Handel internetowy okazami CITES

Handel za poœrednictwem Internetu, zwany równie¿ e-handlem lub z j. ang.

e-commerce, to zjawisko stosunkowo nowe. Sama nazwa e-commerce pochodzi z 1997 r.

i wykreowana zosta≥a przez firmê IBM. Handel internetowy polega na zamawianiu towarów lub us≥ug za poœrednictwem sieci internetowej oraz ich dostarczaniu za poœrednictwem Internetu lub drogπ tradycyjnπ, np. kurierów. W chwili obecnej w krajach rozwiniêtych coraz mniej jest sklepów specjalistycznych, które nie posiadajπ swoich witryn internetowych, przez które mo¿na kupiæ sprzedawane przez nie produkty. Niektóre z nich oferujπ swoje towary i us≥ugi ju¿ tylko za poœrednictwem Internetu, rezygnujπc z tradycyjnej formy funkcjonowania. Dziêki zastosowaniu takiego rozwiπzania oszczêdzajπ np. na wynajmie drogich powierzchni sklepowych czy te¿ ograniczajπc liczbê zatrudnionego personelu. Mo¿na z ca≥π pewnoœciπ stwierdziæ, ¿e e-commerce zrewolucjonizowa≥ rynek handlowy. Lokalni sprzedawcy nagle uzyskali dostêp do klientów z ca≥ego œwiata, i to bez koniecznoœci tworzenia filii w poszczególnych krajach.

Tylko kwestiπ czasu by≥o pojawianie siê okazów CITES w obrocie internetowym.

Podobnie jak w innych bran¿ach, równie¿ i tutaj nowa forma handlu wp≥ynê≥a na jego specyfikê. Jednπ z zauwa¿alnych nowych cech by≥o istotne skrócenie ≥añcucha poœredników, którzy w handlu tradycyjnym odgrywali istotnπ rolê. Przewozili oni pomiêdzy pañstwami zazwyczaj wiêksze iloœci chronionych okazów, przez co stanowili

≥atwiejszy cel dla organów œcigania. Handlarze internetowi zazwyczaj przesy≥ajπ pojedyncze okazy z kraju ich pochodzenia bezpoœrednio do ostatecznego klienta, który je u nich zamówi≥. Znaczπco zmniejsza to i rozprasza ryzyko podejmowane przez sprzedawcê. Wykrycie pojedynczej paczki zwierajπcej np. bransoletkê wykonanπ z w≥osów z ogona s≥onia czy torebkê ze specyfikiem medycyny tradycyjnej, w praktyce graniczy z cudem. Poza tym wysy≥ajπcy zazwyczaj pozostaje poza zasiêgiem organów celnych, wykrywajπcych przemyt podczas kontroli przychodzπcych do danego kraju listów i paczek. W przypadku wykrycia i konfiskaty pojedynczego okazu, strata dla hurtowego sprzedawcy jest nieznaczna i mo¿e on ≥atwo ponowiæ wysy≥kê. Ciê¿ar nielegalnego przewozu okazów CITES przenoszony jest na renomowane firmy kurierskie, przewo¿πce miliony drobnych przesy≥ek i korzystajπce czêsto z uproszczonej procedury celnej. Sytuacja ta ma tak¿e swój aspekt zwiπzany z dobrostanem zwierzπt, gdy¿ w przesy≥kach pocztowych i kurierskich przesy≥ane sπ tak¿e ¿ywe okazy.

Lori szary Loris lydekkerianus (UE B, CITES II). Gatunek wykorzystywany na potrzeby tradycyjnej medycyny wschodniej, a tak¿e przetrzymywany jako zwierzê towarzyszπce. W zasiêgu swojego naturalnego wystêpowania (w Indiach i na Sri Lance) bywa równie¿ przeœladowany z uwagi na uprzedzenia ludowe. © Angad Achappa

Internetowy handel okazami chronionych roœlin i zwierzπt prowadzony jest za poœrednictwem szerokiej gamy ró¿norodnych platform, stworzonych na potrzeby e-handlu. Sπ to internetowe sklepy, gie≥dy, zamkniête i otwarte fora dyskusyjne, serwisy aukcyjne lub og≥oszeniowe, a w ostatnich latach tak¿e cieszπce siê coraz wiêkszπ popularnoœciπ serwisy spo≥ecznoœciowe. Czêsto dostêp do takich platform mo¿liwy jest wy≥πcznie dla osób zaproszonych przez ich moderatorów, co doœæ skutecznie utrudnia monitorowanie ofert tam zamieszczanych.

W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, handel okazami CITES za poœrednictwem Internetu staje siê coraz bardziej popularny. Obserwacje tego zjawiska prowadzone przez PTOP „Salamandra” wskazujπ na sta≥y i doœæ szybki wzrost jego skali zarówno pod wzglêdem liczby oferowanych okazów, ich wartoœci, jak i zró¿nicowania gatunków.

