Rozdział 1: Współpraca instytucjonalnych sfer potrójnej helisy w koncepcji klastra
1.5. Procedura i metoda badawcza
Zakres czasowy i tematyczny pracy wymusił stosowanie wielu różnych metod ba-dawczych. Autor odwołał się do triangulacji w zakresie metod baba-dawczych. Przedmiotem badania jest oddziaływanie organizacji klastrowej na rozwój środowiska potrójnej helisy. Część empiryczna pracy poprzedzona została rozpoznaniem teoretycznym: aspektów po-wstawania relacji współpracy przede wszystkim przedsiębiorstw, a także pozostałych uczestników systemu potrójnej helisy, programów tworzących strategie rozwojowe bazują-ce na klastrach (cluster-based development policy – CBDP) oraz ich realizacje na różnych szczeblach administracji – regionalnej, krajowej i ponadnarodowej. Proces postępowania badawczego tworzą czynności badawcze najpierw skupione na szerszych zagadnieniach konceptualnych, potem przechodzące do ustaleń bardziej szczegółowych, co wskazuje na
odwołanie się autora do podejścia dedukcyjnego. Ilustruje to schemat przedstawiony na rysunku 7.
Źródło: opracowanie własne. Rysunek 7. Schemat pracy
Jednakże w ramach pracy autor korzysta także z indukcyjnego sposobu rozumowa-nia. Postępowanie indukcyjne pozwala uzasadniać twierdzenie w oparciu o zaobserwowane zjawiska. Przy czym im większa jest liczba tak zaobserwowanych zjawisk, tym większa jest wartość uzasadnienia. Według Nowaka [2012, s. 311], zwolennicy indukcjonizmu twierdzą, że nie można potwierdzić praw nauki w sposób zupełny, można je jednak w toku kolejnych badań uzasadniać coraz lepiej. Służy temu indukcja enumeryczna, polegająca na pozyskaniu możliwie dużej liczby obserwacji, lub indukcja eliminacyjna, w której poza multiplikowaniem obserwacji kładzie się nacisk na to, aby obserwacje przebiegały w moż-liwie różnorodnych warunkach. Dedukcjoniści natomiast kwestionują możliwość całkowi-tego uzasadnienia praw ogólnych i odrzucają także możliwość wykazania ich prawdziwości poprzez kolejne obserwacje [Nowak 2012, s. 312]. Przyjmują więc prawa, które nie stoją w sprzeczności z obserwacjami. Prezentowana rozprawa została osadzona w podejściu dedukcyjno-indukcyjnym.
Pierwsze trzy bloki schematu przedstawionego na rysunku 7 realizowane były w oparciu o materiały wtórne. Relacje współpracy i strategie rozwojowe były przedmiotem studiów z wykorzystaniem metody krytycznej analizy literatury. W celu rozpoznania
pro-Teoretyczne aspekty relacji współpracy
Strategie rozwojowe bazujące na klastrach (CBDP)
Programy realizujące CBDP
gramów wsparcia wykorzystane zostały dane pochodzące ze stron internetowych instytucji wdrażających te programy – Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) i Urzę-du Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego (UMWW).
W empirycznej części pracy zostały wykorzystane różne metody badawcze. Zasad-niczą, podstawową metodą jest studium przypadku, które skojarzono z innymi metodami, pełniącymi funkcję posiłkową. W warstwie merytorycznej studium jest kompleksowe, obejmuje ono parę klaster i organizacja klastrowa, jak również oddziaływanie tej organiza-cji na rozwój klastra. Na rysunku 8 przedstawiony jest plan eksperymentu, na bazie którego przygotowano studium przypadku.
Blok A nie wymaga dodatkowej konceptualizacji, bowiem ta została już wykonana w podrozdziale 1.3. Identyfikacja klastra wymagała odwołania się do prostych metod ilo-ściowych. Następnie zidentyfikowane skupisko firm poligraficzno-reklamowych uczyniono przedmiotem studium przypadku. Tę metodę badawczą wykorzystuje się, aby uzyskać wie-dzę o jednostkach, grupach, organizacjach, zjawiskach społecznych itd. [Yin 2015, s. 36]. Yin zaproponował przygotowanie studium przypadku wskazując pięć elementów, które powinny zostać zidentyfikowane przed wykonaniem badania [2015, s. 61]. Elementy te zostały ujęte w tabeli 3.
