Rozdział IV. Polityka faith-based initiatives. Proces tworzenia podstaw
3. Droga ustawodawcza
3.4. Przyczyny legislacyjnych niepowodzeń
3.4.2. Inne kontrowersje prawne
Jednym z najistotniejszych problemów związanych z wprowadzeniem polityki faith--based initiatives była ochrona wolności religijnej benefi cjentów. Jak podkreśla pro-fesor Martha Minow, zaangażowanie organizacji religijnych (zwłaszcza organizacji typu pervasively sectarian) do dystrybucji usług socjalnych może spowodować wy-wieranie presji na benefi cjentów, by byli oni częścią środowiska lub by brali udział w czynnościach, które mogą być dla nich niedopuszczalne z punktu widzenia ich przekonań religijnych lub światopoglądowych119. Problemem w przypadku projektu H.R.7 jest niedostateczne zabezpieczenie prawne benefi cjentów przed wywieraniem takiej presji. Co prawda projekt zawiera pewne zapisy mające na celu zapewnienie ochronę wolności religijnej benefi cjentów, ale zdaniem wielu badaczy w praktyce zapisy te byłyby bardzo trudne do realizacji – podobnie zresztą jak przepisy zabez-pieczające przed angażowaniem się rządu w fi nansowanie indoktrynacji religijnej.
Projekt H.R.7 zabrania dyskryminacji przeciwko benefi cjentom ze względu na religię lub jej brak oraz przewiduje, że osobom, którym nie odpowiada charakter religijny organizacji, od której mieliby otrzymywać pomoc, zostanie zapewniony jakiś wybór. Projekt wymaga też od rządu powiadomienia benefi cjentów o tych pra-wach. W praktyce jednak otrzymanie alternatywnej pomocy może nie być ani ła-twe, ani szybkie. Jak podkreśla Martha Minow, „nawet zagorzały ateista, który jest wystarczająco głodny i biedny, zacznie się modlić”120, jeśli uzna, że jest to jedyna możliwość zaspokojenia głodu. Szybkie otrzymanie pomocy może być większym problemem dla benefi cjentów uprawnionych do innego typu usług niż tylko zapew-nianie jedzenia. Dostęp do takich rodzajów pomocy, jak programy przeciwdziałające przemocy domowej czy zwalczające przestępczość nieletnich może być o wiele trud-niejszy. Programy takie wymagają sporego wysiłku organizacyjnego, dlatego władze rzadko stać na zorganizowanie kilku konkurencyjnych programów na określonym terenie. To zmniejsza szanse na możliwość wyboru innego programu, jeśli istniejący nie odpowiada benefi cjentom ze względów religijnych. Dotyczy to przede wszyst-kim obszarów wiejskich, gdzie alternatywny program może być dostępny jedynie w bardzo odległych rejonach121. Zorganizowanie do niej dostępu może w takich sytuacjach zabrać wiele tygodni czy nawet miesięcy. To z kolei może zmusić benefi -cjenta do wyboru między wzięciem udziału w programie, w którym promowane są wartości religijne sprzeczne z jego wyznaniem, oraz czekaniem na przyznanie prawa
119 M. Minow, op.cit., s. 536–537, za: S. Michelman, op.cit., s. 493.
120 S. Michelman, op.cit., s. 536.
121 Ibidem, s. 537.
do udziału w alternatywnym programie przez długie miesiące (co w sytuacji osób doświadczających na przykład przemocy domowej jest nie do przyjęcia) a rezygna-cją z udziału w jakimkolwiek programie (na przykład ze względu na ogromną odle-głość jednostek prowadzących programy alternatywne)122. Stany mogą też uznać, że fi nansowanie udziału w alternatywnym programie jest zbyt kosztowne, i odmówić pokrycia całości kosztów.
