Historyczne korzenie klastra

Historia rozwoju wielu klastrów na świecie pokazuje, że ich zalążek stanowią cza-sem pojedyncze przedsiębiorstwa skupione na określonej dziedzinie działalności, wykorzy-stujące szczególne zasoby lokalne. Często korzeni klastrów obecnie istniejących oraz ak-tywnie wpływających na rozwój lokalny w XXI wieku, można doszukiwać się w wieku XX, XIX, a nawet jeszcze wcześniej. Klastry powstają czasem także wokół branż tradycyj-nie kojarzonych z określoną lokalizacją. Tradycje poligraficzne w obszarze klastra w sekto-rze poligrafii i reklamy subregionu leszczyńskiego sięgają wieków średnich.

Badacz kultury lokalnej Ryszard Biberstajn w artykule „Siedemnastowieczne ko-rzenie drukarstwa leszczyńskiego” [Biberstajn 2004, s. 19-32] wskazuje początki drukar-stwa leszczyńskiego od czasu przybycia do Leszna Braci Czeskich, a wraz z nimi pedagoga i uczonego Jana Amosa Komeńskiego. W 1631 r. utworzyli oni w Lesznie drukarnię prze-niesioną z Karlic na Morawach, którą prowadził Mateusz Krokoczyński. W tamtym czasie drukarnie nie były jedynie zakładami rzemieślniczymi. Były to ośrodki intelektualne blisko współpracujące z uczonymi – autorami dzieł o znaczeniu ponadnarodowym. Biberstajn wymienia obok drukarni Krokoczyńskiego, przejętej przez Daniela Vettera w 1632 r., dru-karnię Wiganda Funcka, która rozpoczęła działalność w 1634 r. Posiadała ona także swoją filię w Kościanie. Po pożarze Leszna w 1656 r. władze podjęły odbudowę miasta i pod-trzymały tę działalność – sprowadziły do Leszna drukarza Michała Bucka.

Leszczyńskie oficyny drukarskie wydawały dzieła wybitnych myślicieli tamtego czasu. Najwybitniejszym z nich był Jan Amos Komeński, twórca wielu dzieł, m.in. Janua

linguarum reserata, tłumaczonego na 12 języków europejskich i cztery azjatyckie, autor

wydawany w 37 miastach Europy, wśród nich w Oxfordzie, Londynie, Paryżu, Amsterda-mie, Kolonii, Hamburgu, Pradze i Gdańsku. Jego tradycja żywa jest w Lesznie do dzisiaj. Imię Jana Amosa Komeńskiego nosi jeden z placów w Lesznie oraz Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Lesznie. Obok Jana Amosa Komeńskiego Biberstajn wymienia także innych autorów, wśród nich drukarzy, którzy byli także pisarzami i podróżnikami, kazno-dziejów luterańskich i duchownych katolickich, lekarzy, filozofów, pedagogów, astrono-mów i poetów. W drukarniach leszczyńskich wydawano podręczniki na potrzeby szkół w Lesznie, Bojanowie, Rawiczu, Wschowie, Zdunach, Bojanowie, Gostyniu i innych. Już i tu widać związki Leszna z miastami sąsiadującymi geograficznie. Warto przytoczyć ostatni akapit krótkiej pracy Biberstajna [2004, s. 29]: „Drukarze siedemnastowiecznego

Leszna sprawili, że to miasto stało się jednym z najważniejszych ośrodków wydawniczych ówczesnego państwa. W rezultacie działalności w Lesznie Mateusza Krokoczyńskiego, Daniela Vettera, Wiganda Funcka i Michała Bucka, czyli od roku 1629 do 1701 ukazało się 771 druków, w tym około 57 polskojęzycznych. Należy jednak zaznaczyć, że liczby te prawdopodobnie były znacznie wyższe, gdyż pewna część produkcji wydawniczej drukarń nie jest dziś znana. Dotyczy to zwłaszcza oficyn Vettera i Funcka. Bazując jednak tylko na powyższych danych liczbowych można stwierdzić, iż Leszno wyprzedziło w XVII w. tak liczące się wtedy ośrodki, jak Toruń (w analogicznym okresie ukazało się 730 druków) i Elbląg (148 druków)”.

Nie sposób dzisiaj w przedsiębiorstwach subregionu leszczyńskiego szukać odnie-sień do tradycji siedemnastowiecznej, raczej wybiegamy do przodu w poszukiwaniu nowo-czesnych technologii oraz innowacyjnych produktów i materiałów, lecz warto zauważyć, że myśliciele tamtego okresu przetrwali do dzisiaj w nazwach ulic, parków, placów i szkół leszczyńskich. Lokalizacja Klastra Poligraficzno-Reklamowego w Lesznie i pobliskich powiatach nie jest więc dziełem przypadku.

