjały nieefektywnemu gospodarowaniu środkami publicznymi. Taki kształt instytucjonalny krytykowany był ze względu na małą przejrzystość i transparentność. Podobnie jak w przypadku pomocy francuskiej (Fuchs, 1993, s.39-40) uważano, że dublowanie kompetencji generuje niepotrzebne koszty administracyjne. Paradoksalnie odbiorcy pomocy brytyjskiej, w tych uwarunkowaniach mogli się ubiegać o dofinansowanie projektów w tym samym czasie z różnych źródeł. Z jednej strony mogło prowadzić to do nadużyć, z drugiej jednak było przez kraje rozwijające się dość dobrze postrzegane.

Na kształt struktury instytucjonalnej brytyjskiej pomocy rozwojowej wpływ miały, także czynniki zewnętrzne związane z otoczeniem międzynarodowym. Po pierwsze są to zobowiązania w ramach Deklaracji Milenijnej oraz Deklaracji Paryskiej47. Wpływały one nie tylko na wysokość pomocy (w ujęciu względnym i bezwzględnym), ale również na

47 Warto zauważyć, że Deklaracja Paryska nie jest aktem prawnym jednak kraje rozwinięte zadecydowały o przestrzeganiu jej postanowień

97 stosowanie jasnych i przejrzystych kryteriów przyznawania środków pomocowych oraz ewaluację zrealizowanych projektów i programów. Pomoc miała przestać być ogólna i mało precyzyjna. Dążono do selektywności i wprowadzenia mechanizmów wspierania tych państw, które starają się realnie zmienić sytuację w swoim kraju np. przez poprawę jakości rządzenia, walkę z korupcją. Nie bez znaczenia pozostało uczestnictwo Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej, ONZ, OECD, a także współpraca z Bankiem Światowym i Międzynarodowym Funduszem Walutowym. Realizacja polityki opartej nie tylko na celach brytyjskich, ale przede wszystkim interesie międzynarodowym spowodowała istotną reorganizację struktury instytucjonalnej. Jako najważniejsze osiągnięcie zalicza się powołanie specjalnego departamentu.

Od momentu utworzenia w 1997 r. DFID, Wielka Brytania stała się rozpoznawalna jako globalny lider w zakresie rozwoju. Stawiany za wzór (m.in. przez The Economist) jako "model dla innych bogatych państw” brytyjski DFID nakierowany był i nadal jest przede wszystkim na redukowaniu ubóstwa w najbiedniejszych krajach na świecie. Niejednokrotnie instytucja ta odmówiła wiązania pomocy z celami komercyjnymi lub politycznym Wielkiej Brytanii, tworząc przez to swoją silną reputację na arenie międzynarodowej. Departament ds. rozwoju międzynarodowego uważany jest za pioniera w tworzeniu koncepcji rozwojowych i wcielaniu ich w praktykę. Z silnym przywództwem - pozycję szefa tej instytucji powiązano z wysokim stanowiskiem w Radzie Ministrów oraz wsparciem legislacyjnym jest to główny organ, który kształtuje politykę rozwojową rządu Wielkiej Brytanii. Już od samego początku zostało wyposażone w budżet na poziomie 6 mld USD rocznie (Barder, 2005, s.2). T. Blair, były premier Wielkiej Brytanii, wielokrotnie podkreślał, że utworzenie takiego departamentu to jedno z osiągnięć, z których Brytyjczycy mogą być bardzo dumni.

Jakkolwiek DFID pełnił kluczową rolę w rządzie brytyjskim, inne departamenty od początku jego powstania były negatywnie nastawione w związku z przyznaniem szerokiego spektrum możliwości i kompetencji. Zarówno Ministerstwo Spraw Zagranicznych jak i Ministerstwo ds. Handlu i Przemysłu w przeszłości sceptycznie podchodziły do agendy rozwojowej. Koncentrowały się bardziej na krótkoterminowym komercyjnym interesie dla Zjednoczonego Królestwa a niekoniecznie na długotrwałych efektach, takich jak redukcja ubóstwa. Ministerstwo ds. Handlu i Przemysłu podchodziło podejrzliwie do utworzenia ministerialnej polityki handlowej przez DFID oraz uprzednio negatywnie oceniło działania Ministerstwa Obrony w zakresie programów treningów militarnych w Afryce. Nieporozumienia pomiędzy ministerstwami przyjmowały najczęściej postać niskiej intensywności przepływu informacji biurokratycznych, niedzielenia się dokumentami

98 tajnymi, rozliczeniem projektów rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz odpowiedzialnością i formułowaniem dokumentów politycznych. Niektóre nieporozumienia między ministerstwami były bardziej rzeczowe i niezależne, a koncentrowały się głównie wokół polityki względem Afryki (Porteous, 2005).