Z argumentami Marthy Minow zgadzają się między innymi Scott M. Michelman, Brian Hehir i Paul Weber. Ten ostatni podkreśla dodatkowo, że dla osób biednych, głodnych, bezdomnych, niepełnosprawnych lub borykających się z problemami psy-chicznymi złożenie dodatkowego wniosku o alternatywą pomoc może być bardzo dużym problemem. Tym bardziej że jeśli pomoc będzie oddalona terytorialnie, wielu z nich nie będzie miało środków, by pokryć koszty podróży123. Ksiądz profesor Brian Hehir, były szef Catholic Charities i wykładowca na Harvard University, omawia-jąc to zagadnienie, jako przykład często podaje sytuację, w której na danym terenie byłaby dostępna tylko jedna organizacja prowadząca program terapii antyalkoholo-wej subsydiowany przez rząd. Zakładając, że byłaby to organizacja ewangelikalna, promująca uleczenie z choroby alkoholowej przez wiarę i przebudzenie religijne po-strzegane jako przyjęcie zasad wiary protestanckiej, to w trudnej sytuacji znaleźliby się praktykujący katolicy lub żydzi. Profesor Hehir zwraca uwagę nie tylko na ochro-nę praw benefi cjentów, którzy znaleźliby się w takiej sytuacji. Zadaje też pytanie o to, czy działanie rządu nie byłoby postrzegane wtedy jako promocja określonego wyznania124. Jak podkreśla Michelman, choć prawa benefi cjentów są tak istotnym problemem, to projekt CARE zupełnie pomija przepisy, które miałyby na celu ich ochronę. Według niego może to wynikać z tego, że senatorowie tworzący projekt uznali, iż skoro nie zawiera on bezpośredniego odwołania do przepisów Charitable Choice, to takie zabezpieczenia nie są konieczne. Niemniej ich pominięcie może też być związane z próbą uniknięcia politycznie kontrowersyjnego tematu.
Kolejnym poważnym problemem prawnym związanym z przepisami faith-based initiatives jest wspominane już zwolnienie organizacji religijnych z zakazu dyskry-minacji ze względu na religię przy zatrudnianiu potencjalnych pracowników. Zakaz dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry, pochodzenie, religię, płeć, wiek i nie-pełnosprawność obowiązuje w Stanach Zjednoczonych na mocy takich aktów praw-nych, jak Title VII of Civil Rights Act (1964), Age Discrimination in Employment Act (1967) oraz Americans with Disabilities Act (1990). W 1964 roku na mocy Title VII of Civil Rights Act organizacje religijne zostały zwolnione z zakazu dyskryminacji ze względu na religię. Zwolnienie to odnosiło się początkowo tylko do stanowisk pracy związanych z funkcjami religijnymi i dotyczyło księży, pastorów, rabinów czy zakonnic. W 1972 roku Equal Employment Opportunity Commission zadecydowała zastosować zwolnienie z zakazu dyskryminacji religijnej w odniesieniu do wszyst-kich potencjalnych pracowników, nawet tych na stanowiskach technicznych. W 1987
122 Ibidem.
123 J.R. Fornicola, M.C. Segers, P. Weber, op.cit., s. 67.
124 B. Hehir, wykłady w ramach kursu „Religion and Government: Choices of Morality, Law, and Po-licy” prowadzonego na Uniwersytecie Harvarda w semestrze zimowym roku akademickiego 2007/2008.
roku w sprawie Corporation of the Presiding Bishop v. Amos Sąd Najwyższy po-twierdził konstytucyjność tego przepisu125.
Problem z przepisami faith-based initiatives polega jednak na tym, że zezwalają one na dyskryminację religijną organizacjom prowadzącym programy sponsorowane przez rząd federalny126. Rodzi to obawy o to, że rząd zostanie włączony w subsydio-wanie religijnej dyskryminacji. Dodatkowe wątpliwości rodzi to, że dyskryminacja ta może zostać rozszerzona na takie cechy potencjalnego pracownika, jak: orientacja seksualna, płeć czy rasa. Homoseksualiści są bowiem przez część organizacji religij-nych postrzegani127 jako sprzeniewierzający się zasadom wiary, a wiele Kościołów czy organizacji związanych z fundamentalizmem protestanckim nadal nie uznaje pra-cy kobiet i promuje segregację rasową128. Według wielu komentatorów (w tym rów-nież republikanów) może się to przyczynić do utrudnienia działań rządu federalnego i władz lokalnych mających na celu zwalczanie wszelkich form dyskryminacji129.