W obszarze klastra znajdują się dwie firmy zajmujące się produkcją tektury falistej. Same te firmy, jak i wiele mniejszych położonych w ich sąsiedztwie, zajmują się produkcją opakowań, dla których tektura falista jest surowcem produkcyjnym. Warto odwołać się w przypadku tej grupy przedsiębiorstw do wielowiekowej tradycji, która przetrwała pomi-mo niełatwych doświadczeń, jakie były udziałem pierwszego producenta tektury falistej w Polsce. Pierwszą na świecie tekturnicę, na której wyprodukowano tekturę falistą, zainsta-lowano w Londynie w 1883 r. Zaledwie 19 lat później, w 1902 r. przedsiębiorca z Rawicza – Franciszek Durczewski uruchomił produkcję tektury falistej w prywatnym przedsiębior-stwie o nazwie „Pierwsza Polska Fabryka Papieru Falistego i Kartonów Fr. Durczewski”. Po wojnie fabryka pana Durczewskiego została znacjonalizowana i od 1948 r. funkcjono-wała jako „Rawickie Zakłady Wyrobów Papierowych”. W drugiej połowie lat dziewięć-dziesiątych poprzedniego stulecia Zakłady zostały wykupione przez grupę kapitałową Ros-smann i przyjęły nazwę Rawibox S.A. Ta firma odwołuje się do tradycji fabryki polskiego przedsiębiorcy – prekursora w produkcji tektury falistej w Polsce46.

Historia największej firmy w klastrze – Werner Kenkel sp. z o.o. jest znacznie krót-sza, lecz nie mniej interesująca. Przedsiębiorstwo powstało w dobie głębokiego kryzysu

46 Informacje o rawickim producencie tektury falistej i opakowań pochodzą z materiałów promocyjnych firmy Rawibox S.A.

gospodarczego w Polsce – w 1979 r., założone przez przedsiębiorcę Wernera Kenkela. Po-czątkowo przedsiębiorstwo zatrudniające 3 pracowników wytwarzało opakowania z tektury litej. Pomimo trudnego czasu strajków, stanu wojennego i zmian ustrojowych firma stale się rozwijała. W okresie zmian ustroju polityczno-gospodarczego w 1989 r. firma zatrud-niała już 150 pracowników. Przełomowym był rok 1996, w którym Werner Kenkel wraz z synami Adamem i Damianem, którym po uzyskaniu pełnoletności przekazał część udzia-łów, wykupił likwidowany Państwowy Ośrodek Maszynowy w Krzycku Wielkim i rozpo-czął budowę zakładu. Tam została uruchomiona pierwsza własna linia do produkcji tektury falistej oraz wdrożono technologię produkcji opakowań drukowanych w technice flekso-graficznej. W 2005 r., rok po śmierci założyciela firmy, synowie uruchomili produkcję opakowań drukowanych techniką offsetową, nie zaniedbując produkcji tektury, dla której w 2008 uruchomili jedną z najnowocześniejszych linii produkcyjnych w Europie. W roku 2010 powstał nowy zakład produkcji opakowań drukowanych w technice offsetowej w sąsiedztwie zakładu fleksograficznego w Krzycku Wielkim. W 2014 r. rozpoczął pro-dukcję kolejny, najnowocześniejszy zakład w sektorze opakowaniowym zlokalizowany już poza obszarem klastra – w Bochni. W 2016 r. tekturnica z Krzycka została przeniesiona do Bochni, a w Krzycku została zainstalowana tekturnica nowej generacji o znacznie większej wydajności. Powstała Grupa Werner Kenkel, która zatrudnia obecnie ponad 1000 pracow-ników, z czego 780 w obszarze omawianego klastra47.

Wśród pozaekonomicznych czynników rozwoju sektora poligrafii i reklamy w ba-danym obszarze warto przypomnieć okres istnienia województwa leszczyńskiego, które zostało utworzone 1 czerwca 1975 r. i zlikwidowane po reformie administracyjnej Polski 31 grudnia 1998 r. Związki pomiędzy przedsiębiorstwami z sektorów pokrewnych, jakimi są poligrafia i reklama oraz pomiędzy przedsiębiorstwami zlokalizowanymi w różnych miejscowościach tego województwa rozwinęły się wraz ze wzrostem znaczenia gospodar-czego stolicy województwa, gdy miasto Leszno stało się niekwestionowanym centrum go-spodarczym tego obszaru. Reforma administracyjna, której skutkiem była likwidacja wo-jewództwa leszczyńskiego i rozdzielenie leszczyńskich powiatów między nowo powstałe województwa wielkopolskie, dolnośląskie i lubuskie, nie spowodowała zerwania istnieją-cych już relacji gospodarczych Leszna z innymi miastami – ze Wschową (woj. lubuskie)

47 Informacje o przedsiębiorstwie Werner Kenkel pochodzą z materiałów informacyjnych przedsiębiorstwa, rozmów z członkami zarządu, kontaktów wynikających ze współpracy gospodarczej oraz współpracy przed-siębiorstwa w projekcie edukacyjnym inicjatywy klastrowej.

i z Górą (woj. dolnośląskie). Geograficzna bliskość tych ośrodków miejskich i gospodar-czych ciągle sprzyja podtrzymywaniu tych relacji. Oczywiste są także kontynuacje gospo-darcze w obrębie subregionu leszczyńskiego, bliskiego temu fragmentowi byłego woje-wództwa leszczyńskiego, który po reformie administracyjnej pozostał w Wielkopolsce.