Termin „innowacja” pochodzi od łac. innovatio, oznaczającego odnowie-nie – zmianę (Marciniak, 2010, s. 15). Słowo to znalazło zastosowaodnowie-nie w ekonomii, a pierwszym ekonomistą, który zajął się teorią innowacji był J.A. Schumpeter, w opublikowanej w 1912 r. (a przetłumaczonej na język polski w 1960 r.) pracy Teoria rozwoju gospodarczego stwierdził, że innowacja postrzegana jako rozwój zachodzi „... jeśli nowe kombi-nacje zachodzą w sposób nieciągły, wówczas powstaje zjawisko charak-terystyczne dla rozwoju” (Schumpeter, 1960, s. 104).
S. Marciniak definiuje innowacyjność jako skłonność i zdolność do tworzenia nowych i doskonalenia istniejących produktów i procesów technologicznych oraz nowych systemów organizacji i zarządzania, a także innych twórczych i imitacyjnych zmian, prowadzących do pow-stania nowych wartości w różnych podsystemach systemu przedsię-biorstw i adaptacji zagranicznych osiągnięć naukowo-technicznych (Marciniak, 2010, s. 27).
Na podstawie tej definicji można stwierdzić, że projekty innowacyjne są odmienne od stałych procesów zachodzących w przedsiębiorstwie. Procesy produkcyjne, zarządcze, finansowe czy marketingowe są ciągłe, natomiast projekty innowacyjne – krótkotrwałe. Innowacja jest czymś nowym na etapie badań, testów, wdrażania i początkowej fazy wytwarza-nia produktu, świadczewytwarza-nia usługi czy systemu zarządzawytwarza-nia. Jeśli innowa-cja stanie się standardem i wejdzie na stałe do procesów zachodzących w przedsiębiorstwie, to jej cykl życia jako innowacji dobiega końca. Aby jednak przedsiębiorstwo czy gospodarka narodowa mogły się wciąż rozwijać, innowacje powinny być ustawicznie kreowane i wdrażane.
A jak wygląda innowacyjność w Polsce na tle innych krajów europej-skich? Są różne metody mierzenia innowacyjności oraz różne źródła, z których można czerpać wiedzę. W niniejszej pracy powołam się na pu-blikowany systematycznie raport European Innovation Scoreboard (EIP).
132 Agnieszka Nowicka
Raport zawiera i opisuje między innymi tzw. sumaryczny wskaźnik innowacyjności. Wskaźnik ten jest obliczany na podstawie dokonań związanych z działaniami innowacyjnymi w 29 zakresach, podzielo-nych na siedem grup:
1. Siły sprawcze innowacji obejmujące zasoby ludzkie, w tym kapi-tał ludzki.
2. Finansowanie i wsparcie (m.in. udział wydatków publicznych na B+R, kredyty prywatne jako procent PKB).
3. Działalność przedsiębiorstw (m.in. wydatki przedsiębiorstw na B+R w procentach PKB, wydatki na technologie informacyjne w procentach PKB).
4. Przedsiębiorczość i powiązania MSP wprowadzających własne innowacje jako procent ogólnej liczby tej grupy firm.
5. Wskaźniki związane z ochroną własności intelektualnej (liczba wynalazków zgłaszanych do EPO na milion mieszkańców, bilans płatniczy w zakresie obrotu produktami wysokiej technologii). 6. Wyniki MSP wprowadzających innowacje produktowe lub
pro-cesowe, marketingowe, organizacyjne.
7. Efekty ekonomiczne (m.in. procent zatrudnionych w gałęziach wiedzochłonnych, udział wyrobów wysokiej technologii, eksport usług wiedzochłonnych.
Rysunek 1. Potencjał innowacyjny krajów Unii Europejskiej – Sumaryczny Wskaźnik Innowacyjności
Źródło: http://badania.parp.gov.pl/polska-w-innovation-union-scoreboard-2015. Rumunia Bułgaria Łot
w a Lit w a Chor w acja Polsk a Sło w acja Gr ecja W egr y Hiszpania Malta Por tugalia Włoch y Cypr Cz ech y Est onia Sło w enia
UE (28) Austria Francja Belgia Irlandia
W lk . B rytania Luksembur g Holandia \Niemc y Finlandia Dania Sz w ecja
modest innovators moderate innovators innovation followers innovation leaders 0,8
0,6 0,4 0,2 0
133
Innowacyjna gospodarka a kultura uczenia się przez całe życie
Na rysunku 1 zaprezentowano pozycje poszczególnych państw, w tym Polski, w rankingu innowacyjności w Europie za 2014 rok. Polska, osiągając syntetyczny wskaźnik innowacyjności na poziomie 0,313, zna-lazła się wśród krajów o umiarkowanej innowacyjności, określanych jako moderate innovators.
