Istota oraz korzyści i zagrożenia GMO

Według definicji przyjętej przez OECD biotechnologia to świadczenie dóbr i usług z wykorzystaniem metod biologicznych³⁸⁴. Jej rozwój zaobserwować można w trzech głównych obszarach: rolnictwie i przetwórstwie rolno-spożywczym, przemyśle oraz farmacji wraz z medycyną i weterynarią. Z punktu widzenia klasyfikacji wyróżnia się natomiast umowne działy biotechnologii, przypisując im określone kolory. Zielona biotechnologia związana jest na przykład z rolnictwem i wykorzystywaniem w celach spożywczych i niespożywczych. Czerwona biotechnologia dotyczy wykorzystania biotechnologii

380 The National Nanotechnology Initiative, Strategic Plan, op. cit., s. 19. 381 Ku europejskiej strategii dla nanotechnologii, op. cit., s. 23.

382 A. Hett, op. cit., s. 45.

383 K. David, P. Thompson, What can nanotechnology learn from biotechnology?, Elsevier Inc., Burlington 2008, s. xiii.

384 Według szacunków Ernst & Young największym rynkiem biotechnologicznym są Stany Zjednoczone, z 55 mld dolarów przychodów, 23 mld dolarów wydatków na badania i rozwój, oraz 130 tys. osób zatrudnionych w sektorze w roku 2007. (http://www.ey.com/)

w ochronie zdrowia, a biała to biotechnologia przemysłowa, wykorzystująca systemy biologiczne w produkcji przemysłowej i ochronie środowiska.³⁸⁵

W każdym z powyższych działów biotechnologii zasadnicze znaczenie odgrywa inżynieria genetyczna - dziedzina nauki zajmująca się modyfikacjami organizmów. Organizmy Modyfikowane Genetycznie (GMO) to organizmy, w których materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych, wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji. Modyfikacja taka polega na wszczepieniu do genomu modyfikowanego organizmu fragmentu DNA z innego organizmu, który odpowiedzialny jest za daną cechę, lub też na modyfikacji genu, lub usunięciu go całkowicie z organizmu.³⁸⁶

W zielonej biotechnologii modyfikacje genetyczne dotyczą przede wszystkim roślin o dużym znaczeniu gospodarczym. Zmiana genomu roślin ma na celu nadanie im pożądanych cech, takich jak większa trwałość, odporność na niekorzystne warunki środowiskowe³⁸⁷, odporność na szkodniki oraz choroby powodowane przez grzyby i bakterie, odporność na chemiczne środki ochrony roślin, a także ulepszenie ich właściwości sensorycznych, zdrowotnych oraz technologicznych³⁸⁸. W przypadku zwierząt, modyfikacje mają na celu przede wszystkim uzyskanie pożądanych cech hodowlanych - szybszego wzrostu oraz odporności na choroby³⁸⁹. Z uwagi na większą złożoność i kosztochłonność samego procesu, modyfikacje zwierząt są jednak dużo rzadsze niż w przypadku roślin.³⁹⁰

Wprowadzenie do sprzedaży i upowszechnienie żywności modyfikowanej genetycznie (żywności zawierającej GMO, lub wytworzonej z GMO) wywołuje jednak ogromne kontrowersje i liczne dyskusje. Towarzyszą temu działania rządów w obszarze wyznaczania reguł uprawiania modyfikowanych roślin, zasad oznaczania produktów transgenicznych, oraz prowadzenia badań naukowych nad GMO³⁹¹. Oprócz spodziewanych korzyści, jakie uzyskać

385 T. Twardowski, Wprowadzenie do biotechnologii (w:) Organizmy genetycznie zmodyfikowane, B. Głowacka (red.), Materiały szkoleniowe, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Poznań 2007, s. 15-16.

386 http://www.biotechnolog.pl/

387 Odporność na mróz, wysoką temperaturę, suszę i zasolenie gleby umożliwia uprawę roślin na terenach dotychczas dla nich niekorzystnych.

388 Przykładem rośliny transgenicznej może być kukurydza odporna na owady, ziemniaki o większej zawartości skrobi i odporności na stonkę ziemniaczaną, czy pomidory o intensywniejszej barwie i cieńszej skórce.