Od samego początku istnienia DFID budował pozytywne relacje z brytyjskim Skarbem Państwa i bankiem centralnym. Ważni urzędnicy w brytyjskim banku centralnym w 1997 r. wyzbyli się wątpliwości w zakresie krótkookresowej polityki pieniężnej i przekonali się do tego, że postęp w zakresie redukowania światowego ubóstwa w długim okresie przyczyni się pozytywnie dla ekonomicznego interesu Wielkiej Brytanii. Chociaż relacje były generalnie dobre nie brakowało drobnych spięć na początku działalności ministerstwa. DFID ściśle współpracuje do dzisiaj z trzema innymi agendami rządu brytyjskiego i instytucjami publicznymi. Są nimi: Komisja Stypendialna Wspólnoty Narodów w Wielkiej Brytanii (wykonawczy pozarządowy organ publiczny), Niezależna Komisja ds. Wpływu Pomocy (ang.

the Independent Commission for Aid Impact) czyli doradczy pozarządowy organ publiczny

oraz Rządowe Biuro ds. Równości (ang. the Government Equalities Office).

Przed nowym departamentem ds. rozwoju postawiono zadanie zmiany nastawienia i polityki brytyjskiej tak, aby kwestie polityki rozwojowej były w głównym nurcie polityki rządowej. Inne departamenty coraz bardziej widziały potrzebę wsparcia dla krajów rozwijających się i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w wymiarze międzynarodowym, uważając DFID za potencjalnie przydatnego sojusznika w budowaniu wsparcia międzynarodowego. W 1999 r. po porażce Ministerialnej Konferencji Światowej Organizacji Handlu zorganizowanej w Seattle, C. Short, pełniąca funkcję sekretarza stanu ds. międzynarodowego rozwoju zaproponowała, żeby departament ds. międzynarodowego rozwoju opublikował drugą białą księgę dotyczącą wpływu globalizacji na rozwój. Nowy departament zbudował sieć relacji w pałacu Whitehall i nauczył poszanowania dla wartości takich jak efektywność i myślenie na rzecz jakości rozwoju.

Przykładem tego jak DFID miało na uwadze identyfikowanie przyczyn ubóstwa była m.in. strategia czynników zmiany, w której starano się tworzyć programy rozwoju ze zrozumieniem ekonomicznych, społecznych i politycznych czynników, które pomagały lub blokowały zmiany w danym kraju (Mapping Political Context: Drivers of Change, b.d.). Cel zwalczania przyczyn ubóstwa doprowadził departament ds. międzynarodowego rozwoju do rozszerzenia prac nad budowaniem instytucji i reform zarządzania, bezpieczeństwa i dostępu do systemu sprawiedliwości oraz programów dobrego zarządzania. Długoterminowa misja DFID spowodowała, że brytyjska pomoc koncentrowała się już nie tylko na redukcji ubóstwa,

99 ale przede wszystkim na eliminowaniu jego symptomów. Dzięki temu wprowadzono do polityki rozwojowej nowe obszary, takie jak prewencja konfliktów, handel, środowisko, zarządzanie.

Za sprawą nowego brytyjskiego podejścia do administracji rządowej, DFID postawił sobie za cel oparcie polityki na dowodach, koncentrowanie się na efektach a nie na nakładach, zwiększanie transparentności tworzenia polityki oraz wykorzystywania zasobów. Materialnym efektem zasady opierania polityki na dowodach było opublikowanie dwóch białych ksiąg przez DFID, które zawierały wskazówki od ekspertów pozarządowych, organizacji pozarządowych jak i pracowników akademickich. Departament ds. międzynarodowego rozwoju zatrudniał dużą ilość specjalistów z potrzebną wiedzą i umiejętnościami, począwszy od ekonomistów po antropologów, ekspertów ds. zdrowia, inżynierii, edukacji, statystyki, handlu, konfliktów, środowiska, populacji i zarządzania. Angażował się ponadto w działalność informacyjną i promocyjną kwestii rozwoju. DFID realizowało też kampanie społeczne. Przykładem może być współtworzona z Ministerstwem Edukacji kampania "globalne obywatelstwo" uwzględniająca w nowym krajowym programie nauczania dostarczanie materiałów i wsparcia dla kolegiów nauczycielskich, aby umożliwić nauczycielom włączanie zagadnień rozwojowych do programów nauczania dzieci w szkołach już od początkowych etapów kształcenia.