Choć zwolennicy polityki faith-based initiatives podkreślają, że organizacje re-ligijne mają wszelkie prawo do ochrony swojej misji przez zachowanie prawa do dyskryminacji ze względu na religię130, na podstawie Title VII of Civil Rights Act nie da się stwierdzić, że z zakazu zwolnione są organizacje dofi nansowywane z funduszy federalnych. Część prawników uważa, że dofi nansowanie z federalnych funduszy dyskwalifi kuje organizacje religijne z prawa do zwolnienia z zakazu dyskrymina-cji przynależnego im w sytuadyskrymina-cji fi nansowej niezależności131. Opierając się na takich opiniach, wiele stanów wprowadziło przepisy, według których organizacje religijne, które zawierają kontrakty z władzami stanowymi i korzystają z ich funduszy, au-tomatycznie tracą prawo do bycia zwolnionym z zakazu dyskryminacji. Ira Lupu i Robert Tuttle stwierdzili w swej analizie, że prawo amerykańskie nie zawiera jedno-znacznej odpowiedzi na pytanie dotyczące tego zagadnienia132. Podkreślili jednak, że jeśli w statutach określonych programów federalnych nie ma jednoznacznego zapisu na temat możliwości zwolnienia organizacji religijnych z zakazu dyskryminacji, to takie zwolnienie nie jest zgodne z prawem. Chodziło o to, że nie wszystkie progra-my, w których ramach rząd współpracował z organizacjami religijnymi, były objęte przepisami Charitable Choice. Jak wspomniano już wcześniej, ogromna kontrower-syjność tego tematu oraz niejasności prawne doprowadziły do tego, że nawet zwolen-nicy polityki faith-based initiatives zrezygnowali z zapisu dotyczącego możliwości dyskryminacji ze względu na religię w projekcie CARE.
125 J.R. Fornicola, M.C. Segers, P. Weber, op.cit., s. 75.
126 Więcej na ten temat: L.D. Solomon, op.cit., s. 239–253.
127 Część liberalnych Kościołów w USA akceptuje jednak nie tylko związki homoseksualne, lecz także małżeństwa jednopłciowe.
128 Więcej na ten temat: A.E. Black, D.L. Koopman, D.K. Ryden, op.cit., s. 249–253 oraz na podstawie wypowiedzi senatorów. S. Michelman, op.cit., s. 497.
129 Ibidem, s. 498.
130 C. Esbeck, Isn’t Charitable Choice Government-Funded Discrimination?, Center for Public Jus-tice 2001, za: A.E. Black, D.L. Koopman, D.K. Ryden, op.cit., s. 250.
131 Więcej na ten temat: A.E. Black, D.L. Koopman, D.K. Ryden, op.cit., s. 251.
132 I.C. Lupu, R.W. Tuttle, Government Partnership..., s. 48.
Wszystkie opisane w powyższym podrozdziale kontrowersje prawne i konstytu-cyjne przyczyniły się w dużej mierze do odrzucenia ustaw dotyczących nowej po-lityki promowanej przez G.W. Busha. Niemniej prezydent, nie godząc się z takim obrotem sprawy, postanowił wprowadzić proponowane przez siebie rozwiązania, pomijając drogę ustawodawczą. Aby uniknąć kolejnych debat w obu izbach Kon-gresu, zdecydował się na wprowadzenie polityki faith-based initiatives na drodze administracyjnej, wykorzystując w tym celu przysługujące mu prawo do wydawania rozporządzeń wykonawczych.