Obrót okazami CITES za poœrednictwem Internetu przez d≥ugi czas by≥ zjawiskiem niedocenianym przez Sekretariat CITES oraz wiêkszoœæ stron Konwencji. Dopiero w 2007 r. 14 Konferencja Stron przyjê≥a dwie decyzje: 14.35 i 14.36, kierowane do Sekretariatu oraz Komitetu Sta≥ego CITES, nakazujπce rozpoznanie skali i charakteru tego zjawiska, powodowanych przez nie zagro¿eñ, zmian w metodach i drogach przesy≥ania okazów CITES bêdπcych efektem tego handlu, oraz o podejmowanych do tej pory œrodkach zaradczych i ich efektywnoœci. Jeszcze tego samego roku, Notyfikacjπ nr 2007/026, strony CITES zosta≥y poproszone przez Sekretariat CITES o przekazanie informacji na te tematy, w odniesieniu do poszczególnych krajów. Na wezwanie to odpowiedzia≥o 19 pañstw (w tym Polska) oraz jedna miêdzynarodowa organizacja pozarzπdowa (IFAW). Pod koniec lutego 2009 r. w kanadyjskim Vancouver zorganizowano warsztaty, w trakcie których przedyskutowano informacje zebrane przez Sekretariat. Jeszcze w tym samym roku, podczas 58 spotkania Komitetu Sta≥ego, powo≥ano specjalnπ Grupê Roboczπ ds. Internetowego Handlu Okazami Gatunków CITES (nazwa ang. Working Group on E-commerce of Specimens of CITES-listed Species), na czele której stanê≥a Wielka Brytania. Do tej pory Grupa ta nie wykaza≥a siê jednak specjalnymi osiπgniêciami, poza omówionymi ni¿ej zaleceniami w Rezolucji CITES 11.3 oraz decyzjami kolejnych Konferencji Stron.

Obecnie obrót okazami CITES za poœrednictwem Internetu nie podlega ¿adnym specjalnym, odrêbnym ograniczeniom wynikajπcym z przepisów Konwencji Waszyngtoñskiej czy odpowiadajπcych jej przepisów Unii Europejskiej. Oczywiœcie oferty takiej sprzeda¿y podlegajπ takim samym regu≥om jak obrót drogπ tradycyjnπ, tj. np.

w sytuacji, gdy ktoœ oferuje na sprzeda¿ okaz nale¿πcy do gatunku ujêtego w Aneksie A do rozp. Rady 338/97, wolno mu to robiæ na terenie Unii Europejskiej wy≥πcznie, jeœli dla tego okazu lub danej transakcji wydano wczeœniej wspólnotowe œwiadectwa do u¿ytku komercyjnego (z przewidzianymi w rozp. Komisji 865/2006 wyjπtkami dotyczπcymi niektórych gatunków i rodzajów okazów), a w przypadku okazów z Aneksu B – mo¿na wykazaæ jego legalne pochodzenie (patrz rozdzia≥ VI.3). Okazy wysy≥ane w wyniku

transakcji internetowej poza obszar Unii Europejskiej lub sprowadzane spoza jej granic wymagaæ bêdπ stosowanych zezwoleñ eksportowych i importowych lub œwiadectw reeksportowych CITES.

Pomimo braku konkretnych zasad obrotu okazami CITES za poœrednictwem Internetu na poziomie samej Konwencji czy unijnych rozporzπdzeñ, w obowiπzujπcej obecnie wersji Rezolucji 11.3, Konferencja Stron wprowadzi≥a pewne zapisy dotyczπce tego zjawiska, które kierowane sπ do stron CITES oraz Interpolu. Majπ one formê zaleceñ, a wiêc stanowiπ miêkkπ formê przepisów, których wprowadzenie w ¿ycie zale¿y od dobrej woli poszczególnych pañstw – stron Konwencji. Zalecenia kierowane do stron CITES skupiajπ siê na trzech zagadnieniach:

?utworzeniu na poziomie krajowym przepisów, które umo¿liwiπ kontrolowanie legalnego obrotu okazami roœlin i zwierzπt, œledzeniu handlu nielegalnego oraz karaniu osób ≥amiπcych prawo, ze szczególnym uwzglêdnieniem obrotu okazami gatunków ujêtych w Za≥πczniku I CITES;

?utworzeniu na poziomie krajowym s≥u¿by odpowiedzialnej za œledztwa w zwiπzku z internetowπ przestêpczoœciπ przeciwko przyrodzie lub w≥πczeniu monitorowania tego typu przestêpczoœci w zakres dzia≥añ istniejπcych s≥u¿b powo≥anych do zwalczania cyberprzestêpczoœci;

?utworzeniu na poziomie krajowym systemu umo¿liwiajπcego koordynacjê monitoringu internetowego obrotu dzikimi roœlinami i zwierzêtami oraz systematyczne udostêpnianie zebranych danych wyznaczonym przedstawi-cielom organów zarzπdzajπcych oraz egzekwujπcych przepisy CITES.