Źródło: opracowanie własne. Rysunek 8. Schemat części empirycznej
A: Identyfikacja klastra w sektorze poligrafii i reklamy subregionu leszczyńskiego
B: Weryfikacja organizacji klastrowej (KPR)
Tabela 3. Pięć elementów studium przypadku klastra Elementy studium
przypadku Opis dotyczący badania klastra wykonanego w pracy Pytania studium przypadku
– Co? Gdzie? Jak?
Przedmiotem badania jest środowisko potrójnej helisy (TH) sektora poligrafii i reklamy. Miejscem badania jest obszar zbliżony do subregionu leszczyńskiego. Użyte metody to analiza danych ilościowych, określających liczbę
przedsię-biorstw oraz danych jakościowych, obejmujących informacje pozyskane ze stron internetowych uczestników
TH oraz z obserwacji uczestniczącej.
Założenia badawcze (według konceptualizacji przedstawionej w części 1.3.3) . Badacz zakłada, że skupisko posiada cechy klastra
Jednostki analizy Zostały przedstawione wszystkie komponenty TH – sfera instytucji badawczych, administracji i przedsiębiorstw. Sfera przedsiębiorstw została zbadana w każdym z powiatów
położonych w obszarze klastra. Logika łączenia
danych
Autor w części 1.3.4 wskazał niezbędne narzędzia do łączenia wyników obserwacji z założeniami eksperymentu. Kryterium interpretacji wyników badania zawiera tabela 1,
pokazująca 4 cech klastra wynikające z definicji, znajdująca się w części 1.3.3 pracy. Kryteria interpretacji
wyników
Źródło: opracowanie własne na podstawie [Yin 2015, s. 61].
Według Yina [2015, s. 83] dozwolone jest wykorzystanie pojedynczego przypadku o ile jest to przypadek niezwykły (jedyny w swoim rodzaju) lub pospolity (podobny do wielu innych, a więc reprezentatywny), odkrywczy albo też wymagający badań w długim okresie. Wybór przypadku w prezentowanym badaniu jest podyktowany koniecznością połączenia go w badaniu z konkretną organizacją klastrową, działającą na jego terenie. W tym sensie jest to wybór zależny od wyboru organizacji, ale także wybór organizacji jest zależny od wyboru klastra. Należy więc mówić o wyborze pary klaster i organizacja kla-strowa. Za wyborem tej pary przemawiają następujące argumenty:
• dostępność danych dla badacza, który sam jest uczestnikiem systemu potrójnej helisy (TH),
• możliwość prowadzenia obserwacji uczestniczącej,
• możliwość przeprowadzania wywiadów otwartych, indywidualnych i grupowych, • dobre relacje badacza ze wszystkimi uczestnikami środowiska TH.
Wybrany przedmiot badania (wpływ) wymaga przeprowadzenia badania w długim okresie. Drugi etap studium przypadku dotyczy więc organizacji klastrowej wraz z jej
od-działywaniem na klaster tzn. na uczestników systemu TH. Zaproponowane przez Yin pięć elementów badania miałoby postać pokazaną w tabeli 4.
Tabela 4. Pięć elementów studium przypadku organizacji klastrowej Elementy studium
przypadku
Opis dotyczący badania organizacji klastrowej wykonanego w pracy
Pytania studium przypadku – Co? Gdzie? Jak?
Przedmiotem badania jest w tym przypadku organizacja klastrowa i jej oddziaływanie na klaster. Miejscem badania jest podobnie jak poprzednio obszar klastra. W badaniu nie
korzystano z metod ilościowych do określenia przedmiotu badania, chociaż ankiety i ich statystyczne opracowanie było
wykorzystane w konkretnych działaniach organizacji. Metody jakościowe to wywiady otwarte, indywidualne i grupowe, obserwacja uczestnicząca, analiza istniejących dokumentów oraz dane pozyskane ze stron internetowych
uczestników systemu TH.
Założenia badawcze Badacz zakłada, że organizacja posiada cechy sformalizowanej inicjatywy klastrowej (według konceptualizacji przedstawionej w podrozdziale 2.2) . Jednostki analizy Zostały przedstawione wszystkie grupy działań
podejmowanych przez organizację. Logika łączenia
danych
Autor w części 2.2.5 wskazał niezbędne narzędzia do łączenia wyników obserwacji z założeniami eksperymentu. Kryterium interpretacji wyników badania zawiera tabela 7, pokazująca 5 kryteriów weryfikacji organizacji klastrowej,
znajdująca się w części 2.2.5. Kryteria interpretacji
wyników
Źródło: opracowanie własne na podstawie [Yin 2015, s. 61].