We współczesnej gospodarce mamy do czynienia z systemem gospo-darki opartej na wiedzy, której kluczowym czynnikiem rozwoju jest innowacyjność. Na podstawie analizy wyników wyżej omówionych badań innowacyjności widzimy, że przed polskimi przedsiębiorstwami stoją ogromne wyzwania. W. Kasperkiewicz wyodrębnił osiem kluczowych warunków rozwoju innowacyjności w Polsce (Dworak i in., 2014, s. 89–92):
1. Zasadnicze znaczenie dla kształtowania gospodarki opartej na wiedzy i podniesienia poziomu innowacyjności ma sformułowa-nie długookresowej strategii rozwoju społeczno-gospodarczego. Bez takiej strategii nie może istnieć wewnętrznie spójna i konse-kwentna polityka rozwoju innowacyjności, wyznaczająca prefero-wane przez państwo kierunki rozwoju badań naukowych i ob-szary techniki, w których można wykorzystać krajowy potencjał i dorobek polskich wynalazców (Dworak, 2011, s. 213–214). 2. Warunkiem rozwoju innowacyjności jest zapewnienie stabilnego
otoczenia makroekonomicznego, które stanowi zaplecze dla realizacji projektów rozwojowych. Przejrzysta polityka fiskalna i monetarna, a także niska i przewidywalna inflacja tworzą bez-pieczne środowisko dla działalności przedsiębiorstw. Istotne zna-czenie ma stan finansów publicznych, który decyduje o możli-wościach udział rządu w przedsięwzięciach rozwojowych, w tym zwłaszcza w takich obszarach jak edukacja, działalność B+R, wspieranie innowacyjności przedsiębiorstw czy infrastruktura energetyczna i transportowa.
3. Do rozwoju innowacyjności niezbędny jest sprawnie funkcjonu-jący system instytucjonalny. Dostępność wykwalifikowanego ka-pitału ludzkiego i wysokie nakłady na B+R są istotnymi czyn-nikami stymulującymi procesy innowacyjne. Niezbędny jest odpowiedni nakład instytucjonalny, który wpływa na stopień wykorzystania potencjału technologicznego gospodarki i dyfuzję innowacji (Płowiec, 2010, s. 657).
4. Warunkiem powstania efektywnego systemu wspierania inno-wacji jest zwiększone alokowanie środków finansowych na B+R – zarówno z budżetu państwa, jak i środków przedsiębiorstw.
134 Agnieszka Nowicka
Rozwój systemu partnerstwa publiczno-prywatnego może przy-czynić się do zwiększenia wdrożeń innowacyjnych rozwiązań. 5. Do efektywnego rozwoju systemu innowacji przyczynić się może
sposób transferu wiedzy z ośrodków badawczo-rozwojowych do przedsiębiorstw. Należy zbudować system relacji między insty-tucjami B+R a gospodarką.
6. Rozwój innowacyjności polskiej gospodarki powinien opierać się na zdolności przedsiębiorstw do efektywnego zarządzania wiedzą i wprowadzania innowacji w ich organizacjach na bazie posiadanej wiedzy. W świetle globalizacji gospodarki polskie przedsiębiorstwa będą zmuszone do wdrażania własnych inno-wacyjnych rozwiązań bądź czerpania z doświadczeń innych firm z powodzeniem funkcjonujących na rynku, w celu zachowania pozycji konkurencyjnej.
7. Należy dokonać zmian w systemie udzielania wsparcia finanso-wego przedsiębiorstwom w ramach Programu Operacyjnego Inno-wacyjna Gospodarka. Środki powinny trafiać do przedsiębiorstw, które przekształcą je w sukces komercyjny, a więc zaangażowane środki finansowe zostaną pomnożone. Wyznacznikiem sukcesu powinna być jakość efektów, a nie tempo wydatkowania środków. 8. Jednym z podstawowych i najważniejszych filarów strategii
rozwoju gospodarki opartej na wiedzy jest system edukacji kła-dący nacisk na rozwijanie kreatywności i umiejętności współpracy, kształcenie ustawiczne, z szeroko dostępną ofertą przyczynia-jącą się do poszerzania wiedzy, a nawet zmiany zawodu, kształ-cenie i poszerzanie wiedzy w kontekście międzynarodowym.