Ponadto w ramach rezolucji, Konferencja Stron rekomenduje Stronom CITES oraz Interpolowi:

?dostarczenie Sekretariatowi CITES informacji na temat metodologii u¿ywanych przez inne podmioty, które mog≥yby zostaæ wykorzystane do uregulowania legalnego obrotu okazami CITES za poœrednictwem Internetu;

?zapewnienie odpowiedniego finansowania dzia≥añ zwiπzanych z wykrywaniem nielegalnego handlu okazami CITES za poœrednictwem Internetu;

?wykorzystywanie danych z monitoringu do tworzenia strategii wdra¿ania przepisów CITES, podnoszenia kwalifikacji oraz edukacji spo≥eczeñstwa;

?rozwa¿enie mo¿liwoœci bud¿etowych utworzenia pe≥nego etatu dedykowanego problematyce internetowej przestêpczoœci zwiπzanej z zasobami przyro-dniczymi (w ramach takiego etatu na bie¿πco mia≥yby byæ zbierane informacje o internetowym obrocie okazami CITES i przekazywane do odpowiednich organów œcigania poszczególnych pañstw).

15 i 16 Konferencje Stron wyda≥y kilka kolejnych decyzji nawiπzujπcych do kwestii zwiπzanych z obrotem okazami CITES w Internecie. Decyzja 15.57 skierowana jest do stron Konwencji Waszyngtoñskiej i wzywa je miêdzy innymi do:

?publikowania oraz udostêpniania Sekretariatowi CITES rezultatów badañ naukowych, których celem jest ocena zale¿noœci pomiêdzy wykorzystywaniem Internetu a skalπ przestêpstw przeciwko przyrodzie;

?oceny zakresu i tendencji obserwowanych w handlu okazami CITES za poœrednictwem Internetu oraz udostêpnienie takich informacji Sekretariatowi CITES;

?przekazywania Sekretariatowi CITES materia≥ów, które mogπ wskazywaæ, w jaki sposób handel internetowy wp≥ywa na zmianê szlaków transportu i sposobu przesy≥ania okazów CITES.

Z kolei Decyzja 15.58 kierowana by≥a do Sekretariatu CITES i wzywa≥a go do utworzenia internetowej platformy, na której zamieszczane bêdπ wszelkie informacje dostarczone do Sekretariatu przez strony Konwencji oraz innych interesariuszy, dotyczπce kwestii zwiπzanych z obrotem okazami CITES w Internecie. W efekcie Sekretariat stworzy≥ niewielkπ podstronê i zakomunikowa≥ o tym w Notyfikacji 53

2010/035, traktujπc to jako wype≥nienie na≥o¿onego obowiπzku. Nie zawiera ona praktycznie ¿adnych treœci czy dokumentów, co œwiadczy, ¿e Sekretariat CITES nadal z du¿π rezerwπ odnosi siê do zagadnieñ zwiπzanych z handlem internetowym.

Wspomniana Decyzja wzywa≥a tak¿e Sekretariat do nawiπzania kontaktu z Interpolem w celu utworzenia bezpiecznego interaktywnego forum, na którym zamieszczane bêdπ informacje poufne, dotyczπce przestêpstw przeciwko przyrodzie powiπzanych z handlem internetowym. Forum powinno byæ aktualizowane w trybie bezpoœrednim przez autoryzowanych u¿ytkowników.

W Decyzji 16.62 Konferencja Stron zwraca siê do Komitetu Sta≥ego, aby wraz z Sekretariatem CITES nawiπza≥ kontakt ze Œwiatowπ Organizacjπ Celnπ w celu w≥πczenia gatunków ujêtych w za≥πcznikach do Konwencji Waszyngtoñskiej do Zharmonizowanego Systemy Oznaczania i Kodowania Towarów.

Niestety, postêp w postulowanych przez Konferencjê Stron dzia≥aniach jest niewielki.

Miêkkie zalecenia traktowane sπ przez strony CITES jako zadania drugorzêdnej wagi, a ich realizacja odk≥adana jest na bli¿ej nieokreœlonπ przysz≥oœæ. Co ciekawe, jednym z pañstw, które podjê≥o wysi≥ek wdro¿enia czêœci opisanych powy¿ej zaleceñ, jest Republika Czeska. W kraju tym wprowadzono specjalne przepisy, które m.in. nakazujπ podmiotom proponujπcym sprzeda¿ okazów CITES za poœrednictwem Internetu zamieszczania w ofercie informacji, jakiego rodzaju obostrzenia prawne dotyczπ sprzedawanego okazu, a tak¿e jakie dokumenty towarzyszπ sprzedawanemu okazowi.

W Polsce obecnie brak jest tego typu rozwiπzañ. Niektóre platformy internetowe dzia≥ajπce w bran¿y e-commerce starajπ siê na w≥asnπ rêkê rozwiπzaæ ten problem, wprowadzajπc odpowiednie regulacje w swoich wewnêtrznych regulaminach.

66Obecny adres: https://cites.org/eng/prog/e-commerce.php.

VII. PRZETRZYMYWANIE, TRANSPORT,