Mamy w tym przypadku do czynienia z metodą określaną jako metoda teorii ugrun-towanej pierwotnie sformułowaną przez Glasera i Straussa [Glaser i Strauss, 1967, s. 1-18, za: Konecki 2000, s. 28]. Według tej koncepcji celem eksperymentu jest sformułowanie teorii. Teoria ugruntowana jest w tym przypadku dobrym narzędziem, gdyż ukazuje stadia badanego procesu i warunki w jakich on przebiega [Konecki 2000, s. 39]. To podejście było już proponowane do badania struktur klastrowych [Jankowska 2012, s.241; Götz, Jan-kowska i Główka 2014, s. 88]. JanJan-kowska podkreśla użyteczność teorii ugruntowanej nie tylko dla badacza, ale także dla wszystkich uczestników badanego procesu społecznego. Wynikiem tej części eksperymentu jest doprecyzowanie hipotezy H1.
Podsumowanie
Współpraca przedsiębiorstw stanowi podstawę wszystkich rozważań podjętych w pracy. Dla powstawania relacji poziomych w gospodarce istotna jest jednak współpraca typu B, polegająca na jednoczeniu działań partnerów dla osiągnięcia celów wspólnych, a nie tylko współpraca typu A wynikająca z podziału pracy i łańcucha tworzenia wartości. W pierwszej części rozdziału autor przedstawia obie postawy przedsiębiorstw – koopera-cyjną i oportunistyczną – oraz wyniki badań tych postaw w Polsce.
We współczesnej gospodarce współpraca jest zjawiskiem często spotykanym, nie tylko wśród przedsiębiorstw, lecz także pomiędzy podmiotami ze sfery nauki i administra-cji. Koncepcja potrójnej helisy dobrze opisuje powiązania funkcjonalne pomiędzy podmio-tami z jej trzech sfer instytucjonalnych – gospodarki, nauki i administracji. Dynamiczny model helisy uzasadnia ponadto przenikanie się tych sfer poprzez podejmowanie przez podmioty jednej sfery zadań podmiotów pochodzących z innych sfer oraz powstawanie organizacji hybrydowych, łączących funkcje przynależne dwóm lub trzem sferom potrójnej helisy. Taki model środowiska gospodarczego jest przydatny do pokazania koncepcji po-wstawania i rozwoju klastrów oraz korzyści przedsiębiorstw i całej gospodarki, w której struktury klastrowe powstają.
Wyłanianie się klastra w gospodarce jest procesem przebiegającym samoistnie i wynikającym z racjonalnych zachowań przedsiębiorstw. Jest to, zdaniem autora, zawsze proces oddolny. Instytucje polityczne mogą mieć pośredni wpływ na tworzenie się klastrów poprzez stworzenie odpowiednich warunków w wybranym obszarze. Autor uogólnia przy-czyny powstawania klastrów jako pojawienie się w określonej lokalizacji uprzywilejowa-nego dostępu do zasobów szczególnie istotnych dla dauprzywilejowa-nego sektora. Podane w rozdziale pierwszym przykłady na ogół dotyczą zasobów naturalnych, na powstanie których czło-wiek nie miał wpływu – zasoby surowców kopalnych (węgiel, rudy metali, glinki cera-miczne), czy też walorów krajobrazowych (klastry turystyczne). Przykłady klastrów po-wstałych wtórnie na bazie zasobów stworzonych przez działania polityczne, to np. środowiska gospodarcze wyrosłe na bazie Centralnego Okręgu Przemysłowego lub po roz-padzie postkomunistycznych gigantów, jak Swarzędzkie Fabryki Mebli. Autor wskazuje w części 1.3.1 własną koncepcje tworzenia się struktur klastrowych w gospodarce.
W ostatniej części rozdziału autor przedstawia metodę badawczą zastosowaną w studium przypadku klastra i organizacji klastrowej. Zastosowana w pracy metoda
po-zwoliła sformułować warunki funkcjonowania organizacji stymulującej rozwój klastra, rozumiany jako rozwój wszystkich trzech sfer instytucjonalnych potrójnej helisy. Jest to szczególnie przydatne wobec przyjętej na wszystkich szczeblach administracji krajowej i ponadnarodowej polityki rozwoju gospodarczego bazującej na klastrach.