389 Modyfikacje zwierząt znajdują też zastosowanie w czerwonej biotechnologii. Celem modyfikacji jest w tym wypadku wytwarzanie w organizmie zwierząt genetycznie zmienionych białek wykorzystywanych jako leki. 390 http://www.biotechnolog.pl/

391 Za wprowadzeniem ograniczeń w uprawach GMO opowiada się między innymi rząd Polski. Z uwagi na brak możliwości wprowadzenia zakazu tego rodzaju upraw (byłby on niezgodny z prawem Unii Europejskiej i narażałby kraj na indywidualne pozwy ze strony koncernów zainteresowanych sprzedażą roślin GMO w Polsce), rozważa się wprowadzenie „strefowania” upraw GMO. Zgodnie z tą koncepcją to samorządy

można dzięki modyfikacji informacji genetycznej organizmów, wskazuje się bowiem na potencjalne zagrożenia z tym związane³⁹².

Zdaniem przeciwników GMO, nie da się przewidzieć oddziaływania upraw transgenicznych na środowisko naturalne, a ich wpływ może być podobny do tego, jaki wywiera obcy gatunek inwazyjny na ekosystem³⁹³. Według nich propozycję uwolnienia modyfikowanych genetycznie roślin do środowiska dyskwalifikuje brak możliwości współistnienia upraw tradycyjnych i modyfikowanych genetycznie³⁹⁴.³⁹⁵ Wskazują oni także na wysokie prawdopodobieństwo doprowadzenia przez modyfikacje genetyczne do ograniczenia bioróżnorodności³⁹⁶. Wyrażane są jednocześnie opinie, iż naukowcy nie powinni udowadniać, że współczesne GMO jest tym samym, co uzyskiwane od setek lat w drodze krzyżówek i selekcji odmiany roślin. Dzięki nowoczesnym technologiom możliwa stała się na przykład wymiana genów pomiędzy rośliną a bakterią, co stwarza zupełnie nową sytuację, w porównaniu chociażby ze sztucznym skrzyżowaniem pszenicy z żytem, będących dwiema roślinami zbożowymi. W rezultacie modyfikowane rośliny posiadać mogą gen bardzo dalekiego ewolucyjnie organizmu.³⁹⁷

Największe obawy wzbudza jednak bezpośrednia szkodliwość produktów GMO dla ludzkiego organizmu. Przeciwnicy modyfikacji genetycznych podkreślają, że nie ma wiarygodnych badań, w których przeanalizowany zostałby ich wpływ na człowieka³⁹⁸. Badania prowadzone na zwierzętach wskazują natomiast, iż białka będące produktami ekspresji transgenów mogą modyfikować przebieg metabolizmu komórek i prowadzić do powstania związków szkodliwych, mogących potencjalnie powodować szereg chorób i uczuleń. Chociaż nie udało się do tej pory jednoznacznie stwierdzić negatywnego wpływu

decydowałyby o istnieniu i wielkości stref, na których dopuszczalne są uprawy GMO. (K. Niklewicz, GMO jak kto chce, Gazeta Wyborcza, 21.03.2008.)

392 Poniżej krótko przedstawione zostaną niektóre argumenty przeciwników żywności modyfikowanej genetycznie. Ich szczegółowa dyskusja wykracza jednak poza główny nurt rozważań.

393 Rośliny modyfikowane posiadać mogą cechy, które faworyzować będą je w walce z innymi roślinami o te same zasoby naturalne. Pojawiają się również obawy o to, iż dojdzie do skrzyżowania roślin zawierające gen odporności na herbicydy z ich dziko żyjącymi krewnymi, co doprowadzi do powstania superchwastu.

394 Jako przykład podaje się Kanadę, w której selekcjonowane od pokoleń nasiona rzepaku, przystosowane do tamtejszych warunków klimatycznych i glebowych, zostały całkowicie zanieczyszczone GMO.

395 E. Jaroszewska-Nowak, Dopuśćmy do głosu geny rozsądku, Gazeta Wyborcza, 05.03.2008.

396 Za przykład katastrofalnych konsekwencji zbyt dużego ujednolicenia upraw podaje się często przypadek XIX wiecznej Irlandii, w której uprawiana była jedna tylko odmiana ziemniaka. Na skutek zarazy ziemniaczanej doszło do klęski głodu i śmierci ok. 2 mln ludzi w ciągu 5 lat. (http://www.biotechnolog.pl/)

397 P. Chylarecki, A. Wajrak, Strach przed inwazją, Gazeta Wyborcza, 10.03.2008. 398 M. Muskat, GMO: wygrywają zyski, Gazeta Wyborcza, 03.03.2008.

genetycznie modyfikowanej żywności na organizm ludzki, brakuje także dowodów potwierdzających jej całkowitą nieszkodliwość.³⁹⁹